Chuyện ứng xử ngày tết ngỡ đơn giản nhưng thực tế không phải bao giờ cũng đem lại sự thoải mái, bởi đâu đó vẫn còn bao trăn trở, rối ren. Từng chứng kiến nhiều bạn bè quanh mình, là những người lập nghiệp xa quê, mỗi năm hoặc có khi hai ba năm mới về quê ăn tết một lần, họ thường lên “kế hoạch tết” từ rất sớm.
Tôi thấy có người còn cẩn thận làm cả một loạt liệt kê: vé tàu xe vợ chồng, con cái; tiền biếu ông bà nội ngoại; tiền lì xì người già, trẻ con; tiền tất niên bạn bè, đồng nghiệp; tiền quà cáp người thân, họ mạc...
Muôn thứ tiền, muôn chi phí chỉ để dành cho tết, phục vụ tết thậm chí khiến nhiều người thu nhập thấp phải... mất ngủ. Để thấy, không phải cứ điều vui bao giờ cũng khiến người ta hạnh phúc. Ngoài những việc hiển nhiên phải chi tiêu, còn đó một nếp ứng xử “bất thành văn” nhiều khi làm cho người trong cuộc dở khóc dở cười.
Đành rằng biếu chút tiền, chút quà cho bố mẹ hai bên nội ngoại ăn tết là điều rất nên làm, thể hiện hiếu đạo của con cái, dù chẳng bố mẹ nào chờ đợi điều này cả. Tuy nhiên, biếu ông bà bao nhiêu, đôi khi còn phải nhìn vào anh chị em trong gia đình hay người khác để tham khảo. Chuyện này với người có điều kiện không có gì để nói, nhưng với người hầu bao eo hẹp còn đó muôn nỗi băn khoăn, không tránh khỏi tâm lý xấu hổ, tủi thân...
Tục lì xì trẻ con đầu năm mới cũng là một nét đẹp văn hóa, với ý nghĩa gửi gắm sự may mắn, mong trẻ khỏe mạnh, chăm ngoan. Vậy nhưng, càng ngày vô hình chung nét ứng xử này lại mang đến cơn “đau đầu” cho nhiều ông bố, bà mẹ. Hễ có khách đến chơi nhà hoặc đến nhà bạn bè chơi tết, nơi đâu có trẻ con là nơi ấy có mừng tuổi.
Chưa hết, bố mẹ còn phải tinh ý xem người ta mừng tuổi con mình bao nhiêu để mình “đáp lễ” lại con của họ cho phải phép, tránh bị đánh giá. Cuối cùng, như cách nói vui “thu nhập của con” nhưng “nợ” của bố mẹ. Và nguy hại hơn, tự bao giờ tạo cho những đứa trẻ tâm lý đón đợi, lên kế hoạch cất giữ tiền lì xì, trẻ được tiếp xúc với đồng tiền quá sớm và có những nhận thức méo mó về tiền bạc.
Với nhiều người xa quê, để thể hiện sự hiếu kính, họ còn chuẩn bị cả quà cáp cho người thân, họ hàng mỗi dịp về quê ăn tết. Thông lệ này hiện tại vẫn được duy trì ở nhiều nơi và cũng tồn tại khá nhiều câu chuyện trọng - khinh, yêu - ghét không đáng có xoay quanh nghĩa cử vốn dĩ rất nghĩa tình này.
Ngày tết, nơi nơi rỉ rả nhóm họp triền miên từ những ngày cuối năm cho đến ra đầu năm mới. Từ tất niên cơ quan, hội đồng hương cho đến khu phố, xóm mạc... Đồng ý rằng, những cuộc hội ngộ ấy gắn liền với ý nghĩa tích cực như “xả hơi” cho một năm dài quăng quật làm việc, hội ngộ bạn bè cũ, thắt chặt tình đoàn kết cơ quan, xóm giềng.
Tôi chứng kiến rất nhiều lịch trình kín mít của bao ông chồng, bà vợ cho những sự kiện này. Vui thì rất vui, và mệt cũng rất mệt. Đặc biệt, không tham gia cũng khó xử với những nhìn nhận tiêu cực. Cắc cớ là thế và cũng không thể không nhắc tới khoản chi phí không nhỏ cho “chuỗi hoạt động” này.
Người Việt ta nói chung được nhìn nhận là trọng lễ nghi, ứng xử, đặc biệt là dịp quan trọng như tết Nguyên đán. Một vài góc độ nhỏ đề cập trong bài viết này cũng góp phần thừa nhận đó là những nét đẹp cần có trong văn hóa ứng xử ngày tết xưa nay.
Tuy nhiên, nếu chúng ta ai cũng giống nhau trong cả suy nghĩ và hành động, xem ứng xử tất yếu đó một cách tự nhiên nhất, đề cao sự chân thành, lòng hiếu kính mà không câu nệ, đong đếm về vật chất, sẽ nhẹ nhàng, thoải mái biết bao nhiêu. Thật không hay khi ta biến những điều bản chất vốn nhân văn và đầy ý nghĩa thành nỗi lo âu, phấp phỏng mỗi dịp tết đến xuân về.
