Đó là đánh giá của Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Trần Thanh Nam tại Hội thảo “Phát triển mô hình chợ đầu mối nông sản đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm” do Bộ này phối hợp với Bộ Công Thương và Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội cùng sự hỗ trợ của Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam tổ chức sáng nay (25/9), tại Hà Nội.
Nguy cơ mất an toàn thực phẩm
Theo thứ trưởng Trần Thanh Nam, mạng lưới chợ đầu mối nông sản ở Việt Nam hiện nay mặc dù đã có một số mô hình bước đầu phát triển khá tốt như chợ đầu mối nông sản Bình Điền (Thành phố Hồ Chí Minh) nhưng thực tế còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của ngành nông nghiệp.
“Hệ thống cơ chế, chính sách để hỗ trợ thúc đẩy phát triển chợ đầu mối còn thiếu, nhất là cơ chế chính sách để thu hút doanh nghiệp đầu tư và quản lý theo hình thức xã hội hóa,” Thứ trưởng Nam nói.
Liên quan đến vấn đề này, ông Nguyễn Văn Hội, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cũng cho biết, tính đến ngày 3/12/2016, tổng số chợ cả nước là 8.513 chợ. Trong số đó, có 94 chợ đầu mối bán buôn trên địa bàn cả nước (chiếm 1,1%).
Ông Hội cũng cho hay, các tỉnh tập trung nhiều chợ đầu mối nhất là Thanh Hóa (11 chợ), Quảng Bình (11 chợ), Hà Nội (7 chợ), Đồng Tháp (6 chợ), Hưng Yên (4 chợ), Hồ Chí Minh (3 chợ),... chủ yếu là chợ đầu mối nông sản tổng hợp, tỷ lệ khá khiêm tốn.
Nguy cơ mất an toàn thực phẩm
Theo thứ trưởng Trần Thanh Nam, mạng lưới chợ đầu mối nông sản ở Việt Nam hiện nay mặc dù đã có một số mô hình bước đầu phát triển khá tốt như chợ đầu mối nông sản Bình Điền (Thành phố Hồ Chí Minh) nhưng thực tế còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của ngành nông nghiệp.
“Hệ thống cơ chế, chính sách để hỗ trợ thúc đẩy phát triển chợ đầu mối còn thiếu, nhất là cơ chế chính sách để thu hút doanh nghiệp đầu tư và quản lý theo hình thức xã hội hóa,” Thứ trưởng Nam nói.
Liên quan đến vấn đề này, ông Nguyễn Văn Hội, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cũng cho biết, tính đến ngày 3/12/2016, tổng số chợ cả nước là 8.513 chợ. Trong số đó, có 94 chợ đầu mối bán buôn trên địa bàn cả nước (chiếm 1,1%).
Ông Hội cũng cho hay, các tỉnh tập trung nhiều chợ đầu mối nhất là Thanh Hóa (11 chợ), Quảng Bình (11 chợ), Hà Nội (7 chợ), Đồng Tháp (6 chợ), Hưng Yên (4 chợ), Hồ Chí Minh (3 chợ),... chủ yếu là chợ đầu mối nông sản tổng hợp, tỷ lệ khá khiêm tốn.
“Các mặt hàng được bày bán trong chợ rất đa dạng, phần lớn là các mặt hàng thủy hải sản tươi sống, rau củ quả tươi được bán tại các chợ. Song hầu hết đều không rõ nguồn gốc, xuất xứ của sản phẩm đặc biệt là các mặt hàng rau, quả, gia súc, gia cầm. Chủ yếu các thương lái gom hàng từ các hộ nông dân sản xuất nhỏ lẻ hoặc từ các trang trại. Tuy nhiên, việc mua bán còn mang tính chất cổ điển không có hợp đồng mua bán cũng không có chứng nhận xuất xứ hàng hóa,” ông Hội nhấn mạnh.
Đồng quan điểm ông Nguyễn Doãn Toản – Phó Chủ tịch Uỷ ban Nhân dân thành phố Hà Nội cũng cho rằng, do quy mô nhỏ nên các chợ đầu mối, chợ có tính chất đầu mối chưa đảm nhận được chức năng đầu mối để tập trung các mối hàng cung cấp cho thị trường Hà Nội.
