Cơ chế giá điện theo thị trường chính thức có hiệu lực từ 1-6-2011, tuy nhiên, để bảo đảm điện cho nhu cầu phát triển kinh tế xã hội, Bộ Công Thương tiếp tục chỉ đạo Tập đoàn Điện lực (EVN) không tiết giảm điện, ban hành thông tư về điều chỉnh giá bán điện theo thông số đầu vào cơ bản… cho thấy sự "không bình thường" của mặt hàng này.
Người dân chưa được quyền lựa chọn
 |
Về nguyên tắc, EVN là đơn vị hạch toán kinh doanh độc lập nên phải chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động của mình. Nếu thua lỗ hai năm liên tiếp, người đứng đầu sẽ bị cách chức. Tuy nhiên, tính tự chủ của EVN đang bị vô hiệu hóa.
Chính vì thế tính khả thi và tính minh bạch của thị trường phát điện cạnh tranh vẫn còn nhiều ý kiến băn khoăn. Bởi lẽ, hiện các doanh nghiệp truyền tải, phân phối kinh doanh điện đều do EVN quản lý. Còn khâu phát điện mặc dù rất tích cực thực hiện cổ phần hoá và kêu gọi các lĩnh vực đầu tư khác, nhưng dự báo từ nay đến năm 2015, sản lượng điện phát từ các nhà máy của EVN vẫn chiếm 60%.
Tuy không còn độc quyền ở khâu phát điện, song EVN vẫn chiếm phần chi phối về nguồn, đồng thời nắm giữ toàn bộ các khâu còn lại như truyền tải, phân phối điện. Điều đó có nghĩa sẽ rất khó tạo cơ chế điều tiết rõ ràng, minh bạch trong sản xuất kinh doanh nhằm chống độc quyền. Người dân chưa được quyền lựa chọn sẽ mua điện của ai. Vì vậy, yếu tố cạnh tranh coi như chưa có.
Mặt khác, điều kiện quan trọng nhất để hình thành thị trường phát điện cạnh tranh là phải có công suất dự phòng từ 25 - 30%, tiếp đó là cơ chế vận hành, kế hoạch thực hiện và cơ chế giá điện theo thị trường. Trong khi hiện nay, hệ thống chưa đủ điện nói gì đến điện dự phòng; các khâu truyền tải, phân phối điện, công ty mua bán điện và A0 (Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia) vẫn thuộc quản lý của EVN.
Những bước đi thận trọng
 Muốn có một thị trường phát điện cạnh tranh hoạt động thực sự minh bạch, điều quan trọng phải có môi trường quản lý điều tiết ổn định, cơ sở hạ tầng truyền tải hoàn thiện, có cơ quan điều tiết độc lập để đảm bảo cân bằng lợi ích giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng điện. | |
Ông Vũ Xuân Cường, |
Theo ông Hoàng Quốc Vượng, Thứ trưởng Bộ Công Thương, thị trường phát điện cạnh tranh, suy cho cùng, chỉ là một công cụ, phương tiện để xây dựng ngành điện Việt Nam có đủ khả năng đáp ứng nhu cầu điện năng ngày càng cao, giá điện phù hợp và với dịch vụ ngày một tốt hơn.
Vì vậy, không nên quá lạc quan và tin tưởng rằng khi có thị trường điện cạnh tranh có thể giải quyết được tất cả những vấn đề mà chúng ta đang đối mặt. Chính vì vậy, Chính phủ cùng Bộ Công Thương và các đơn vị liên quan, dù rất quyết liệt trong việc xây dựng thị trường, cũng đang chọn những bước đi thận trọng. Chúng ta thận trọng vì không giống như các thị trường khác, cho dù muốn xây dựng thị trường phát điện cạnh tranh như thế nào chăng nữa, điều đầu tiên phải đảm bảo an ninh cung ứng điện cho đất nước.
Theo kế hoạch, kể từ tháng 7 tới, thị trường điện cạnh tranh bắt đầu vận hành thí điểm. Tuy nhiên, sẽ có khoảng 4 - 5 tháng để các doanh nghiệp phát điện, các bên mua điện của EVN tập dượt các kỹ năng, thao tác trong quá trình tính toán, chào giá bán điện lên thị trường lẫn thanh toán. Trong giai đoạn này, các doanh nghiệp và các đơn vị liên quan vẫn vận hành thị trường điện nhưng không có thanh toán thực tế.
Sau thời gian vận hành thí điểm, sẽ có một số đơn vị trong các doanh nghiệp điện tham gia chào giá trên thị trường được chọn để thanh toán thực tế với một tỷ lệ nhất định là 5% theo hợp đồng. Các đơn vị khác sẽ tiếp tục được chọn để đưa vào thị trường điện theo phương thức bổ sung dần dần, chứ không phải vào tất cả cùng một lúc.
