Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP): Năm 2019, xuất khẩu ước đạt gần 2 tỷ USD, giảm 11,7% so với năm 2018. Xuất khẩu cá tra sang thị trường Mỹ sụt giảm mạnh 49%, còn 282 triệu USD. Lý do bởi lượng tồn kho tại thị trường cao, nhu cầu nhập khẩu giảm, giá xuất khẩu trung bình bị ép xuống mức thấp hơn 30-35% so với năm 2018. Năm 2019, Mỹ chỉ còn chiếm 14% giá trị cá tra xuất khẩu của Việt Nam, tụt xa so với vị thế số 1 của Trung Quốc (chiếm trên 32%).
Ông Dương Nghĩa Quốc, Chủ tịch Hiệp hội Cá tra Việt Nam đánh giá: Lượng tiêu thụ cá tra ở thị trường Trung Quốc đã khởi sắc từ cuối năm 2019. Bước sang năm 2020, đặc biệt là dịp giáp Tết, nhu cầu ở thị trường này vẫn tiếp tục tăng.
Với những tín hiệu tích cực từ 2 thị trường Trung Quốc và Mỹ, dự báo xuất khẩu cá tra thời gian tới có thể tăng nhưng mức độ tăng chưa nhiều. Dù dự báo xuất khẩu cá tra khả quan hơn, song ông Quốc cũng nhấn mạnh áp lực cạnh tranh đặt ra cho ngành cá tra Việt ngày càng lớn.
Đó là bởi Trung Quốc đã bắt đầu nuôi được cá tra, thậm chí còn xuất khẩu. Ngoài ra, Trung Quốc cũng bắt đầu siết chặt hơn quản lý chất lượng và tiêu chuẩn cá tra, không còn là thị trường "dễ tính". Ngoài Trung Quốc, một số quốc gia như Ấn Độ, Thái Lan, Bangladesh, Indonesia... cũng đã nuôi được cá tra. Sản lượng của các nước này gộp lại gần bằng sản lượng cá tra Việt Nam.
Theo ông Quốc, thời gian tới các doanh nghiệp cần đẩy mạnh khâu xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường, áp dụng công nghệ để nâng cao chất lượng.
Cạnh tranh gia tăng khi xuất khẩu, nhiều quan điểm cho rằng thúc đẩy tiêu thụ cá tra tại thị trường nội địa đầy tiềm năng là hướng đi khả thi cho ngành hàng này. Liên quan tới vấn đề này, ông Quốc nhìn nhận: Đây là hướng đi đúng đắn.
"Để phát triển ở thị trường trong nước, ngành cá tra cần có kênh phân phối mạnh. Nhà nước cần có những ưu đãi về thuế cho doanh nghiệp. Cùng với đó, doanh nghiệp cũng phải thúc đẩy hơn nữa khâu truyền thông, xúc tiến thương mại để người tiêu dùng ngày càng quen thuộc với mặt hàng cá tra", ông Quốc nhấn mạnh.
Ông Dương Nghĩa Quốc cho biết thêm: “Đặc thù của cá tra là càng quá lứa (vượt kích cỡ) càng khó bán hoặc bán với giá rất thấp, người nuôi khi đó càng lỗ nặng. Do đó, Hiệp hội Cá tra kiến nghị Bộ NN&PTNT, Tổng cục Thủy sản đẩy mạnh xúc tiến thương mại đối với các thị trường truyền thống là Mỹ, Trung Quốc, đồng thời tìm cách tháo gỡ khó khăn để dòng hàng xuất khẩu cá tra khởi động trở lại”.
Cần xây dựng thương hiệu cá tra Việt
Do chưa có thương hiệu quốc gia nên cá tra Việt Nam chưa phát triển như kỳ vọng. Không ít lần cá tra rơi vào cảnh “khủng hoảng” trước những chiêu thức cạnh tranh không lành mạnh và bị kiện chống bán phá giá ở một số thị trường vì không có biện pháp phòng vệ.
Theo ông Như Văn Cẩn, Vụ trưởng Vụ Nuôi trồng Thủy sản (Tổng cục Thủy sản - Bộ NN& PTNT), thực tế, cá tra Việt Nam đã được rất nhiều người biết đến. Tuy nhiên, cá tra chưa tạo được sản phẩm cụ thể, hình ảnh tốt đẹp để người tiêu dùng tin tưởng tuyệt đối và sẵn sàng tiếp nhận sản phẩm tốt nhất.
Nguyên nhân là sản phẩm cá tra chưa tạo ra được giá trị khác biệt, phần lớn vẫn chỉ là sản phẩm đông lạnh (cá tra phi lê). Các sản phẩm thường bị ẩn danh dưới mác của nhà nhập khẩu, tên tuổi cá tra Việt Nam chưa đến được tận tay người tiêu dùng. Do đó, cần xây dựng thương hiệu cho cá tra Việt Nam.
Ông Cẩn cho rằng, xây dựng thương hiệu là vấn đề rất khó, nên bắt đầu từ bản chất của thương hiệu. Thương hiệu không đơn thuần là nhãn hiệu hàng hóa mà là sự tin tưởng, trung thành, chấp nhận... của người tiêu dùng đối với sản phẩm, dịch vụ cụ thể. Ở đây, cá tra là sản phẩm cụ thể và để xây dựng thương hiệu thì cần có kiến thức hiểu biết nhất định, có nội dung, nguồn lực đầu tư, xây dựng hình ảnh, tạo sự khác biệt, sự đồng thuận... Như vậy, thương hiệu là khái niệm tương đối trừu tượng, nó có trong tâm trí của người tiêu dùng, nhưng lại gắn với một sản phẩm cụ thể.
Ngoài ra, điều quan trọng, để cá tra Việt Nam phát triển ổn định, các nhà cần thay đổi tư duy từ khâu sản xuất đến tiêu thụ. Phải lấy tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm lên hàng đầu, có giải pháp để bảo vệ và duy trì chất lượng ổn định; quảng bá giới thiệu sản phẩm đến người tiêu dùng; nhãn hiệu, bộ nhận diện sản phẩm (logo); chống hàng giả, hàng nhái...
Về phía DN, tình trạng cạnh tranh không lành mạnh giữa các công ty trong việc thu mua nguyên liệu, phá giá xuất khẩu cũng là vấn đề lớn của ngành cá tra. Khi DN cạnh tranh không lành mạnh thì hậu quả là uy tín của toàn ngành bị suy giảm. Điều này cho thấy các DN ngành cá muốn phát triển, cần có sự thay đổi trong tư duy kinh doanh cũng như phải tập trung đầu tư phát triển sản phẩm chất lượng hơn nữa trong tương lai.
Bên cạnh đó, Bộ NN&PTNT cũng có những định hướng việc tập trung khuyến khích tạo ra sản phẩm cá tra có chất lượng; khuyến khích phát triển các chuỗi liên kết nhằm gắn kết giữa sản xuất với chế biến, xuất khẩu và tiêu dùng để hướng tới truy xuất nguồn gốc. Khuyến khích áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất để nâng cao giá trị sản phẩm, hạ giá thành sản xuất, hỗ trợ doanh nghiệp xúc tiến thương mại; xử lý các rào cản thương mại. Đặc biệt là siết chặt kỷ luật quy hoạch vùng nuôi để kiểu nuôi theo phong trào không thể tồn tại. Còn nuôi theo phong trào thì còn phải giải cứu.