“Tổng lượng hàng hóa lưu thông qua 2 chợ đầu mối Phía Nam và Minh Khai để phân phối cho thị trường Hà Nội chỉ chiếm chưa đến 30%. Việc kiểm soát về chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm tại chợ còn nhiều bất cập. Một lượng không nhỏ hàng hóa kinh doanh tại chợ được các hộ dân tự sản xuất và mang đến chợ kinh doanh, gây khó khăn trong việc truy xuất nguồn gốc,…” Phó Chủ tich Nguyễn Doãn Toản chia sẻ.
Thí điểm xây dựng chợ đầu mối nông sản an toàn
Hiện nay các hình thức cung cấp nông sản thực phẩm cho người tiêu dùng rất phong phú và đa dạng như chợ đầu mối, chợ dân sinh; siêu thị, trung tâm thương mại, cửa hàng tiện ích; cung cấp trực tiếp đến các bếp ăn tập thể; bán hàng online; bán hàng lưu động … Trong đó vấn đề được xã hội quan tâm nhất hiện nay là việc quản lý hàng hóa, chất lượng thực phẩm tại các chợ đầu mối.
“Tổng lượng hàng hóa lưu thông qua 2 chợ đầu mối Phía Nam và Minh Khai để phân phối cho thị trường Hà Nội chỉ chiếm chưa đến 30%. Việc kiểm soát về chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm tại chợ còn nhiều bất cập. Một lượng không nhỏ hàng hóa kinh doanh tại chợ được các hộ dân tự sản xuất và mang đến chợ kinh doanh, gây khó khăn trong việc truy xuất nguồn gốc,…” Phó Chủ tich Nguyễn Doãn Toản chia sẻ.
Thí điểm xây dựng chợ đầu mối nông sản an toàn
Hiện nay các hình thức cung cấp nông sản thực phẩm cho người tiêu dùng rất phong phú và đa dạng như chợ đầu mối, chợ dân sinh; siêu thị, trung tâm thương mại, cửa hàng tiện ích; cung cấp trực tiếp đến các bếp ăn tập thể; bán hàng online; bán hàng lưu động … Trong đó vấn đề được xã hội quan tâm nhất hiện nay là việc quản lý hàng hóa, chất lượng thực phẩm tại các chợ đầu mối.
Liên quan đến vấn đề kiểm soát chất lược thực phẩm, đại diện Công ty cổ phần rau an toàn Hà Nội cũng thừa nhận rằng các chợ đầu mối giữ vai trò quan trọng trong việc tiêu thụ sản phẩm cho nông dân. Tuy nhiên, hoạt động buôn bán, tiêu thụ tại các chợ này bị thương lái chi phối cả về giá cả cũng như nguồn cung; việc kiểm soát nguồn gốc xuất xứ gần như bỏ ngỏ.
“Vì vậy, nông sản an toàn đang bị đánh đồng với sản phẩm không an toàn khiến việc tiêu thụ và truy xuất nguồn gốc sản phẩm càng trở nên khó khăn. Các cơ quan ban ngành chưa phát huy được vai trò của mình trong công tác quản lý chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ đầu mối,” đại diện Công ty cổ phần rau an toàn Hà Nội cho hay.
Chỉ ra thách thức lớn đối với chợ đầu mối ở Việt Nam, ông Florian de Saint Vicent, chuyên gia hàng đầu của Pháp về phát triển chợ đầu mối- Giám đốc các dự án quốc tế Công ty Rungis International, cho rằng, việc sử dụng các đầu vào cho sản xuất nông nghiệp như thuốc kháng sinh, thuốc trừ sâu và phân bón hóa học, nhập khẩu bất hợp pháp hoặc quản ký kém, thiếu khả năng truy xuất và nhiễm chéo là những nguyên nhân quan trọng gây khó khăn trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm. Bên cạnh đó, thách thức lớn nhất hiện nay là thay đổi việc sản xuất của một số lượng lớn các nhà sản xuất nhỏ.
Dựa trên những kinh nghiệm chia sẻ của việc xây dựng chợ đầu mối nông sản an toàn của Pháp, Thứ trưởng Trần Thanh Nam cũng cho rằng, việc xây dựng chợ đầu mối nông sản an toàn là vấn đề cấp thiết và được nhiều người quan tâm.
