Được hưởng nhiều chính sách ưu đãi của Chính phủ hơn 20 năm, nhưng thị trường ô tô Việt Nam mới chỉ đang ở giai đoạn đầu của quá trình “motorization” (ô tô hóa). Với quy mô dân số 100 triệu người, trong dài hạn tiềm năng của thị trường ô tô tại Việt Nam vẫn còn rất lớn.
DƯ ĐỊA CÒN LỚN
Theo PGS.TS Trần Sĩ Lâm và các cộng sự tại Trường Đại học Ngoại thương, thị trường Việt Nam còn dư địa rất lớn qua minh chứng nhiều công ty đa quốc gia như Toyota, Honda, Ford, Mercedes-Benz… đã đầu tư vào Việt Nam, xây dựng cơ sở sản xuất - lắp ráp lâu dài tại nhiều địa phương. Trong khoảng 5 năm gần đây, ngành công nghiệp ô tô Việt Nam có tốc độ phát triển rất nhanh, trung bình khoảng 15-20%. Nhưng theo thống kê, Việt Nam mới chỉ có khoảng 50 xe ô tô trên 1.000 dân, tức vẫn thấp hơn rất nhiều so với Brunei 721 xe, Thái Lan 280 xe, Malaysia 542 xe, Singapore 176 xe… Với GDP bình quân đầu người Việt Nam đã vượt mức 4.000USD, thì tỷ lệ sở hữu ô tô sẽ còn tăng nhanh hơn nữa trong các năm tới.
 |
| Nhu cầu của người dân Việt Nam với ô tô còn rất lớn |
Đó cũng là lý do trong 2 năm vừa qua, dù chịu ảnh hưởng nghiêm trọng của dịch bệnh, nhưng nhiều doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô vẫn không ngừng đầu tư mở rộng quy mô để đón xu thế trong những năm tới khi nền kinh tế thực sự phục hồi. Cuối năm 2022, Toyota Việt Nam đã đưa thêm 2 mẫu xe vào sản xuất, lắp ráp tại nhà máy ở tỉnh Vĩnh Phúc (thay vì nhập khẩu nguyên chiếc từ Indonesia). Trước đó, giữa tháng 11-2022, Tập đoàn Thành Công và Tập đoàn Hyundai đã khánh thành Nhà máy Hyundai Thành Công số 2 tại Khu công nghiệp Gián Khẩu (Gia Viễn - Ninh Bình), tổng công suất thiết kế 100.000 xe/năm. Tập đoàn BMW cũng đã tuyên bố hợp tác với Thaco Auto để lắp ráp một số mẫu xe BMW tại nhà máy ở Chu Lai. Hay mới đây, Tập đoàn TMT cũng có kế hoạch liên doanh với nhà sản xuất Trung Quốc để lắp ráp xe điện nhỏ tại Việt Nam…
 |
| Tiềm năng của thị trường ô tô Việt Nam vẫn còn rất lớn |
Theo số liệu của Cục Đăng kiểm Việt Nam, năm 2018 tổng lượng xe mới đạt hơn 287.000 xe, thì đến năm 2022 con số này là hơn 407.000 xe. Nhưng theo ông Fusanori Iwasaki, đại diện của Viện Nghiên cứu Kinh tế ASEAN và Đông Á, số xe bán ra của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đạt 400.000 xe/năm thì mới chỉ tương đương Thái Lan và Malaysia những năm 1990 và Indonesia giữa những năm 2000. Còn theo TS. Võ Trí Thành, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương, để công nghiệp ô tô Việt Nam thực sự phát triển, chúng ta cần phải đạt được dung lượng tiêu thụ khoảng 600.000 xe/năm. Các chuyên gia đều dự báo, sức tiêu thụ của thị trường ô tô tại Việt Nam có thể sẽ đạt 1 triệu xe/năm vào đầu những năm 2030.
Để vươn tới mốc con số này, cần xây dựng một ngành công nghiệp hỗ trợ (sản xuất và cung ứng phụ tùng, linh kiện) đủ mạnh, cùng với đó là nhanh chóng cải thiện cơ sở hạ tầng đường bộ, phát triển thành phố thông minh, sử dụng hiệu quả cơ chế thuế… Tuy nhiên, điều kiện không thể thiếu theo xu thế hiện nay là việc xây dựng nhà xưởng sản xuất hạn chế tối đa ô nhiễm môi trường thông qua các vật liệu thân thiện môi trường.
