Siết trách nhiệm để phòng ngừa lãng phí

Tăng chế tài

Lãng phí không phải khái niệm xa lạ, mà nó có thể nảy sinh từ những chi tiết nhỏ nhất trong đời sống, từ những văn bản chưa rõ ràng đến những công trình đồ sộ, có vốn đầu tư hàng ngàn tỷ đồng.

Thanh tra Chính phủ từng chỉ ra trong Thông tư số 01/2021 của Bộ GTVT, cụm từ “xét nghiệm nồng độ cồn trong máu hoặc hơi thở” đã khiến người dân phải gánh thêm chi phí xét nghiệm khi làm thủ tục giấy phép lái xe. Chỉ mười chữ nhưng hệ quả là hơn 350 tỷ đồng chi phí bị đội lên.

Trung tâm Hành chính tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (trước đây) được TPHCM đề xuất làm trường đại học. Ảnh: MẠNH THẮNG

Tại phiên họp của Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực hồi tháng 3 cũng đã thống nhất đưa một số vụ án, vụ việc có dấu hiệu lãng phí vào diện Ban Chỉ đạo Trung ương theo dõi.

Trong đó có vụ án “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí” liên quan đến sai phạm tại dự án Tòa nhà Trung tâm điều hành và giao dịch thương mại, Tổng Công ty Xi măng Việt Nam (VCEM); dự án Thủy điện Hồi Xuân, tỉnh Thanh Hóa; dự án Trụ sở Bộ Ngoại giao; tiểu dự án 2 (Lim - Phả Lại), thuộc tuyến Đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân.

Hiện nay, trong bối cảnh sắp xếp lại đơn vị hành chính, hợp nhất các tỉnh, thành phố, công tác quản lý, khai thác nhà, đất công dôi dư và xử lý các công trình chậm tiến độ… để không xảy ra lãng phí cũng là một thách thức lớn.

Theo thống kê bước đầu, trên cả nước hiện dôi dư hơn 4.220 trụ sở hành chính. Tại TPHCM, sau khi sắp xếp lại đơn vị hành chính, số trụ sở dôi dư khá lớn. Trong số này có nhiều trụ sở có diện tích, quy mô lớn và nằm ở vị trí đắc địa, đã được đề xuất hướng xử lý để tránh lãng phí.

Cụ thể, Trung tâm Hành chính tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (trước đây) được đề xuất chuyển đổi thành cơ sở đào tạo, thậm chí thành trường đại học, để phục vụ nhu cầu phát triển giáo dục - đào tạo của vùng Đông Nam bộ. Tòa tháp Trung tâm Hành chính tỉnh Bình Dương (trước đây) cũng được tính toán sử dụng.

Phương án là một tháp tiếp tục dành cho cơ quan nhà nước, một tháp chuyển công năng thành trung tâm khoa học, đổi mới sáng tạo. Đây là những ý tưởng mang tinh thần “biến dôi dư thành hữu ích”, cho thấy nỗ lực giảm lãng phí trong bối cảnh số lượng tài sản công lớn.

Có thể nói, đây là đề xuất kịp thời của TPHCM. Song thực tế lãng phí vẫn tồn tại và nguy cơ tiếp tục phát sinh trong xã hội, không chỉ diễn ra ở TPHCM mà có thể xảy ra ở các địa phương khác trên cả nước.

Vì vậy, để đảm bảo tính căn cơ hơn, rất cần có luật định rõ ràng, có nguyên tắc xử lý trách nhiệm cụ thể. Dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) dự kiến trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV tới đây đã có nhiều điểm mới, được kỳ vọng góp phần tháo gỡ những vấn đề phát sinh từ thực tiễn.

“Hiện Bộ luật Hình sự chưa có tội danh riêng về lãng phí, nhưng có thể vận dụng một số tội danh liên quan để xử lý”, Luật sư Hà Hải nêu ý kiến. Ông phân tích, chống lãng phí không thể chỉ kêu gọi mà phải đi vào thực chất, phải luật hóa, định nghĩa cụ thể, liệt kê hành vi, gắn với chế tài xử lý thật mạnh.

Nghĩa là phải có quy định cụ thể trong các văn bản pháp luật của cơ quan hành pháp hoặc trong luật của Quốc hội, có định nghĩa rõ ràng, liệt kê cụ thể những hành vi nào bị coi là lãng phí và phân biệt với tham nhũng hay các hành vi vi phạm khác. Tiếp đó, người vi phạm phải bị xử lý tương ứng, từ xử lý hành chính đến xử lý hình sự nếu hành vi nghiêm trọng, lặp đi lặp lại nhiều lần.

Làm rõ trách nhiệm cá nhân

Tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo luật trên, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đề nghị quy định rõ nguyên tắc xử lý kỷ luật, miễn nhiệm hoặc từ chức khi để xảy ra lãng phí nghiêm trọng trong phạm vi quản lý. Bên cạnh đó, cần có điều khoản cụ thể về xử lý vi phạm, trách nhiệm bồi thường thiệt hại, bao gồm cả trách nhiệm liên đới của người đứng đầu.

Ủng hộ đề nghị trên, ông Cao Thanh Bình, Trưởng Ban Văn hóa - Xã hội HĐND TPHCM, cho rằng, nếu luật chỉ dừng lại ở mức quy định chung chung thì sẽ khó triển khai, khó quy trách nhiệm và xử lý.

Ông dẫn chứng, ngay tại TPHCM, dù thành phố đã nỗ lực chấn chỉnh, kiên quyết xử lý các trường hợp lãng phí, nhưng thực tế vẫn còn không ít trụ sở, mặt bằng công bị bỏ trống, nhiều dự án, đề án liên doanh, liên kết bị chậm phê duyệt, kéo dài nhiều năm mà chưa được triển khai.

Theo ông Cao Thanh Bình, nếu luật quy định rõ ràng, cụ thể thì người đứng đầu, cơ quan quản lý sẽ phải có trách nhiệm cao hơn, không thể né tránh. TPHCM đã nỗ lực rà soát, sắp xếp, có kế hoạch sử dụng lại quỹ nhà, đất công sau khi tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, nhưng để việc thực thi thực sự quyết liệt, đồng bộ thì vẫn cần cơ chế rõ ràng. Khi luật đã quy định, nếu cán bộ không xử lý, không tham mưu tốt thì phải chịu liên đới trách nhiệm.

Đánh giá điểm then chốt nằm ở quy định nguyên tắc “người đứng đầu chịu trách nhiệm cá nhân” khi để xảy ra lãng phí trong phạm vi quản lý, đại biểu Quốc hội Dương Ngọc Hải, nguyên Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực UBND TPHCM, cho rằng, điều này sẽ nâng cao trách nhiệm của lãnh đạo các cấp chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, cần lưu ý cơ chế bảo vệ người cung cấp thông tin, người đấu tranh chống lãng phí phải thật sự khả thi, bảo đảm an toàn cho công dân và cán bộ. Bên cạnh đó, trách nhiệm bồi thường thiệt hại cần được quy định cụ thể, có khung mức định lượng rõ ràng và gắn chặt với kết quả kiểm tra, thanh tra; tăng cường công khai, minh bạch kết quả xử lý để củng cố niềm tin xã hội.

Dự thảo luật lần này chính là cơ hội để bịt những “lỗ hổng” về trách nhiệm. Khi trách nhiệm cá nhân được siết chặt, từng đồng ngân sách, từng tài sản công, từng công trình, dự án mới được triển khai, quản lý, sử dụng hiệu quả.