Đồng thời yêu cầu nhà đầu tư (NĐT) chấm dứt việc sử dụng hình thức này trên thị trường chứng khoán (TTCK) khi chưa được cơ quan quản lý cho phép. Liệu có bất hợp lý khi nền tảng công nghệ số đang được khuyến khích và lan rộng?
“Cũ người mới ta”
Giao dịch bằng robot hay còn gọi là giao dịch bằng tần suất cao (high frequency trading - HFT) ngày càng phổ biến ở các TTCK quốc tế. Tại TTCK Mỹ, tỷ trọng giao dịch tần suất cao chiếm khoảng 50%, các thị trường châu Âu chiếm khoảng 20-30% khối lượng thanh khoản hàng ngày. Không chỉ xuất hiện trên TTCK, các giao dịch HFT còn phổ biến ở cả thị trường hàng hóa, ngoại hối hay tiền số.
Tại TTCK Việt Nam, hiện chưa có con số thống kê chính thức, nhưng có thể ước đoán việc giao dịch bằng robot chiếm tỷ trọng không quá lớn, song nhiều tổ chức đã và đang có kế hoạch phát triển.
Các trường hợp sử dụng đặt lệnh tự động phổ biến gồm: tạo lập các sản phẩm như: chứng quyền, phái sinh, ETFs; kinh doanh chênh lệch giá; chẻ lệnh; nhận lệnh từ một bên thứ 3 hợp tác với các CTCK; copytrade hoặc các giao dịch ủy thác trên nhiều tài khoản; quản trị rủi ro (cắt lỗ, chốt lời) một cách chủ động và các hoạt động khác. Theo công văn của UBCKNN, giả định tất cả các hoạt động nêu trên được phân loại là giao dịch bằng robot, thì quyết định cấm này bao hàm tất cả các giao dịch đang được sử dụng trên TTCK.
Thế nhưng có rất nhiều tranh luận về giao dịch robot theo hướng ủng hộ và không tán thành. Phía ủng hộ cho đó là xu hướng tất yếu của ứng dụng công nghệ vào tài chính; quá trình tạo lập và kinh doanh chênh lệch giá bằng HFT giúp tăng thanh khoản... Phía ngược lại cho rằng, HFT khiến thị trường nhiều biến động hơn (high volatility) theo hướng tăng/giảm quá mức do các thuật toán giao dịch.
Lợi nhiều hơn khi giao dịch bằng robot
Nếu việc ngừng giao dịch bằng robot sẽ khiến nghiệp vụ tạo lập khó thực hiện hơn khi thực hiện bằng thủ công, và người đặt lệnh phải quan sát liên tục chắc chắn sẽ không thực hiện nhanh/chính xác bằng máy. Tuy nhiên, cũng không phải lúc nào lệnh trên sàn cũng phải thực hiện các hình thức robot, đặc biệt là các hợp đồng tương lai (HĐTL) trên thị trường phái sinh.
Loại hình giao dịch bằng robot là kinh doanh chênh lệch giá, cụ thể ở đây là mua/bán đồng thời trên thị trường cơ sở và phái sinh. Bởi lẽ chênh lệch giữa phái sinh và cơ sở của thị trường Việt Nam luôn tồn tại, do đó xuất hiện nhiều cơ hội kinh doanh chênh lệch giá. Và một số CTCK thực hiện sớm các nghiệp vụ giao dịch bằng robot đã thu được ít nhiều thành quả trong thời gian đầu và kéo dài đến hiện tại.
Do vậy nếu việc ngừng giao dịch qua robot có thể khiến hoạt động kinh doanh chênh lệch giá khó thực hiện hơn, vì thông thường các cơ hội kinh doanh chênh lệch giá có thể xuất hiện rất nhanh và sức người khó có thể thực hiện nhanh được. Điều này sẽ ảnh hưởng một phần đến thanh khoản thị trường cơ sở (các cổ phiếu trong VN30) và cả thị trường phái sinh.
Hay một loại giao dịch chẻ lệnh là hoạt động phổ biến của một số tổ chức/cá nhân khi tạo lập một cổ phiếu nào đó nhằm chẻ lệnh thật. Và việc chẻ lệnh diễn ra ở nhiều CTCK khiến hệ thống giao dịch quá tải như đã từng xảy ra, và một trong những giải pháp khi đó phải nâng lô từ 10 lên 100 nhằm hạn chế điều này.
Vì vậy việc ngừng hoạt động giao dịch qua robot có thể giúp hạn chế việc quá tải hệ thống nhưng cũng không ảnh hưởng quá lớn đến thanh khoản thị trường. Lệnh vào ít hơn nhưng có lẽ sẽ thực chất hơn.
Hình thức giao dịch nữa là nhận lệnh từ một bên thứ 3 hợp tác với các CTCK. Ở cả thị trường phái sinh hay cơ sở, một CTCK không có đăng ký kinh doanh môi giới CK cơ sở hay phái sinh, khi thực hiện tổng hợp lệnh của các khách hàng của mình, sau đó đặt lệnh qua một CTCK (tạm gọi là nhận lệnh từ bên thứ 3). Nếu hình thức này không giao dịch qua robot có thể phải ngừng lại, vì hoạt động này trên quy mô lớn sẽ gần như phải thực hiện realtime và bằng máy.
Với hình thức copytrade hoặc các giao dịch ủy thác trên nhiều tài khoản được triển khai ở một vài CTCK thông qua robot trong thời gian gần đây. Nếu cấm giao dịch bằng máy, việc đặt lệnh trên nhiều tài khoản một lúc có thể các CTCK gặp khó khăn hơn, vì khâu vận hành thủ công không thể đáp ứng, ít nhiều sẽ ảnh hưởng đến thanh khoản.
Với loại hình giao dịch quản trị rủi ro (cắt lỗ, chốt lời), bằng robot sẽ cho NĐT chủ động hơn, vì đây là tính năng của một số phần mềm giao dịch mới. Việc này không chỉ hỗ trợ NĐT trong việc quản trị rủi ro, mà còn giúp thị trường ổn định việc cắt lỗ/chốt lời, vì không thể tăng ồ ạt làm tăng mức độ biến động của thị trường.
Quyết định cấm giao dịch bằng robot chắc chắn sẽ tác động đến thanh khoản của TTCK trong thời gian tới, còn hiện tại có thể chưa nhìn thấy do tỷ trọng giao dịch bằng robot trên TTCK chưa quá lớn và một số hoạt động giao dịch bằng máy vẫn có thể giao dịch bằng thủ công. Tuy nhiên, điều này sẽ làm giảm mức độ biến động thị trường trong tương lai gần. Một số nghiệp vụ sẽ gặp khó khăn hơn nếu thực hiện thủ công, ảnh hưởng đến các CTCK và các doanh nghiệp trong ngành tài chính.
Có thể khẳng định, quyết định của UBCKNN có thể giảm rủi ro và biến động chung của thị trường, nhưng HFT vẫn là xu hướng toàn cầu. Hy vọng khi triển khai hệ thống giao dịch KRX và hoàn thiện phương án quản lý được hệ thống/thị trường ổn định, các cơ quan quản lý sẽ nới dần các hoạt động này. Khi đó, TTCK Việt Nam có thể hoạt động ổn định, nhưng vẫn đảm bảo việc công nghệ hóa các giao dịch trên thị trường.
Các nghiên cứu trên thế giới cũng chỉ ra, HFT làm tăng biến động thị trường nhưng giảm tải áp lực cho hệ thống giao dịch. Hơn nữa, khi thời đại đã đang đi trên công nghệ số mà chúng ta quản không được lại cấm thì e là không phát triển.
