Hiện Campuchia có hơn 500.000ha trồng điều tại 10 tỉnh chuyên canh điều. Với vườn tược tốt tươi, sản lượng dồi dào, 8 tháng năm 2021 Campuchia XK sang Việt Nam 869.540 tấn điều, chiếm 99,2% tổng kim ngạch XK hạt điều của quốc gia này.
Khối lượng điều này bằng 58,3% tổng lượng hạt điều Việt Nam nhập khẩu (NK) năm 2020, đã đưa việc NK mặt hàng này 8 tháng lên cao bất thường, khiến Việt Nam từ chỗ xuất siêu về hạt điều trong 31 năm qua, nay thành nhập siêu.
Hạt điều là một trong những mặt hàng XK chủ lực của Việt Nam. Từ năm 2010, XK hạt điều đạt ngưỡng 1 tỷ USD, luôn nằm trong nhóm các mặt hàng có kim ngạch từ 1 tỷ USD/năm trở lên, đứng thứ 3/9 mặt hàng của nhóm nông thủy sản, đưa Việt Nam lên vị trí số 1 thế giới về XK điều. Song do những lúng túng từ quy hoạch vùng nguyên liệu đến gieo trồng, chăm sóc, chế biến và XK của ngành điều, hiệu quả vẫn chưa được như mong muốn.
Năm 2020, Việt Nam XK hạt điều được 3,21 tỷ USD, so với 2019, giảm 2,3% về kim ngạch, trong khi số lượng tăng 13% bởi giá XK bình quân giảm 13,6%. Trong nỗi lo canh cánh của nhiều DN, làm sao để đảm bảo nguồn nguyên liệu đầu vào luôn ám ảnh trước tiên.
Chính vì vậy, trong số hạt điều từ Camphuchia XK vào Việt Nam, có phần khá lớn của DN Việt Nam sang hợp tác, đầu tư trồng nguyên liệu ở Campuchia và đưa về các nhà máy chế xuất ở trong nước. Bởi thực tế cho thấy, do khí hậu cực đoan, thời tiết biến đổi thất thường, sâu bệnh sinh sôi, giống thoái hóa, kỹ thuật canh nông không được đầu tư tương ứng, cùng với tâm lý chạy theo đám đông, ganh đua trồng, hùa nhau chặt hạ, diện tích trồng điều những năm qua của Việt Nam đã giảm liên tục, từ gần 450.000ha xuống chỉ còn trên 300.000ha, dẫn tới sản lượng hạt điều sa sút, chất lượng cũng suy giảm.
Hiện nay có tới 2/3 lượng hạt điều nguyên liệu phải NK để đáp ứng cho chế biến. Điều này khiến các DN chế biến hạt điều XK phải xoay sở để tận dụng công suất, đáp ứng đơn hàng.
Kể từ năm 2005, Việt Nam đã là một trong các thị trường NK điều nguyên liệu lớn nhất thế giới (chủ yếu từ 25 quốc gia, nhiều nhất từ Bờ Biển Ngà, Nigeria). Tuy nhiên, do đa dạng nguồn NK, lại mạnh ai nấy nhập, dẫn tới chất lượng hạt điều nguyên liệu không đồng đều. Nguy hại hơn, đã phát hiện nhiều lô hàng hạt điều thô từ châu Phi có mọt cánh cứng.
Đây là loại côn trùng nguy hiểm nhất từng bị nhiều nước đưa vào danh sách kiểm dịch nghiêm ngặt. Đáng nói, hiện có nhiều nước tại châu Phi thay vì XK hạt điều thô cho Việt Nam đã xoay sang chế biến XK để nâng cao giá trị thành phẩm. Có nghĩa sớm muộn nguồn cung nguyên liệu này sẽ ít dần, các DN chế xuất hạt điều Việt Nam sẽ rơi vào tình trạng bị động.
Điều đáng mừng hiện nay năng lực chế biến hạt điều của Việt Nam được canh tân kỹ thuật, tiến bộ nhanh. Tuy vậy, việc chế biến hạt điều của Việt Nam vẫn còn bất cập, sản phẩm đơn điệu, ăn trực tiếp dưới dạng hạt, lại do quá nhiều DN vừa, nhỏ và siêu nhỏ chế tác, nên chất lượng khó đồng đều.
Trong khi đó chưa có những sản phẩm làm từ nhân điều thành các món đặc sản, cao cấp, đa khẩu vị, giá trị cao. Đến nay các sản phẩm điều mới chỉ có thương hiệu… tự phong và không có khối lượng lớn, ổn định, đáp ứng đơn hàng dài hạn cho những thị trường khó tính song có giá trị XK cao.
Hạt điều Việt Nam đã có mặt trên 40 nước và vùng lãnh thổ, trong đó thị trường Mỹ đứng đầu với 40%, Trung Quốc 20%, châu Âu 20%, còn lại được xuất sang Nga, Nhật Bản và Trung Đông.
Vì thế, cần thấy rằng việc NK hạt điều nguyên liệu ở Campuchia đang thay thế phần lớn nguồn NK từ xa, nên không đáng lo mà ngược lại có thể hy vọng sẽ góp phần cải thiện đầu vào cho chế biến hạt điều. Đó là lợi thế về đường gần, số lượng lớn, tương đối ổn định chủ động hơn, giá cả dễ chịu, kiểm soát chất lượng nguyên liệu thuận tiện…
