Nghịch lý 'rào cản nội' làm khó doanh nghiệp xuất khẩu

Lực cản từ quy định

Theo số liệu từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), tháng 6 xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam tiếp tục giảm sâu, chỉ đạt 67 triệu USD, giảm 21% so với cùng kỳ năm ngoái.

Ngoài lý do đến từ các biến động các thị trường chính như Mỹ hay EU, thì phía VASEP cho biết sản phẩm cá ngừ đóng hộp giảm mạnh 14%. Nguyên nhân do thiếu nguồn cung cá ngừ trong nước, đang kìm hãm khả năng đáp ứng các đơn hàng của doanh nghiệp (DN), đặc biệt là các đơn hàng xuất khẩu sang EU.

Nói đến vấn đề thiếu nguyên liệu cá ngừ trong nước phải nhắc tới những quy định tại Nghị định 37, trong đó có quy định về kích thước tối thiểu được phép khai thác các loài thủy sản, đặc biệt là cá ngừ vằn (Katsuwonus pelamis), đã phát sinh những khó khăn và bất cập lớn cho ngư dân và DN.

Cụ thể, quy định cá ngừ vằn phải đạt kích thước trên 500 mm (50 cm), trong khi kích thước phổ biến của loài này chỉ 150-400 mm và tỷ lệ cá đạt 500 mm trở lên chỉ chiếm 5-8% trong các mẻ lưới. Điều này dẫn đến việc DN không thể thu mua đủ nguyên liệu để sản xuất và xuất khẩu, ảnh hưởng đến kim ngạch và khả năng tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do.

Phía VASEP cho biết, những năm đầu sau khi hiệp định EVFTA có hiệu lực, tỷ lệ cá ngừ có xuất xứ Việt Nam được hưởng thuế quan theo hạn ngạch còn cao, chiếm 80-100%. Nhưng tỷ lệ này 2 năm qua giảm rất mạnh, thậm chí còn 30%.

Nguyên nhân do các lô hàng không đủ giấy tờ chứng minh nguồn gốc, lượng sản phẩm đủ điều kiện đáp ứng các quy định về xuất xứ thuần túy theo thỏa thuận trong hiệp định EVFTA rất hạn chế. Vấn đề gây băn khoăn là quy định này do Việt Nam tự đặt ra chứ không xuất phát từ EU hay các nước nhập khẩu khác.

Nếu cá ngừ gặp khó vì quy định, thì 2 mặt hàng xuất khẩu khác được nhắc đến nhiều trong thời gian này là thanh long và hồ tiêu lại bị vướng bởi thủ tục hành chính, khiến hàng xuất khẩu bị tắc đường đi EU. Các DN cho biết do chậm trễ trong cấp chứng thư (giấy chứng nhận an toàn thực phẩm theo yêu cầu của Liên minh châu Âu) nên hàng bị mắc kẹt.

Được biết, trước đây việc cấp giấy chứng nhận này do Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường cấp. Tuy nhiên, Thông tư 12 đã phân cấp thẩm quyền quản lý Nhà nước trong lĩnh vực trồng trọt và bảo vệ thực vật cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh, có hiệu lực từ ngày 1-7 vừa qua.

Trong khi đó một số địa phương phản ánh còn vướng mắc do chưa cập nhật đầy đủ thông tin phân cấp, thiếu hướng dẫn cụ thể, cán bộ địa phương còn lúng túng trong tiếp cận các văn bản chuyên môn, dẫn đến chậm trễ trong quá trình cấp giấy chứng nhận.

Hệ quả của việc chậm trễ này là DN bị thiệt hại do hàng hư hỏng vì chờ đợi quá lâu, đứt gãy chuỗi cung ứng, kéo dài thời gian chuyển hàng, nên một số đối tác chuyển sang nhập hàng từ các nhà cung ứng khác.

DN mòn mỏi chờ

Trở lại với vấn đề lớn của cá ngừ quy định về kích cỡ trong Nghị định 37, không phải đến nay các DN, hiệp hội mới lên tiếng về bất cập này, mà ngay từ cách đây hơn một năm các DN đã nhiều lần phản ánh và thông qua hiệp hội gửi ý kiến đến các bộ ngành, Chính phủ nhằm tháo gỡ khó khăn.

Song cho đến thời điểm này, theo đánh giá của VASEP, việc sửa đổi Nghị định 37 diễn ra quá chậm và quá lâu. Dù Phó Thủ tướng đã chỉ đạo sửa đổi theo trình tự rút gọn, nhưng đến nay dự thảo vẫn chưa được ban hành, khiến DN mất cơ hội tận dụng mùa khai thác cá ngừ và tiếp tục chịu rủi ro pháp lý, thủ tục.

VASEP nhìn nhận, những bất cập trong thực hiện truy xuất nguồn gốc do quy định về kích cỡ khai thác tối thiểu, quy định cấm trộn lẫn nguyên liệu khai thác trong nước với nguyên liệu nhập khẩu, quy định hóa đơn, chứng từ, hồ sơ tàu cá… dẫn đến hệ quả DN phải nhập khẩu cá ngừ nguyên liệu, làm giảm tỷ lệ sử dụng nguyên liệu Việt Nam - yếu tố then chốt để tận dụng ưu đãi thuế từ EVFTA.

Với thanh long và hồ tiêu, ngay khi những khó khăn của DN được phản ánh, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã có ý kiến chỉ đạo gỡ vướng. Hiện thanh long đã được cấp giấy phép tạm để kịp thời xuất khẩu theo yêu cầu của đối tác, nhưng hồ tiêu vẫn chưa nhận được hướng dẫn cụ thể.

Tại “Hội nghị trực tuyến tập huấn, phổ biến quy định pháp luật về phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền trong lĩnh vực trồng trọt và bảo vệ thực vật gắn với tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp”, do Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tổ chức chiều ngày 29-7 vừa qua, ông Lê Việt Anh, Tổng thư ký Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam (VPSA) cho biết: “Vì DN xuất khẩu thanh long ở TPHCM nên Sở An toàn thực phẩm TPHCM đã bảo lãnh tạm thời. Còn DN xuất khẩu hồ tiêu chủ yếu ở tỉnh Đồng Nai, Sở NN-MT tỉnh Đồng Nai vẫn chưa biết giải quyết thế nào, đang chờ Bộ hướng dẫn”.

Trước đó theo thông tin của VPSA, chỉ riêng lượng hàng gia vị đang chờ cấp phép đã lên tới khoảng 250 tấn, trị giá khoảng 2,4 triệu USD.

Những ách tắc của thanh long hay hồ tiêu chắc hẳn sẽ được giải quyết trong thời gian tới, song nó lại trở thành hồi chuông cảnh báo về rào cản thủ tục hành chính.

DN có thể chờ nhưng đối tác chưa chắc muốn đợi. Thiệt hại không chỉ cho một vài DN mà có thể trở thành vết dầu loang trong cả ngành. Đừng để hàng không thể xuất không phải vì chất lượng mà vì vướng thủ tục, cơ chế.