Thống kê mới nhất của Tổng cục Thống kê, tại Việt Nam số người từ 5 đến 17 tuổi là 20,6 triệu người, chiếm 20,6% tổng dân số toàn quốc.
Theo các chuyên gia, sử dụng đồ uống có đường là nguyên nhân trực tiếp gây ra tình trạng béo phì, nhất là đối với trẻ em và từ đó gây ra các bệnh tim mạch, tiểu đường nên áp dụng các giải pháp hạn chế sử dụng đồ uống có đường là giải pháp khả thi và khoa học để kiểm soát, đẩy lùi các tình trạng bệnh như tim mạch, ung thư, tiểu đường, thừa cân, béo phì.
Việt Nam là nước thứ hai trên thế giới ký Công ước Quốc tế về quyền trẻ em. Theo dự báo của Quỹ nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đến năm 2030 cả nước sẽ có 2 triệu trẻ em thừa cân béo phì.
Dùng thường xuyên đồ uống có đường: Nguy cơ mắc nhiều bệnh
Tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam đang gia tăng đáng báo động với tổng lượng tiêu thụ/năm đã tăng gấp đôi trong thập kỷ gần đây (2013-2023), từ 3,44 tỷ lít lên 6,67 tỷ lít - tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe cộng đồng.
Theo thông tin từ Bộ Y tế, song song với mức độ tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp đôi ở Việt Nam thì trong 10 năm qua, tỷ lệ thừa cân béo phì ở trẻ học đường từ 5-19 tuổi cũng đã tăng gấp đôi, ở mức 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020 và ở người trưởng thành, tỷ lệ thừa cân béo phì đã tăng 30% trong 6 năm, từ 15,6% năm 2015 lên 19,6% năm 2020. Điều đó cũng cho thấy mối liên quan trực tiếp giữa việc sử dụng đồ uống có đường với tình trạng béo phì và gây ra các bệnh tim mạch, tiểu đường.
Nghiên cứu toàn cảnh về thừa cân béo phì và yếu tố nguy cơ của thừa cân béo phì ở Việt Nam cho thấy tiêu thụ nước ngọt là yếu tố nguy cơ của thừa cân béo phì và cần phải được can thiệp để giảm sử dụng.
Theo dự báo của Tập đoàn nghiên cứu thị trường Euromonitor (Anh quốc), nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trung bình 6,4% mỗi năm từ 2023 đến 2028, tương đương mức tăng tổng cộng 36,6% trong 5 năm tới, làm gia tăng nguy cơ các bệnh không lây nhiễm như thừa cân, béo phì và đái tháo đường.
Theo WHO, không chỉ riêng ở Việt Nam, nghiên cứu tại 75 quốc gia trên thế giới cũng cho thấy cứ tăng tiêu thụ đồ uống có đường lên 1% thì có thêm 4,8% người lớn thừa cân, 2,3% người lớn béo phì và 0,3% người mắc tiểu đường. Tiêu thụ đồ uống có đường làm tăng 18% nguy cơ mắc béo phì, tăng 12% nguy cơ tăng huyết áp, tăng 29% nguy cơ mắc đái tháo đường tuýp 2, và tăng 29% nguy cơ mắc hội chứng rối loạn chuyển hóa.
Tổ chức Y tế thế giới đã đưa ra kết luận tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch, sâu răng, loãng xương và gây thừa cân và béo phì, đồng thời tiềm ẩn nhiều khả năng dẫn đến tăng nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm khác trong đó có ung thư.
Theo WHO, trước thực trạng này, việc triển khai các biện pháp kiểm soát tiêu thụ đồ uống có đường là cấp thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên. Một trong những giải pháp hiệu quả được đề xuất là áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, nhằm kìm hãm xu hướng tiêu thụ quá mức và giảm thiểu lượng đường hấp thụ trong dân số.
Áp dụng đồng bộ các biện pháp
Theo thông tin từ Bộ Y tế, tại Việt Nam, theo ước tính năm 2019, riêng tổn thất về kinh tế do thừa cân và béo phì đã là 3,69 tỷ USD, chiếm 1,1% GDP chưa kể đến chi phí cho các bệnh không lây nhiễm liên quan khác. Đến năm 2060, dự báo những chỉ số này sẽ tăng lên 103,1 tỷ USD, chiếm 2,8% GDP; đồng nghĩa với việc tổng chi phí sẽ tăng gấp 28 lần. Việc áp thuế đủ mạnh đối với đồ uống có đường/nước giải khát có đường sẽ góp phần làm giảm thiểu các bệnh sâu răng, béo phì và tiểu đường và phòng ngừa các bệnh không lây nhiễm khác.
Theo kết quả nghiên cứu của Trường Đại học Y tế Công cộng, nếu áp thuế để tăng giá bán lẻ đồ uống có đường lên 20% như khuyến cáo của WHO thì tỷ lệ thừa cân, béo phì tại Việt Nam có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng.
Việc áp thuế đồ uống có đường đối với nước giải khát có đường >5g/100ml không đồng nghĩa với việc cấm sử dụng sản phẩm này mà chỉ có tác dụng định hướng người tiêu dùng lựa chọn các sản phẩm lành mạnh hơn cho sức khỏe bởi vậy sản lượng nước giải khát sẽ không bị giảm thậm chí sẽ tiếp tục gia tăng khi doanh nghiệp linh hoạt chuyển đổi để ngày càng đa dạng hóa hơn các sản phẩm.
Áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là xu thế chung của thời đại, rất phổ biến trên toàn cầu với ít nhất 108 nước áp dụng trong đó có 6 nước thuộc khu vực Asean, bao gồm cả Lào, Campuchia…
Trong phần trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi tại phiên thảo luận, ông Phan Văn Mãi - Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội cho rằng đề xuất bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt là "bước đi đầu tiên trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống, góp phần định hướng sản xuất, tiêu dùng" bởi đây là một trong các nguyên nhân chính gây thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn.
Theo ông Mãi, việc bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo vệ sức khỏe nhân dân, khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) và Bộ Y tế. Đề xuất áp thuế đối với nước giải khát có đường là đề xuất bước đầu trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống.
Để hạn chế tiêu dùng và sử dụng đồ uống có đường, Tổ chức Y tế thế giới nhấn mạnh các quốc gia cần áp dụng đồng bộ các biện pháp: áp thuế đối với đồ uống có đường, truyền thông trên diện rộng về tác hại của tiêu dùng thường xuyên của loại nước này và hạn chế quảng cáo, chính sách bữa ăn học đường, nhãn dinh dưỡng mặt trước, hạn chế quảng cáo đồ uống có đường đặc biệt là với trẻ em… trong đó thuế là biện pháp có hiệu quả cao và chi phí thấp.
Dựa trên các bằng chứng khoa học, Tổ chức Y tế Thế giới đã khuyến cáo để giảm tiêu thụ đường từ đồ uống có đường ở mức đủ mạnh để phòng ngừa bệnh béo phì và các vấn đề sức khỏe có liên quan thì mức thuế đối với đồ uống có đường cần phải đảm bảo tăng giá bán lẻ lên ít nhất là 20%.
