Sự thật ngải bún giúp phòng ngừa Covid-19

Hiểu về ngải bún
Ngải bún được sử dụng như một loại gia vị phổ biến trong các món bún đặc sản của người dân miền Tây như: Bún nước lèo, bún cá, bún mắm… bởi mùi vị nhẹ nhàng và đặc trưng giúp khử mùi tanh của các món bún này và tạo một hương vị riêng không dễ lẫn lộn cho các món bún. Ngải bún được sử dụng rất nhiều tại các tỉnh miền Tây, đặc biệt tại các tỉnh có cộng đồng người Khmer sinh sống đông như: Trà Vinh, Sóc Trăng, Kiên Giang, An Giang và một số huyện giáp Campuchia của Long An.

Ngải bún là một cây họ Gừng có tên khoa học là Boesenbergia pandurata Roxb. Schlecht., đồng danh là Boesenbergia rotunda Linn. Mansft, có phân bố chủ yếu ở Trung Quốc và khu vực Đông Nam Á. Thân rễ dưới đất của nó ngắn và phân nhánh nhiều thành những phần có hình giống như ngón tay xuất phát từ một thân rễ trung tâm, vì vậy còn có tên gọi là “rễ ngón tay” (fingerroot). Ngoài ra do cách phân nhánh nhìn tổng thể toàn bộ hình dạng thân rễ (người dân thường gọi là củ) như một nải chuối hay một chùm chìa khóa làm cho nó còn mang một số tên gọi khác như Chinese keys, Chinese ginger…

Cây ngải bún cao khoảng 50-70cm. Lá cây ngải bún có hình trái xoan nhọn 2 đầu, sống lá ở giữa làm cho lá cây ngải bún có xu hướng cong gập lại, mặt trên của lá có mầu xanh thẫm, mặt dưới có mầu xanh nhạt và có một lớp lông tơ mịn ngắn. Cuống lá có bẹ ôm lấy nhau tạo thành một thân cây giả. Cây ngải bún có dạng thân củ, củ ngải bún nhỏ đều bám vào nhau, củ to nhất cũng chỉ bằng ngón tay cái. Một điều thú vị là rễ của cây ngải bún mọc thành chùm to đều bằng nhau và to như những chiếc đũa con, ngắn khoảng 10-13cm.

Dược liệu ngải bún đã được sử dụng như một gia vị truyền thống trong nền ẩm thực của Trung Quốc và một số nước Đông Nam Á, đặc biệt là Thái Lan, Indonesia và các tỉnh miền Tây Việt Nam.  Ngoài ra, nó còn được sử dụng trong nền y học cổ truyền của các nước này dùng để điều trị các bệnh như: tiêu chảy, lỵ, đau dạ dày, viêm da, ho khan, u xơ, huyết trắng… 

Theo các tài liệu nghiên cứu hiện đại cho thấy, thân rễ ngải bún có thành phần hóa học chủ yếu là tinh dầu và các hợp chất flavonoid.  Các flavonoid có mặt trong dược liệu rất đa dạng về mặt cấu trúc, có thể phân vào các nhóm như chalcon, flavon và flavanon với một số hợp chất tiêu biểu như: cardamonin, panduratin A, isopanduratin A, tectochrysin, pinocembrin…

Ngải bún có rất nhiều tác dụng dược lý khác nhau như: kháng khuẩn, kháng viêm, giảm đau, hạ sốt, kháng khối u, gây độc trên một số dòng tế bào ung thư, đặc biệt là ung thư tụy. Ngoài ra, ngải bún có tác dụng khá thú vị là khả năng kháng virus in vitro, đã được thử nghiệm trên các chủng HIV-1 và Dengue virus (DENV) gây bệnh sốt xuất huyết qua cơ chế ức chế protease của chúng. 

Ngải bún có thể phòng Covid -19?

Một nghiên cứu gần đây của Thái Lan có thể là nguyên nhân cơ bản dẫn đến những lời đồn thổi lan truyền trong cộng đồng về tác dụng kháng Covid-19 của dược liệu này là việc sàng lọc tác dụng của một số dược liệu của Thái Lan cho tác dụng kháng SARS-CoV-2. Nghiên cứu được tiến hành trên 122 cao chiết và hợp chất tinh khiết từ dược liệu thông qua phương pháp miễn dịch huỳnh quang trên tế bào biểu mô thận khỉ (Vero E6 cells) được gây nhiễm virus SARS-CoV-2. Kết quả nghiên cứu cho thấy cao chiết ngải bún và panduratin A được chiết từ thân rễ của nó có tác dụng kháng virus SARS-CoV-2 trên cả 2 giai đoạn: ức chế bám và xâm nhập tế bào cũng như ức chế sự nhân lên của virus sau khi xâm nhập tế bào. 

Như vậy, qua các chứng cứ ở trên cho thấy ngải bún có thể là một ứng viên “tiềm năng” trong việc phát triển các thuốc có tác dụng kháng SARS-CoV-2 có nguồn gốc từ dược liệu. Tuy nhiên, nguồn dữ liệu về tác dụng này hiện nay còn rất hạn chế, mới dùng lại ở nghiên cứu in vitro, hoàn toàn chưa có nghiên cứu lâm sàng. Vì vậy, mọi người có thể sử dụng ngải bún như một loại gia vị hay một thảo dược với các công dụng đã được dùng từ trước đến nay, nếu sử dụng làm thuốc cần có liều lượng và theo ý kiến của chuyên gia, đừng nên đổ xô tìm kiếm với mục đích điều trị Covid-19.

Việc đồn thổi quá mức hay đổ xô đi tìm kiếm ngải bún trong thời điểm dịch với mong muốn điều trị có thể  tạo điều kiện cho một số người thu gom, buôn bán và nâng giá dược liệu một cách thái quá và là nguy cơ có thể dẫn đến sự tiệt chủng loài dược liệu quý này.