“Tôi nghĩ rằng chợ đầu mối đó là một trong những giải pháp để kết nối các sản phẩm theo chuỗi giá trị vừa đảm bảo được an toàn vệ sinh thực phẩm, vừa đảm bảo được lợi ích cho người nông dân vừa đảm bảo được kết nối giữa cung và cầu,” Thứ trưởng Nam chỉ rõ.
Thứ trưởng Trần Thanh Nam cũng cho biết, tới đây, Bộ Nông nghiệp sẽ có các buổi làm việc với các Bộ ban ngành liên quan như Bộ Kế hoạch đầu tư, Bộ Công Thương và sẽ làm việc với một số địa phương để có kế hoạch và xây dựng một Đề án về xây dựng hệ thống mô hình chợ đầu mối đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm với những thành phố trung tâm và một số tỉnh vệ tinh để kết nối từ đó nhân rộng.
Thứ Trưởng Trần Thanh Nam cũng nhận định, đối với Việt Nam hệ thống chợ đầu mối còn nhỏ lẻ và không tập trung do đó phải xây dựng mô hình thí điểm từ đó nhân rộng.
“Vấn đề xây dựng chợ đầu mối ở Việt Nam còn nhiều vấn đề do đó chúng ta cần tiến hành từng bước chậm nhưng chắc, làm sao xây dựng được chuỗi liên kết từ các địa phương, từ vùng nguyên liệu đến các trung tâm, siêu thị, chợ đầu mối để cung cấp và lan tỏa rộng đến các thành phố đảm bảo an toàn thực phẩm, đảm bảo lợi nhuận của người kinh doanh và người sản xuất,” Thứ trưởng Trần Thanh Nam nói.
Ông Nguyễn Văn Hội cũng chỉ rõ rằng, hiện các tỉnh, thành phố đều đã quan tâm tính liên kết phát triển hàng hóa giữa các địa phương trong việc lưu thông hàng hóa giữa các chợ nông thôn và chợ đầu mối tiêu thụ nông sản khi xây dựng chợ. Tuy nhiên, trên thực tế việc gắn kết giữa các địa phương trong triển khai thực hiện quy hoạch phát triển chợ trong việc thu hút các dự án đầu tư vào phát triển các loại hình chợ nông thôn và chợ đầu mối tiêu thụ nông sản còn hạn chế.
Để phát triển mô hình chợ đầu mối nông sản đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, ông Nguyễn Văn Hội kiến nghị, đối với các tỉnh nghèo, nguồn thu ngân sách còn khó khăn, nhất là các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa, có nhu cầu bức xúc về chợ nhưng không có khả năng huy động vốn của các doanh nghiệp, hộ kinh doanh và vốn của cư dân trên địa bàn để đầu tư phát triển chợ thì Nhà nước cần tiếp tục hỗ trợ vốn đầu tư chợ nông thôn và chợ đầu mối tiêu thụ nông sản.
Ông Nguyễn Văn Hội cũng đề nghị, Bộ Kế hoạch và Đầu tư khi giao vốn đầu tư phát triển thuộc ngân sách nhà nước hàng năm cho các địa phương, cần tách nguồn vốn đầu tư phát triển chợ thành mục riêng nhằm tạo điểu kiện thuận lợi cho các tỉnh hỗ trợ đầu tư xây dựng chợ nông thôn và chợ đầu mối tiêu thụ nông sản.
“Vì vậy, nông sản an toàn đang bị đánh đồng với sản phẩm không an toàn khiến việc tiêu thụ và truy xuất nguồn gốc sản phẩm càng trở nên khó khăn. Các cơ quan ban ngành chưa phát huy được vai trò của mình trong công tác quản lý chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ đầu mối,” đại diện Công ty cổ phần rau an toàn Hà Nội cho hay.
