Nước ta hiện có 12 tập đoàn kinh tế nhà nước (KTNN) đang hoạt động, với nguồn vốn chủ yếu dựa vào ngân sách. Bên cạnh những thành công và đóng góp tích cực vào quá trình phát triển đất nước không thể phủ nhận, các tập đoàn KTNN còn nhiều hạn chế, nhất là về phương hướng, mô hình hoạt động và hiệu quả đầu tư.
 |
Những nút thắt
Dường như vẫn còn mù mờ về vai trò của chủ sở hữu hoặc người đại diện chủ sở hữu; quyền chủ động điều hành sản xuất, kinh doanh của tập đoàn với yêu cầu đầu tư của nhà nước vì lợi ích chung; vai trò và cơ chế trách nhiệm, quyền lợi của Hội đồng quản trị hoặc Hội đồng thành viên.
Đặc biệt, sự phân cấp quản lý chưa thống nhất và rõ ràng, nhiều tầng nấc, khiến từ Thủ tướng Chính phủ đến Bộ chủ quản và chính quyền địa phương đều có thể can thiệp trực tiếp (nhưng lại không hoặc dễ thoái thác việc chịu trách nhiệm liên đới) vào hoạt động của tập đoàn KTNN hoặc doanh nghiệp thành viên của nó. Một số tập đoàn KTNN còn được trao chức năng có tính quản lý nhà nước về chuyên ngành, dẫn đến hành chính nhà nước hóa trong mối liên hệ với các doanh nghiệp khác, cũng như với chính quyền địa phương.
Bên cạnh đó, chưa phân định rõ yêu cầu và cơ chế quản lý giữa hoạt động đầu tư vì lợi nhuận và phi lợi nhuận. Trên thực tế, trong các tập đoàn đang có sự nhập nhằng giữa nguồn vốn hoạt động vì lợi nhuận với nguồn vốn hoạt động phi lợi nhuận. Trách nhiệm xã hội của các tập đoàn KTNN đối với ổn định kinh tế vĩ mô song hành, trùng lặp với nhiệm vụ sản xuất kinh doanh, từ đó dẫn đến đầu tư của tập đoàn vừa bị phân tán, vừa dễ bị lạm dụng, kém hiệu quả.
Điều trớ trêu là luật định hiện hành cho thấy tập đoàn không có tư cách pháp nhân, không phải là một tổ chức kinh tế chính danh, nhưng thực tế, 12 tập đoàn KTNN đã được đăng ký kinh doanh và đang có tư cách pháp nhân kiểu mặc định. Nghị định số 102/2010/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết một số điều của Luật Doanh nghiệp, có hiệu lực từ ngày 15.11.2010 và thay thế Nghị định số 139/2007/NĐ-CP nêu rõ tại Điều 38: Tập đoàn kinh tế không có tư cách pháp nhân, không phải đăng ký kinh doanh theo quy định của Luật Doanh nghiệp. Việc tổ chức hoạt động của tập đoàn do các công ty thành lập tập đoàn tự thỏa thuận quyết định.
Định hướng tháo gỡ
Tái cấu trúc và đổi mới cơ chế quản lý khu vực các tập đoàn kinh tế nhà nước (KTNN) để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về kinh tế, tạo động lực tích cực phát triển các thành phần kinh tế khác phù hợp với cơ chế thị trường và mục tiêu phát triển của đất nước đang và sẽ còn tiếp tục là vấn đề bức xúc đối với Việt Nam. Trên tinh thần đó, cần đổi mới tổ chức và hoạt động của các tập đoàn KTNN theo hướng:
Thứ nhất, tiếp tục đẩy mạnh cổ phần hóa, giảm, thu hẹp tỷ trọng và giảm thiểu số lượng doanh nghiệp mà Nhà nước giữ cổ phần chi phối, chỉ duy trì doanh nghiệp 100% vốn nhà nước trong những ngành, lĩnh vực mà nhà nước cần độc quyền, giữ vị trí then chốt của nền kinh tế và các lĩnh vực mà doanh nghiệp khu vực kinh tế tư nhân không hoặc chưa muốn, chưa có khả năng tham gia; nghiên cứu sửa đổi ngay những quy định không phù hợp đang cản trở quá trình cổ phần hóa, trong đó trước hết liên quan đến vấn đề xác định giá trị doanh nghiệp, chọn đối tác chiến lược, bán cổí phần ưu đãi cho người lao động, tăng tính xã hội ngay trong công ty cổ phần.
Thứ hai, dừng việc thành lập các tập đoàn KTNN mang tính hành chính không phù hợp với quy luật phát triển doanh nghiệp; đánh giá, xem xét lại những tập đoàn đã thành lập trong các năm qua, nếu cần thiết nên sắp xếp lại.
Ưu tiên xây dựng các mô hình tập đoàn kinh tế đa sở hữu, đảm nhận vai trò chủ lực trong nền kinh tế, được vận hành theo đúng quy luật kinh tế. Trên cơ sở sự tự nguyện thoả thuận liên kết, hợp tác giữa các pháp nhân độc lập. Chính phủ sẵn sàng ủng hộ thành lập tập đoàn kinh tế tư nhân như Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định tại buổi gặp mặt đại diện các doanh nghiệp trẻ Việt Nam tại Hà Nội, chiều 11.2.2011.
Thứ ba, bãi bỏ hoặc giảm thiểu việc Chính phủ bảo lĩnh tín dụng hoặc cho vay chỉ định đối với DNNN; tạo áp lực buộc tất cả DNNN phải huy động vốn qua cơ chế thị trường. Chính phủ chỉ hỗ trợ tín dụng cho những DNNN hoạt động cung cấp hàng hóa công cộng, mà không thu hút được các thành phần kinh tế khác đầu tư hoặc thực hiện nhiệm vụ chính trị do Chính phủ giao (loại doanh nghiệp này chịu sự giám sát bằng cơ chế riêng).
Thứ tư, buộc tất cả các tập đoàn và tổng công ty nhà nước phải công bố thông tin hoạt động, nhất là về tài chính như quy định đối với các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán.
Thứ năm, tiếp tục hoàn thiện thể chế, cơ chế chính sách về thực hiện chức năng quản lý nhà nước và tổ chức thực hiện quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu nhà nước đối với DNNN, đặc biệt là quản lý đầu tư, tài chính, cán bộ, công tác kiểm tra, giám sát và các quy định về cổ phần hóa, sắp xếp, đổi mới DNNN; sớm nghiên cứu thành lập một cơ quan ngang bộ để thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu (nhà nước) quản lý toàn bộ vốn kinh doanh của nhà nước; trên cơ sở đó xóa hoàn toàn cơ chế chủ quản hiện nay. Cơ quan này chịu sự giám sát trực tiếp của Quốc hội.
Thứ sáu, khẩn trương xây dựng Luật quản lý vốn Nhà nước tạo cơ sở pháp lý cần thiết điều chỉnh bằng Luật đối với các hoạt động đầu tư công, trong đó có đầu tư của các DNNN trong 2 dạng hoạt động vì lợi nhuận và phi lợi nhuận.
