Trước đề nghị mở rộng điều tra của ông Halter, các nhà điều hành Walmart ở Hoa Kỳ đã làm ngược lại: tìm cách ém nhẹm vụ việc. Họ không báo cho bất kỳ một nhà chức trách nào ở Hoa Kỳ hay Mexico. Không những vậy, CEO Walmart Mexico Eduardo Castro-Wright, người được mô tả là lực lượng chính đàng sau những chiến dịch hối lộ kéo dài hàng năm trời, lại được thăng chức lên làm Phó Chủ tịch Walmart toàn cầu năm 2008.
Giao còi cho đội bóng
Ngày 3-2-2006, ông H.Lee Scott, CEO Walmart lúc đó, đã triệu tập một cuộc họp để bàn về kết quả cuộc điều tra nội bộ do Halter tiến hành. Trong những ngày trước đó, ông Kenneth H. Senser, Phó Chủ tịch an ninh toàn cầu, đã lệnh cho cấp dưới tập hợp những dữ liệu chứng tỏ hiệu quả của việc điều tra nội bộ.
Ngoài ông Scott, cuộc họp còn có các ông Hyde, Mars và Stucky. Trong cuộc họp, các nhà điều hành chỉ trích cuộc điều tra nội bộ “quá tích cực”. Kết thúc cuộc họp, ông Senser được lệnh cùng làm việc với ông Mars và những người khác để thay đổi cách thức các cuộc điều tra nội bộ. Chỉ trong vòng 24 giờ, nhóm của ông Senser đã soạn thảo được các quy định mới.
Theo đó, các nhà điều hành cấp cao của công ty (bao gồm cả các nhà điều hành của chi nhánh/đơn vị đang bị điều tra) có thể kiểm soát chặt hơn các cuộc điều tra. Quy định mới cũng yêu cầu các nhà điều hành cấp cao phải đánh giá lợi ích trước khi phê duyệt mở rộng điều tra.
Theo quy định mới, nhóm của Halter chỉ được điều tra những “cáo buộc nghiêm trọng”, như những người liên quan đến các tội ác tiềm năng hay các nhà điều hành cấp cao, trong khi những cáo buộc “nhẹ hơn” như việc hối lộ để xin giấy phép sẽ được chuyển giao lại cho đơn vị đang bị điều tra.
Bằng cách này, 4 ngày sau cuộc họp trên, Walmart Hoa Kỳ đã chuyển quyền kiểm soát điều tra lại cho Walmart Mexico. Đáng chú ý, các hồ sơ được chuyển lại cho ông José Luis Rodríguezmacedo Rivera, Luật sư trưởng của Walmart Mexico - một trong những “mục tiêu điều tra” ban đầu (xem lại Kỳ 1).
Ông Rodríguezmacedo cũng trở thành người phụ trách chính cuộc điều tra, nhờ vậy các nhà điều hành ở Mexico nhanh chóng được “trả lại sự thanh sạch”.
Điều tra của NYT
Khi Walmart gần như đóng hồ sơ điều tra nội bộ, ông Cicero bắt đầu liên lạc với báo New York Times (NYT) để tố cáo. Nhận thức được sự nghiêm trọng của vụ việc, NYT ngay lập tức cử người bay sang Mexico để gặp Cicero.
Họ đã có 15 giờ phỏng vấn trực tiếp với Cicero, và sau đó tìm cách tiếp cận được hàng trăm tài liệu điều tra nội bộ đối với Wal mart Mexico năm 2005, cũng như hàng ngàn tài liệu của chính quyền liên quan đến việc xin cấp phép mở cửa hàng của Walmart trên khắp Mexico.
 |
Người dân biểu tình phản đối Walmart xây cửa hàng ở khu kim tự tháp Teotihuacán. |
Dựa vào các tài liệu, có thể thấy nhiều trường hợp Walmart được cấp giấy phép chỉ trong vòng vài tuần, thậm chí vài ngày kể từ khi nộp đơn, một điều gần như là “phép lạ” ở Mexico, nơi việc cấp phép thường mất hàng tháng trời.
