Ông Trump và phép thử tính độc lập của Fed

Phép thử của ông Trump

Từ khi nhậm chức hồi đầu năm đến nay, ông Trump đã không ngừng chỉ trích Chủ tịch Fed. Trong tuần qua, ông Trump đã có một bước đi táo bạo hơn. Ngày 25-8, ông thông báo sẽ sa thải một trong các Thống đốc Fed là bà Lisa Cook.

Ông viện dẫn lý lo là vì bà Cook đã “gian lận vay thế chấp”. Tổng thống Trump dường như muốn thăm dò Tòa án Tối cao khi sa thải Thống đốc Cook và nếu thành công, ông có thể tiếp tục nhắm vào Chủ tịch Fed Jerome Powell.

Ông nêu lý do dẫn đến quyết định là kiến nghị khởi tố bà Cook với cáo buộc "gian lận vay thế chấp" mà giám đốc Cơ quan Tài chính nhà ở Liên bang Mỹ (FHFA) Bill Pulte gửi Bộ Tư pháp ngày 15-8.

Bà Cook là một trong 7 thành viên Hội đồng Thống đốc Fed, nhóm chiếm tỷ trọng áp đảo trong hội đồng chính sách tiền tệ (FOMC), gồm 12 người quyết định chính sách tiền tệ của Mỹ, bao gồm việc điều hành lãi suất chính sách. Bà do cựu Tổng thống Mỹ Biden bổ nhiệm, được Trump coi là “thành phần chống đối”.

Đây là lần đầu tiên một Tổng thống Mỹ sa thải Thống đốc Fed, cho thấy mức độ leo thang đối đầu giữa ông Trump và phe “không nghe lời” trong Fed. Bà Cook bác bỏ các cáo buộc, nói rằng ông Trump không có quyền sa thải bà và sẽ khởi kiện. Điều này nhiều khả năng sẽ dẫn đến một cuộc chiến pháp lý buộc Tòa án Tối cao Mỹ đứng ra phân xử.

Động thái cho thấy Tổng thống Trump dường như đang muốn thăm dò quan điểm của Tòa án Tối cao xem “lằn ranh đỏ” với quyền lực ông đến đâu. Hồi tháng 5, tòa án này đã mở đường cho ông sa thải quan chức các cơ quan độc lập nếu có "lý do chính đáng", nhưng kèm theo lưu ý rằng Fed là "thực thể bán tư nhân với cơ cấu đặc thù".

Điều này có phần hạn chế quyền lực của ông Trump và ông muốn thách thức lằn ranh đỏ này, đồng thời cũng thách thức một nguyên tắc nhiều thập kỷ nay của các định chế Ngân hàng trung ương (NHTW). Đó là các NHTW phải độc lập.

Vì sao NHTW phải độc lập?

Câu hỏi của nhiều người là vì sao Fed được độc lập như vậy và ông Trump không thể trực tiếp can thiệp mà phải đi đường vòng “đánh” từng thành viên như vậy? Trước tiên, sự độc lập của Fed hay các NHTW nói chung là một trong những ưu việt về thể chế được thừa nhận của thị trường Mỹ cũng như phương Tây.

Một quan điểm chủ đạo của những người như cựu lãnh đạo Fed và Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen là NHTW bị chính trị hóa sẽ có nguy cơ tạo ra lạm phát cao hơn và làm suy yếu niềm tin vào hệ thống tài chính của Mỹ.

Tháng 5 năm ngoái, bà Yellen bày tỏ “tôi nhấn mạnh vào sự độc lập và minh bạch của Fed vì tôi tin rằng điều đó quan trọng đối với sự ổn định tài chính và tăng trưởng kinh tế…”. Bà nói thêm rằng “nghiên cứu gần đây phù hợp với niềm tin của tôi: Nó cho thấy sự độc lập của NHTW càng cao thì giá cả càng ổn định, góp phần đáng kể vào tăng trưởng dài hạn”.

Tờ New York Times phân tích thêm rằng sự độc lập của NHTW cũng giúp loại “bỏ chính trị bầu cử” khỏi quá trình ra quyết định chính sách tiền tệ, để tránh những chính sách tập trung quá mức vào mục tiêu ngắn hạn và hi sinh ổn định dài hạn.

Báo này lấy ví dụ về chuyện Tổng thống Richard Nixon đã gây áp lực buộc Chủ tịch Fed Arthur Burns phải giữ lãi suất ở mức thấp trước cuộc bầu cử năm 1972 để tạo ra động lực thúc đẩy kinh tế ngắn hạn. Tuy nhiên, kết quả là tình trạng đình lạm - lạm phát cao với tăng trưởng yếu.

Trải nghiệm đó đã ám ảnh các NHTW kể từ đó. Tình trạng đình lạm đã hoành hành nền kinh tế Mỹ trong nhiều năm cho đến khi Paul Volcker, một Chủ tịch Fed khác, tập trung vào việc giảm lạm phát vào đầu những năm 1980. Việc thắt chặt tiền tệ của ông Volcker đã dẫn đến một cuộc suy thoái đau đớn, nhưng nó đã khôi phục lại uy tín vốn là yếu tố thiết yếu để kiểm soát lạm phát.

