Trái cây Việt Nam: Kiểm soát chất lượng để xác định vị thế

Với giá cả tương đối rẻ, cộng với chất lượng, hình thức bắt mắt, trái cây ngoại đã hút được rất đông người tiêu dùng. Trong khi đó, để tránh tình trạng nhập siêu, Bộ Công Thương đang nỗ lực giúp doanh nghiệp (DN) trong nước xuất khẩu trái cây đến các thị trường lớn trên thế giới. Vậy, có sự cân bằng chưa?

Tràn lan rau củ quả ngoại

Tại TPHCM, chợ đầu mối Thủ Đức (quận Thủ Đức) là nơi tiếp nhận nông sản của nông dân các tỉnh Nam bộ và Tây nguyên, cũng như hàng nông sản nhập ngoại. Mỗi đêm lượng trái cây về chợ khoảng 17.000-18.000 tấn, trong đó trái cây ngoại nhập chiếm tỷ lệ 30%. Từ đây, táo, lê, cam của Thái Lan, Hàn Quốc, Hoa Kỳ và Trung Quốc được đưa về các chợ lẻ ở các quận, huyện trên khắp TP. Như tại chợ Tân Định (quận 1), các quầy hàng bán hoa quả bày la liệt các loại trái nhập khẩu như táo Mỹ, nho đen Nam Phi, lê Hàn Quốc... Bà Lê Thị Thân, chủ một quầy bán trái cây, cho biết lượng tiêu thụ trái cây nhập luôn nhiều hơn, còn trái cây Việt Nam chủ yếu bán theo mùa.  Có phần phong phú và đa dạng hơn chợ truyền thống, tại các siêu thị, trái cây ngoại thi nhau hội tụ. Theo ghi nhận của ĐTTC tại các siêu thị Lotte Mart, Big C, Aeon, Co.opmart… trái cây ngoại được bày biện khá bắt mắt. Tại Lotte Mart Gò Vấp, dù không phải là ngày lễ, nhưng người đi mua hàng không khỏi bị choáng ngợp bởi vô số mặt hàng nhập khẩu như nho, cam, táo, lê, cherry, kiwi… Khảo sát về giá cả thấy rõ trái cây ngoại nhập cũng có giá dễ chịu.

Cụ thể, kiwi ruột vàng New Zealand khuyến mại giảm giá từ 132.000 đồng xuống còn 125.000 đồng/kg; quýt vàng xuất xứ Australia 120.000 đồng/kg. Có giá hơi cao là cherry Mỹ, với mức 295.000 đồng/kg. Trong khi đó, trái cây ngoại tại Co.opmart giá có phần mềm hơn: lê đỏ vàng Nam Mỹ 61.000 đồng/kg, quýt Úc 98.500 đồng/kg… Chị Phan Thị Thanh Thảo, ngụ phường 16, quận Gò Vấp, chia sẻ: “Trái cây ngoại nhưng giá cũng dễ chịu. Đây chính là lý do tôi vẫn lựa chọn sản phẩm này khi mùa vụ của trái cây trong nước chưa đến. Với lại trái cây xuất xứ từ Hoa Kỳ, Australia… gia đình tôi dùng thấy cũng an tâm”.  Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, trong 7 tháng năm 2017, cả nước chi 854 triệu USD nhập khẩu rau quả, tăng tới 103% so với cùng kỳ 2016. Trong đó, riêng rau quả nhập từ Thái Lan tăng lên 517 triệu USD, so với 163 triệu USD cùng kỳ năm 2016, tương đương 11.000 tỷ đồng. Các mặt hàng rau củ quả được nhập về chủ yếu là táo, cam, lê, kiwi, cherry (New Zealand, Australia), xoài, mãng cầu, me (Thái Lan). Rau củ quả xuất xứ từ Trung Quốc chủ yếu là bắp cải, xà lách, khoai tây, cam, táo...  Theo các chuyên gia về nông nghiệp, có 2 nguyên nhân chính khiến rau quả Thái được người Việt ưa chuộng vài năm gần đây do nét khác lạ của các sản phẩm. Quan trọng hơn, uy tín, chất lượng của hàng rau quả Thái trên thị trường thế giới đã hút người Việt. Qua những thông số vừa nêu cho thấy Việt Nam đang sử dụng một nguồn tài chính không nhỏ để nhập khẩu những loại rau quả trong nước sản xuất được, thậm chí đang bị tồn đọng. Khơi dậy tiềm năng xuất khẩu