Điều tra của NYT khẳng định Walmart không chỉ đơn thuần đưa hối lộ theo kiểu như một phần chi phí kinh doanh ở các nước nơi nạn hối lộ hoành hành. Thay vào đó, họ đã “tích cực và sáng tạo” trong các chiến dịch hối lộ, dùng hối lộ để thay đổi luật pháp, bẻ cong dân chủ, thay đổi công phiếu, cản trở các cuộc tranh luận mở và những tiến trình chống tham nhũng, đồng thời loại bỏ các đối thủ cạnh tranh.
Tháng 12-2011, sau khi NYT công bố những điều tra của họ về vụ việc, Walmart khẳng định với Bộ Tư pháp Hoa Kỳ rằng họ đã bắt đầu một cuộc điều tra nội bộ về những hành vi nghi vi phạm Đạo luật Chống tham nhũng ở nước ngoài (FCPA) của Hoa Kỳ, vốn cấm việc trao bất cứ thứ gì có giá trị cho các viên chức nước ngoài để giành được hay duy trì công việc kinh doanh. Walmart nói có thể có vấn đề với một số giấy phép mở rộng cửa hàng của hãng tại Mexico, nhưng nhấn mạnh rằng đó là những trường hợp “cá biệt”.
Dân chúng nổi dậy
Trước những hành vi hối lộ gây thiệt hại lớn đến kinh tế-xã hội của Walmart Mexico, người dân Mexico bắt đầu tập hợp lại để phản đối. Tuy nhiên, sự phản đối của họ đã nhanh chóng bị dập tắt.
Có thể kể trường hợp Walmart muốn mở cửa hàng ở kim tự tháp Teotihuacán (còn gọi kim tự tháp Mặt trăng), một di tích văn hóa-lịch sử. Emma Ortega, một trong các nhà lãnh đạo phản đối, cho biết vào ngày 1-8-2004, bà và đại diện dân chúng đã đến gặp Thị trưởng Rodríguez.
Họ yêu cầu vị thị trưởng cho xem giấy phép xây dựng của Walmart, nhưng ông nói chưa có giấy phép, và hứa sẽ xem xét đình chỉ việc xây dựng của Walmart. Tuy nhiên, 2 ngày sau chính ông đã ký giấy phép xây dựng cho Walmart, ở khu vực cấm xây dựng.
Đáp lại, người biểu tình gửi đơn kiện đòi thị trưởng từ chức, đồng thời phong tỏa khu vực xây dựng. Tuy nhiên, cộng đồng dân cư ở quanh khu xây dựng đổ ra và chống lại người biểu tình. Về sau Ortega mới được biết Walmart đã chi tiền để “mua” toàn bộ dân cư quanh khu xây dựng.
Nhưng vụ việc đã đánh động Viện Nhân chủng học - Lịch sử quốc gia (INAH). INAH phát hiện ngay công trường Walmart đang xây dựng những cổ vật hơn 1.300 năm tuổi, gồm những bức tường, bàn thờ, đồ gốm và các ngôi mộ cổ. Vì vậy, việc xây dựng lại bị đình chỉ.
Sinh viên, các nghiệp đoàn và hội nông dân cũng tham gia phản đối. Họ biểu tình đến tận trụ sở Walmart Mexico, gửi thư cho tổng thống, phong tỏa trụ sở INAH…
Sự phản đối của họ được truyền thông cả ở Mexico và Hoa Kỳ chú ý. Tuy nhiên, bằng “quyền năng hối lộ”, Walmart Mexico đã nhanh chóng tác động khiến các nhà chức trách Mexico vẽ lại quy hoạch khu kim tự tháp, giúp cửa hàng Walmart đang xây dựng lọt ra khỏi khu vực cấm xây dựng. Cuối cùng, cửa hàng Walmart tại khu kim tự tháp được khai trương vào ngày 4-11-2004.