Sự suy yếu niềm tin vào tính độc lập của NHTW có thể “trừng phạt” nền kinh tế Mỹ. Ví dụ, chuyên gia kinh tế Michael Feroli của JPMorgan nhận định "bất kỳ sự giảm sút nào về tính độc lập của Fed cũng sẽ làm tăng rủi ro cho triển vọng lạm phát vốn đã chịu áp lực lớn từ thuế quan và kỳ vọng lạm phát tăng cao". Đây không phải là một lời đe dọa suông.

Ngày 21-4, khi Tổng thống Mỹ liên tục chỉ trích Chủ tịch Fed và có tin đồn ông Trump sẽ sa thải ông Powell, chỉ số trung bình công nghiệp Dow Jones giảm hơn 1.000 điểm, tương đương giảm gần 2,6 %, S&P 500 giảm 2,57% và chỉ số Nasdaq giảm 2,94%. Đồng USD giảm 1,1%, xuống mức thấp nhất trong 3 năm và lợi suất trái phiếu 10 năm của Mỹ tăng cao.

Nguyên nhân được cho là do ngày 18-4, Chủ tịch Hội đồng cố vấn kinh tế Nhà Trắng Kevin Hassett khẳng định ông Trump vẫn đang "tiếp tục nghiên cứu" vấn đề sa thải Chủ tịch Fed. Sau phát biểu của ông Hassett, nhiều quỹ đầu cơ đã nhanh chóng bán tháo đồng USD với quan điểm sự đe dọa sa thải ông Powell làm niềm tin của nhà đầu tư quốc tế vào tài sản Mỹ lung lay.

Trong lần này, khi có tin ông Trump muốn sa thải bà Lisa Cook, chỉ số Dollar Index - đo sức mạnh đồng USD với rổ 6 tiền tệ lớn, giảm 0,3% về mốc 98 điểm còn lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 10 năm tăng 1,8 điểm cơ bản, lên 4,29%; kỳ hạn 30 năm là 4,92% (tương đương 3,2 điểm cơ bản). Lợi suất giảm đồng nghĩa giá trái phiếu chính phủ Mỹ đi xuống.

Tóm lại là lợi suất trái phiếu tăng, đồng USD mất giá và giá trái phiếu Mỹ giảm khi tính độc lập của Fed bị đe dọa là chuyện xảy ra không chỉ một lần trong năm nay. Sâu xa trong đó là người ta lo sợ các chính phủ có thể buộc các NHTW hi sinh mục tiêu ổn định giá cả, khiến lạm phát tăng cao để hỗ trợ các mục tiêu tăng trưởng và việc làm để chính phủ lấy thành tích.

NHTW toàn cầu lo sợ tiền lệ xấu

Các NHTW toàn cầu cũng như giới tài chính đang lo sợ một tiền lệ xấu từ Mỹ sẽ lan ra các nước khác. Theo phân tích của Reuters và Strait Times, nếu NHTW quyền lực nhất thế giới chịu khuất phục trước áp lực từ ông Trump, hoặc ông Trump tìm ra một chiến thuật để loại bỏ các thành viên quyết định chính sách tiền tệ của Mỹ, một tiền lệ nguy hiểm sẽ được thiết lập.

Từ châu Âu đến Nhật Bản, chuẩn mực về tính độc lập của chính sách tiền tệ đã được thiết lập từ lâu có thể bị các chính trị gia các nước đó tấn công. Nhà hoạch định chính sách của NHTW châu Âu (ECB) Olli Rehn, phát biểu bên lề hội nghị chuyên đề thường niên của Fed: "Những cuộc tấn công mang động cơ chính trị vào Fed có tác động lan tỏa về mặt tinh thần đến phần còn lại của thế giới, bao gồm cả châu Âu".

Còn ở Nhật, sau khi tin về chuyện ông Trump muốn sa thải bà Cook được công bố, lợi suất trái phiếu Chính phủ Nhật Bản kỳ hạn 30 năm đã quay trở lại mức cao nhất mọi thời đại là 3,215%. Giới phân tích cho rằng lợi suất trái phiếu Kho bạc dài hạn tăng do kỳ vọng lạm phát sẽ tăng cao hơn khi NHTW có thể bị buộc phải ưu tiên hỗ trợ thị trường lao động hơn là kiểm soát giá tiêu dùng, trong khi lợi suất trái phiếu Kho bạc ngắn hạn - vốn nhạy cảm hơn với triển vọng chính sách tiền tệ lại giảm.

Nhưng đôi khi những giải thích này lại đi quá xa. Lợi suất trái phiếu dài hạn của Nhật tăng mạnh còn có một nguyên nhân mang tính thị trường hơn là hiện có rất ít nhà đầu tư muốn mua trái phiếu 30 năm của Nhật. Áp lực này đã tồn tại mấy tháng nay. Nói cách khác, các NHTW đang tìm cách tạo áp lực và ủng hộ Fed “giữ vững chiến tuyến” với ông Trump.

Và thị trường trái phiếu đã phát tín hiệu không tích cực với sự tấn công của ông Trump vào Fed. Tuy nhiên, quy mô của phản ứng từ “ông thị trường” vẫn khá nhạt nhòa, chưa đủ để ông Trump lo sợ mà “quay xe”.