TS. Nguyễn Văn Hòa, Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam, khẳng định: “Rau củ quả Việt Nam rất phong phú, có đặc trưng rất riêng như thanh long ruột đỏ, vú sữa, xoài… được người tiêu dùng thế giới ưa chuộng. Trái cây Việt Nam đã tiến được vào một số thị trường khó tính, cần phải duy trì tốt”. Hiện nay Bộ Công Thương đã có nhiều động thái nhằm đẩy mạnh xuất khẩu thanh long sang thị trường Australia. Kết quả, trung tuần tháng 6 vừa qua, Đại sứ quán Australia tại Việt Nam đã có công thư gửi Bộ trưởng Bộ Công Thương cập nhật thông tin về tiến độ công tác mở cửa thị trường đối với quả thanh long tươi của Việt Nam và cũng đề xuất được hỗ trợ Việt Nam trong việc xin phép Cơ quan Quản lý An toàn thực phẩm Australia - New Zealand sử dụng phương pháp chiếu xạ cho quả thanh long tươi khi xuất khẩu sang Australia. Hay mới đây nhất, hôm 30-6 vừa qua, lô vải thiều Lục Ngạn đầu tiên đã được xuất sang “vương quốc trái cây” Thái Lan. Để hỗ trợ cho trái cây xuất khẩu, hiện Cục Bảo vệ thực vật (thuộc Bộ NN-PTNT) đang tiếp tục đẩy mạnh đàm phán tháo gỡ rào cản kỹ thuật kiểm dịch thực vật, mở cửa thị trường cho xuất khẩu quả tươi Việt Nam, trong đó tập trung vào các thị trường Hoa Kỳ, Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc. Cùng với đó tạo điều kiện thông thoáng cho hàng xuất khẩu. Năm 2017, dự kiến Australia sẽ mở cửa tiếp cho chôm chôm, vú sữa, nhãn; Nhật Bản mở cửa cho thanh long ruột đỏ và Hoa Kỳ mở cửa cho quả vú sữa của Việt Nam.  Theo các chuyên gia, ngoài việc xuất khẩu trái cây tươi các DN trong nước cần quan tâm đến xuất khẩu trái cây thành phẩm hoặc đông lạnh. Đây được coi là giải pháp hữu hiệu trong những trường hợp vào vụ thu hoạch rộ, tạo sự ổn định về hàng hóa, hoặc khi nông sản Việt bị dội chợ. Thực tế, một số thị trường trên thế giới rất ưa chuộng các sản phẩm đông lạnh của Việt Nam. Đơn cử như trái dừa tươi - đặc sản của tỉnh Bến Tre - có giá trị cao nhưng nhu cầu không nhiều để có thể xuất khẩu với số lượng lớn.

Ngược lại, những sản phẩm như cơm dừa, nước cốt dừa có nhu cầu rất cao. Do đó, có những sản phẩm áp dụng công nghệ chế biến sẽ thu hoạch được lợi ích tối đa. Công nghệ chế biến hay sản phẩm tươi đòi hỏi phải có sự kết hợp cả 2 vào chương trình xuất khẩu trái cây Việt Nam. Quan trọng hơn cả, DN xuất khẩu trái cây cũng như nhà sản xuất cần đặt vấn đề chất lượng lên hàng đầu, sản xuất phải hướng đến tính hàng hóa, không nhỏ lẻ, chớp thời cơ. Việc sản xuất phải tuân thủ nghiêm các quy trình sản xuất nông nghiệp theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP.