Chỉ ra thách thức lớn đối với chợ đầu mối ở Việt Nam, ông Florian de Saint Vicent, chuyên gia hàng đầu của Pháp về phát triển chợ đầu mối- Giám đốc các dự án quốc tế Công ty Rungis International, cho rằng, việc sử dụng các đầu vào cho sản xuất nông nghiệp như thuốc kháng sinh, thuốc trừ sâu và phân bón hóa học, nhập khẩu bất hợp pháp hoặc quản ký kém, thiếu khả năng truy xuất và nhiễm chéo là những nguyên nhân quan trọng gây khó khăn trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm. Bên cạnh đó, thách thức lớn nhất hiện nay là thay đổi việc sản xuất của một số lượng lớn các nhà sản xuất nhỏ.
Dựa trên những kinh nghiệm chia sẻ của việc xây dựng chợ đầu mối nông sản an toàn của Pháp, Thứ trưởng Trần Thanh Nam cũng cho rằng, việc xây dựng chợ đầu mối nông sản an toàn là vấn đề cấp thiết và được nhiều người quan tâm.
“Tôi nghĩ rằng chợ đầu mối đó là một trong những giải pháp để kết nối các sản phẩm theo chuỗi giá trị vừa đảm bảo được an toàn vệ sinh thực phẩm, vừa đảm bảo được lợi ích cho người nông dân vừa đảm bảo được kết nối giữa cung và cầu,” Thứ trưởng Nam chỉ rõ.
Thứ trưởng Trần Thanh Nam cũng cho biết, tới đây, Bộ Nông nghiệp sẽ có các buổi làm việc với các Bộ ban ngành liên quan như Bộ Kế hoạch đầu tư, Bộ Công Thương và sẽ làm việc với một số địa phương để có kế hoạch và xây dựng một Đề án về xây dựng hệ thống mô hình chợ đầu mối đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm với những thành phố trung tâm và một số tỉnh vệ tinh để kết nối từ đó nhân rộng.
Thứ Trưởng Trần Thanh Nam cũng nhận định, đối với Việt Nam hệ thống chợ đầu mối còn nhỏ lẻ và không tập trung do đó phải xây dựng mô hình thí điểm từ đó nhân rộng.
“Vấn đề xây dựng chợ đầu mối ở Việt Nam còn nhiều vấn đề do đó chúng ta cần tiến hành từng bước chậm nhưng chắc, làm sao xây dựng được chuỗi liên kết từ các địa phương, từ vùng nguyên liệu đến các trung tâm, siêu thị, chợ đầu mối để cung cấp và lan tỏa rộng đến các thành phố đảm bảo an toàn thực phẩm, đảm bảo lợi nhuận của người kinh doanh và người sản xuất,” Thứ trưởng Trần Thanh Nam nói.
Ông Nguyễn Văn Hội cũng chỉ rõ rằng, hiện các tỉnh, thành phố đều đã quan tâm tính liên kết phát triển hàng hóa giữa các địa phương trong việc lưu thông hàng hóa giữa các chợ nông thôn và chợ đầu mối tiêu thụ nông sản khi xây dựng chợ. Tuy nhiên, trên thực tế việc gắn kết giữa các địa phương trong triển khai thực hiện quy hoạch phát triển chợ trong việc thu hút các dự án đầu tư vào phát triển các loại hình chợ nông thôn và chợ đầu mối tiêu thụ nông sản còn hạn chế.
Để phát triển mô hình chợ đầu mối nông sản đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, ông Nguyễn Văn Hội kiến nghị, đối với các tỉnh nghèo, nguồn thu ngân sách còn khó khăn, nhất là các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa, có nhu cầu bức xúc về chợ nhưng không có khả năng huy động vốn của các doanh nghiệp, hộ kinh doanh và vốn của cư dân trên địa bàn để đầu tư phát triển chợ thì Nhà nước cần tiếp tục hỗ trợ vốn đầu tư chợ nông thôn và chợ đầu mối tiêu thụ nông sản.
Ông Nguyễn Văn Hội cũng đề nghị, Bộ Kế hoạch và Đầu tư khi giao vốn đầu tư phát triển thuộc ngân sách nhà nước hàng năm cho các địa phương, cần tách nguồn vốn đầu tư phát triển chợ thành mục riêng nhằm tạo điểu kiện thuận lợi cho các tỉnh hỗ trợ đầu tư xây dựng chợ nông thôn và chợ đầu mối tiêu thụ nông sản.
