Theo báo cáo của Sở Xây dựng, trên địa bàn TP hiện có 21.851 căn nhà trên và ven kênh rạch, tập trung nhiều nhất ở các quận 4, 7, 8 và Bình Thạnh.
Theo kế hoạch, giai đoạn 2016-2020 TP cơ bản hoàn tất di dời hơn 20.000 căn nhà trên và ven kênh, rạch, tổ chức lại cuộc sống dân cư tốt hơn, gắn với chỉnh trang đô thị dọc 2 bên bờ kênh, rạch bằng việc thực hiện 65 dự án, trong đó có 59 dự án sử dụng ngân sách.
Nhưng sau đó mục tiêu này được điều chỉnh, phân kỳ lại kế hoạch, phấn đấu đến 2020 hoàn thành di dời 10.000 căn, đến 2021 là 6.646 căn, số còn lại hoàn thành trước năm 2025.
Ông Lê Hòa Bình, Giám đốc Sở Xây dựng TP, cho biết trong 59 dự án dùng ngân sách chỉ 3 dự án đã hoàn tất bồi thường, di dời được 1.086 căn, giải ngân được 3.849 tỷ đồng. Dự kiến đến hết năm 2020, tổng số căn hộ đã bồi thường và di dời đạt được từ đầu chương trình 2.487/20.000 căn (đạt 12,4%).
Đối với 6 dự án xã hội hóa theo hình thức đối tác công tư (PPP), chỉ 3 dự án đang triển khai các bước chuẩn bị thực hiện công tác đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư (NĐT), báo cáo đề xuất dự án, báo cáo nghiên cứu khả thi, điều chỉnh cục bộ quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/2.000.
Một trong những trở ngại lớn nhất hiện nay trong công tác di dời nhà ven, trên kênh rạch là việc đền bù, giải tỏa và tái định cư.
Thí dụ, tại khu vực phía Nam kênh Đôi (quận 8) nhu cầu di dời hơn 8.000 căn nhà, thời gian đầu một số NĐT đăng ký thực hiện dự án nhưng lần lượt rút lui. Nguyên nhân, theo quy định hiện hành NĐT phải lo quỹ nhà tái định cư trước mới tiến hành đền bù giải tỏa.
Bên cạnh đó, TP có 2.953 tuyến sông, kênh, rạch, hầu hết nhỏ không thực hiện được việc mở rộng biên độ chỉnh trang, hoặc không có giá trị thương mại nên không hấp dẫn NĐT.
Trình tự thủ tục đối với dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư bằng nguồn vốn ngân sách phức tạp, kéo dài nhiều giai đoạn, dẫn tới 42/59 dự án sử dụng ngân sách dừng lại ở các bước chuẩn bị đầu tư, chỉ có 17/59 dự án được phê duyệt dự án bồi thường để thực hiện tiếp theo nhằm chi trả bồi thường.
Sự phối hợp thiếu đồng bộ giữa các sở ngành, chính quyền quận, huyện trong việc xác định ranh thực địa thực hiện dự án, vấn đề trượt giá, điều chỉnh ranh giới, tổng mức đầu tư, không kịp ghi kế hoạch vốn đầu tư công hàng năm, áp giá bồi thường…
Khó khăn thứ hai là hiện TP không có nhiều quỹ đất để thanh toán cho NĐT theo hình thức BT (xây dựng-chuyển giao), nhất là những khu đất có vị trí đắc địa, do đó khai thác quỹ đất tại chỗ trong quá trình thực hiện dự án vẫn là giải pháp được tính đến.
Trong khi pháp luật về dự án BT thay đổi, nhất là Luật Đầu tư theo phương thức PPP vừa được ban hành (có hiệu lực từ ngày 1-1-2021) quy định không triển khai dự án BT mới, chỉ thực hiện các dự án dở dang, chuyển tiếp.
Việc tìm kiếm NĐT đủ năng lực, kinh nghiệm cũng khó khăn trong khi TP đang điều chỉnh quy hoạch xây dựng chung đến năm 2040 tầm nhìn đến 2060, nên một số khu vực, nhất là khu vực thuộc hành lang bảo vệ sông, kênh rạch phải điều chỉnh cục bộ, ảnh hưởng chung đến tiến độ kêu gọi NĐT tham gia.
TPHCM đã thành công với việc di dời, cải tạo kênh Nhiêu Lộc- Thị Nghè, Tân Hóa - Lò Gốm… tạo bước đột phá trong công tác chỉnh trang đô thị. Chính vì vậy, giai đoạn 2021-2025 di dời 10.000 căn nhà trên và ven kênh rạch sẽ rất gian nan.
Và một trong những nguồn lực để thu hút NĐT là quỹ đất dọc kênh sau khi di dời, giải tỏa nhà. Nhưng để làm được điều này cần thực hiện giải pháp quy hoạch, qua đó TP sẽ tăng quỹ đất để thu hút NĐT bằng việc khai thác quỹ 20% đất dọc hành lang sông kênh rạch.