Chú trọng sân nhà 
Theo đánh giá của Bộ NN-PTNT, các DN chế biến, kinh doanh mặt hàng trái cây đang có xu hướng tập trung cho xuất khẩu, chưa chú trọng khai thác thị trường trong nước. Chất lượng trái cây Việt có thể xuất khẩu tại các thị trường kỹ tính nhưng lại không thể chinh phục người tiêu dùng trong nước, đang là vấn đề cần quan tâm. Theo một số khảo sát, nguyên nhân không phải do chất lượng mà yếu ở khâu quảng bá và xây dựng thị trường nội địa cho trái cây Việt.

Các sản phẩm trái cây ngoại xuất hiện tràn ngập tại các hệ thống siêu thị, cửa hàng, chợ đầu mối, chợ dân sinh, đều do khâu quảng bá sản phẩm. Vì thế, để trái cây nội không bị thua thiệt trên sân nhà, trước hết DN cần có chiến lược quảng bá chuyên nghiệp; đồng thời có kế hoạch nhân giống và trồng những loại quả phù hợp thị hiếu tiêu dùng của người Việt. Ông Lê Linh Khánh, Giám đốc CTCP Rau quả Bình Minh (tỉnh Vĩnh Long), nhận định rất nhiều loại trái cây ở nước ta có chất lượng tốt, mẫu mã đẹp, hoàn toàn có thể cạnh tranh với trái cây nhập ngoại. Hơn nữa, nếu tiêu thụ ở thị trường nội địa, do không phải chịu chi phí nhập khẩu, giá sẽ dễ chịu hơn các loại quả ngoại có chất lượng tương đương. 

Đi tiên phong trong việc tiêu thụ rau củ quả tại thị trường trong nước, tháng 9 năm ngoái Tập đoàn Vingroup đã chính thức khởi động Chương trình “Đồng hành, hỗ trợ và thúc đẩy sản xuất nông nghiệp Việt” thông qua việc liên kết với 1.000 hợp tác xã và hộ sản xuất. Tính đến nay, chương trình đã nhận được hơn 2.000 đơn đăng ký từ các hộ nông dân trên toàn quốc. Sau quá trình đánh giá nghiêm ngặt, VinEco (công ty thành viên của Vingroup) đã tìm được 500 hộ sản xuất phù hợp, đến từ các vùng nguyên liệu nổi tiếng như Lâm Đồng, ĐBSCL và một số tỉnh ở miền Bắc (Hưng Yên, Vĩnh Phúc, Hải Dương…) ký kết hợp đồng và đi vào sản xuất theo chương trình liên kết. 

Ngay sau khi ký kết với các hộ nông dân, VinEco đã liên tục tổ chức các chương trình đào tạo và hướng dẫn họ về quy trình sản xuất rau an toàn; hỗ trợ công nghệ, kỹ thuật và giống; kiểm soát chất lượng trong quá trình sản xuất và trước thu hoạch; thu mua tiêu thụ sản phẩm; hướng dẫn và hỗ trợ thủ tục chứng nhận VietGap và hỗ trợ tài chính. Với quy trình kiểm soát khép kín từ đồng ruộng đến siêu thị, chương trình đã cắt giảm tối đa các khâu trung gian để tập trung nâng cao chất lượng nông sản. 

Để nâng cao tính cạnh tranh và khẳng định lại vị thế tại thị trường trong nước, ngành sản xuất trái cây cần tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về trồng, chăm sóc, thu hái, chế biến, bảo quản... Ngoài ra cần có chính sách hỗ trợ về đất đai, tài chính, đầu tư hệ thống máy móc trong chế biến và bảo quản; cùng với đó, có sự bảo trợ cho các hoạt động hội chợ, xúc tiến đầu tư, chú trọng quảng bá, giới thiệu trái cây Việt tới người tiêu dùng, nhằm khai thác tiềm năng thị trường trong nước và tiến tới đẩy mạnh xuất khẩu.