CẦN CÔNG NGHỆ, NHÀ XƯỞNG HIỆN ĐẠI
Theo Bộ Công thương, đến hết năm 2022, cả nước có hơn 40 doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô (OEM) và 259 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ ô tô. Tổng công suất lắp ráp theo thiết kế khoảng 755.000 xe/năm, trong đó khu vực có vốn đầu tư nước ngoài chiếm khoảng 35%, doanh nghiệp trong nước chiếm khoảng 65%. Mặc dù quy mô “đông đúc” như thế và mục tiêu của Chính phủ là phải nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, nhưng theo chuyên gia ô tô Huỳnh Tấn Công, nguyên Tổng Thư ký Hiệp hội các nhà sản xuất Ô tô Việt Nam (VAMA), thực tế tỷ lệ nội địa hóa ô tô du lịch tại Việt Nam mới chỉ đạt khoảng 8-10%. Thậm chí mới đây, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) Phan Đăng Tuất cho rằng, Việt Nam “vừa có, vừa chưa có ngành công nghiệp ô tô đúng nghĩa”, “Việt Nam chỉ làm được ốc vít cho biển số xe ô tô”.
 |
| Nhà máy ô tô Vinfast tọa lạc tại khu vực sát biển ở Hải Phòng đã sử dụng tôn COLORBOND® ứng dụng công nghệ mạ ma trận 4 lớp Activate™ cho độ bền nhà xưởng lâu dài |
Hiện nay, hạn chế của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam là phần lớn chỉ ở mức độ lắp ráp, chưa hình thành nền móng sản xuất thực sự, dây chuyền sản xuất chủ yếu chỉ ở 4 công đoạn chính: hàn, sơn, lắp ráp, kiểm tra. Nhà xưởng, công nghệ chưa hiện đại, chưa đáp ứng tiêu chí xanh hóa và thân thiện với môi trường, giảm phát thải… trong khi đây là xu thế chuyển dịch tất yếu theo cam kết với quốc tế.
Theo đại diện Công ty TNHH Sản xuất và kinh doanh VinFast, đáp ứng đủ yêu cầu đối với nhà máy lắp ráp ô tô là điều kiện mà mỗi doanh nghiệp phải thực hiện trước khi tiến hành xây dựng, sản xuất. Nhà máy lắp ráp ô tô VinFast được xây dựng với quy mô lớn tại Việt Nam, quy trình sản xuất linh kiện, lắp ráp được đồng bộ và khép kín. Nhà máy này có 6 xưởng bao gồm: xưởng dập, xưởng sơn, xưởng hàn thân vỏ, xưởng động cơ cho đến lắp ráp và xưởng phụ trợ, ứng dụng công nghệ hiện đại châu Âu, công suất có thể đạt 500.000 xe/năm.
 |
Còn theo VAMA, nhà xưởng sản xuất – lắp ráp ô tô cũng phải có đủ thiết bị đảm bảo vệ sinh công nghiệp, an toàn lao động, giảm độc hại (tiếng ồn, nóng bức, bụi); phòng chống cháy nổ và bảo đảm cảnh quan, môi trường, văn minh công nghiệp. Theo nhận định của BlueScope - nhà cung cấp vật liệu, sản phẩm, hệ thống và công nghệ thép đổi mới - tiềm năng và sức hút của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam là rất lớn và đã hình thành làn sóng chuyển dịch, thu hút đầu tư cũng như cuộc đua mở rộng quy mô sản xuất ô tô trong những năm tới. Đó là một trong những lý do doanh nghiệp tôn mạ từ Australia này tập trung vào việc cung cấp các công nghệ tôn mạ hiện đại cho tòa nhà, công xưởng…, trong đó có ngành công nghiệp sản xuất ô tô.
Từ năm 2004, Bộ Công nghiệp (nay là Bộ Công thương) đã ban hành Quyết định số 115/2004/QĐ-BCN, về tiêu chuẩn doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô. Trong đó quy định nhà máy, khu vực sản xuất và nhà xưởng phải có diện tích mặt bằng đủ rộng để bố trí và thực hiện quy trình sản xuất, lắp ráp, kiểm tra và các khu vực cần thiết khác đáp ứng tốt quá trình vận hành và xử lý sau kiểm thử. Khu vực sản xuất và lắp ráp ô tô bao gồm xưởng sơn, hàn, kiểm thử... phải được trang bị máy móc theo quy trình công nghệ phù hợp.
Ông Trương Thanh Hoài, Cục trưởng Cục Công nghiệp, cho biết Nghị định số 116/2017/NĐ-CP của Chính phủ về điều kiện sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu và kinh doanh dịch vụ bảo hành, bảo dưỡng ô tô cũng có quy định doanh nghiệp phải có quyền sử dụng hợp pháp đối với nhà xưởng, dây chuyền công nghệ lắp ráp, hàn, sơn, kiểm tra chất lượng sản phẩm và đường thử ô tô đáp ứng các yêu cầu tối thiểu. Đây là điều kiện để Bộ Công thương cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, lắp ráp ô tô tại Việt Nam.
