Trong bối cảnh đó, dự thảo Quyết định của Thủ tướng phê duyệt Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành cho DN nhỏ và vừa, hộ kinh doanh, hợp tác xã giai đoạn 2026-2031 mà Bộ Tư pháp đang xây dựng, trở thành trụ đỡ quan trọng cho hộ kinh doanh trước thay đổi lớn về chính sách.
Thuế khoán giúp cơ quan quản lý dễ thu, hộ kinh doanh dễ nộp. Nhưng khi chuyển sang kê khai theo doanh thu, chi phí thực tế, gánh nặng thủ tục sẽ gia tăng. Nhóm hộ kinh doanh lại là nhóm không có bộ phận pháp chế hay kế toán chuyên nghiệp, nên rủi ro sai sót, bị xử phạt, hoặc nộp thuế cao do thiếu thông tin sẽ rất lớn.
Trong văn bản góp ý, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đặc biệt lưu ý đến yêu cầu cấp thiết phải có chính sách hỗ trợ riêng cho hộ kinh doanh trong giai đoạn “hậu thuế khoán”.
VCCI cũng đề nghị bổ sung trách nhiệm của Bộ Tài chính vào chương trình vì đây là cơ quan quản lý thuế trực tiếp và nắm sát biến động nguồn thu. Việc hỗ trợ không chỉ dừng ở giải thích quy định mới. Với hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ, điểm mấu chốt là đảm bảo họ hiểu, làm đúng và không bị áp lực tuân thủ đẩy ra khỏi thị trường.
Dự thảo chương trình hỗ trợ pháp lý đề ra 3 nhóm nhiệm vụ lớn, từ bồi dưỡng pháp luật, tư vấn, đến cung cấp thông tin. Nhưng theo VCCI, một số điểm vẫn nên được hoàn thiện để chính sách thực sự đi vào cuộc sống.
Thứ nhất là nguồn lực thực hiện. Dự thảo đề cao xã hội hóa kinh phí, song các tổ chức ngoài nhà nước khó có thể tự huy động nguồn lực lớn để triển khai tư vấn pháp lý miễn phí. VCCI đề nghị cấp một phần ngân sách cho những đơn vị này để duy trì hoạt động hỗ trợ trong giai đoạn đầu.
Thứ hai là cơ chế giám sát, đánh giá. Dự thảo đặt ra những mục tiêu rất cụ thể (như: 80% số hộ kinh doanh tiếp cận được thông tin pháp lý qua nền tảng số, 90% số đối tượng tham gia hài lòng…) nhưng lại thiếu phương pháp đo lường.
Theo VCCI, muốn chính sách hiệu quả, phải có nguyên tắc, cách thức để đánh giá, giám sát việc đạt được những mục tiêu này một cách khách quan, công bằng. Thứ ba là về rà soát khó khăn, vướng mắc. VCCI cho rằng, dự thảo nên bổ sung những tổ chức đại diện hộ kinh doanh vào nhóm cơ quan phối hợp, thậm chí chủ trì một số nhiệm vụ rà soát vướng mắc.
Đây chính là lực lượng gần hộ kinh doanh nhất, hiểu rõ họ cần gì, vướng ở đâu, và tiếng nói của họ là cơ sở quan trọng để điều chỉnh chính sách.
Cả nước hiện có hơn 5 triệu hộ kinh doanh, đóng góp khoảng 30% GDP. Nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ đều xác định khu vực này là lực lượng nền tảng của kinh tế tư nhân. Nhưng, trong nhiều năm qua, hộ kinh doanh đứng ở ranh giới giữa kinh doanh chính thức và phi chính thức.
Việc bỏ thuế khoán là bước tiến để minh bạch hóa hoạt động kinh doanh. Song, nếu thiếu hỗ trợ, quá trình chuyển đổi này có thể gây xáo trộn lớn. Bộ Tài chính đang chủ trì xây dựng Luật Kinh doanh cá thể, hứa hẹn tạo khung pháp lý ổn định hơn. Nhưng, từ nay đến khi dự án luật này được thông qua, chương trình hỗ trợ pháp lý vẫn là tuyến hỗ trợ trực tiếp duy nhất.
Tinh thần cải cách của Nhà nước là tích cực: đưa hoạt động kinh doanh cá thể vào khuôn khổ minh bạch, công bằng hơn. Nhưng, để chuyển đổi diễn ra suôn sẻ, chương trình hỗ trợ pháp lý phải thật sự đặt hộ kinh doanh vào trung tâm; hỗ trợ họ từ việc hiểu luật, thực hiện nghĩa vụ thuế, đến những bước đi dài hơi hơn như chuyển thành DN.
Nếu chương trình được chỉnh sửa phù hợp, đây sẽ là “đường ray” để hộ kinh doanh đi vào môi trường kinh doanh chính thức một cách tự tin, thay vì bị choáng ngợp trước những thay đổi chính sách quá lớn và nhanh.
