Theo lộ trình của đề án 254, trong năm 2014, khoảng 7 NHTM nhỏ, yếu sẽ bị sáp nhập, hợp nhất và như vậy lũy kế sẽ có 15-17 thương hiệu NH biến mất khỏi thị trường bởi sự nghiệt ngã của tái cấu trúc.
 |
Tại sao thị trường lại không có NH nhỏ? Khoảng trống về phân khúc doanh nghiệp nhỏ hoặc mới khởi nghiệp mà NH nhỏ từng phục vụ có còn được quan tâm?
Một thời, vì bức xúc và gần như bất lực trước tình trạng các NH nhỏ, yếu thanh khoản đẩy cao lãi suất tiền gửi hút khách hàng của NH lớn, một lãnh đạo cao cấp của ngành NH lúc đó từng thốt lên: “Đàn cá lòng tong làm đục nước!”.
Luật chơi là phải thế!
Nay, nhân “cuộc chơi” tái cấu trúc, NHNN đã có bài toán đối với những NH nàythông qua sáp nhập, hợp nhất một số đơn vị. Nhìn nhận vấn đề này, ông Trương Văn Phước, Phó chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia nói: “Khi sáp nhập với anh hàng xóm to lớn, khỏe mạnh hơn, NH nhỏ sẽ mất đi chủ quyền, lãnh thổ nhưng đó là chuyện không thể khác. Bởi vì quá yếu kém, không đủ sức chống đỡ với rủi ro mà một phần lớn là do mình tạo ra phải chấp nhận luật chơi”.
Theo ông Phước xét về lợi ích chung của hệ thống NHTM và nền kinh tế, việc hợp nhất, sáp nhập sẽ xử lý tương đối triệt để những tiềm ẩn rủi ro đã thành căn bệnh trầm kha nhiều năm qua trong hệ thống TCTD. Vấn đề cơ bản nhất là phải tính toán tỷ lệ cổ phần hợp lý, nhằm hài hòa lợi ích và sự hòa thuận giữa các cổ đông.
Tuy nhiên, nhìn ở góc độ về quy mô vốn, có lẽ sau khi giải quyết nốt “đàn cá lòng tong” nói trên, số NH có vốn pháp định tối thiểu 3.000 tỷ đồng dường như chẳng còn mấy.
Khắp nơi, đâu đâu cũng thấy ngân hàng có vốn tối thiểu trên 4.000 tỷ đồng sau “phong trào” nâng vốn điều lệ khi thực hiện Nghị định 141/NĐ-CP (năm 2006). Đến nỗi, quan niệm “nhỏ là yếu” có vẻ như đã hình thành từ đây.
Ông Lê Xuân Nghĩa, Viện trưởng Viện Kinh tế BDI cho biết, ở Hoa Kỳ có hàng ngàn NH mà quy mô vốn còn nhỏ hơn cả chục lần so với NH nhỏ nhất Việt Nam. Vốn tự có của những NH này chỉ 15-20 triệu USD, tương đương 300-400 tỷ đồng, trong khi vốn điều lệ tối thiểu của NH Việt Nam cũng đã 3.000 tỷ đồng. Nếu lấy an toàn vốn, tiêu chí quản trị NH làm trọng không cứ phải vốn điều lệ càng lớn càng an toàn.
“Quy mô cũng quan trọng nhưng chất lượng hoạt động sẽ quyết định sự tồn tại, đừng nghĩ phương châm “too big too fail” (lớn để khỏi chết) luôn đúng. Sụp đổ hay không không phụ thuộc vào quy mô lớn hay bé” - ông Nghĩa nói.
Doanh nghiệp khởi nghiệp tìm vốn ở đâu?
Có một thực tế, nhiều doanh nghiệp nhỏ hoặc mới khởi nghiệp than phiền rằng rất ít khi tiếp cận được vốn với các NH lớn, trong khi cũng bộ hồ sơ đó, lại được “đàn cá lòng tong” chào đón, tất nhiên là với lãi suất cao hơn. Vậy, khi bị hợp nhất, sáp nhập, các NH lớn có quan tâm đến cộng đồng này?
Ông Phước lạc quan: “Đừng quá băn khoăn về khoảng trống khách hàng mà các NH nhỏ từng phục vụ bởi nền tảng khách hàng, dịch vụ NH vẫn như thế, kể cả khi về với NH lớn. Họ phục vụ tất cả từ lớn đến bé, miễn là đáp ứng đủ tiêu chí và khẩu vị rủi ro”.
Nhưng chuyên gia Lê Xuân Nghĩa lại không nhìn nhận như thế. Theo ông, đang tồn tại một thực tế, những doanh nghiệp khỏe, dòng tiền ổn định không vay nhưng một bộ phận lớn doanh nghiệp nghèo, mới khởi nghiệp sẵn sàng chấp nhận rủi ro để mở rộng sản xuất kinh doanh và công ăn việc làm, tạo ra sự đổi thay cho kinh tế đất nước thì ít ai quan tâm.
Thay vào đó là tình trạng NH lớn ôm lấy doanh nghiệp lớn, cố gắng mở rộng thị phần và luôn chèn ép những ngân hàng và doanh nghiệp nhỏ, đẩy “đàn cá lòng tong” ra bên lề cuộc chơi.
Bởi vậy, ở Hoa Kỳ để bảo vệ và tài trợ vốn cho cộng đồng doanh nghiệp nhỏ hoặc mới khởi nghiệp, chính phủ nước này khuyến khích thành lập các công ty đầu tư, quỹ phòng vệ để cho các đối tượng nói trên vay vốn.
Và những tổ chức tài chính phi NH nói trên được tham gia cửa sổ chiết khấu vốn giá rẻ ở NHTW mà không cần tài sản thế chấp.
Hay như ở Ireland, Quỹ của Hiệp hội doanh nghiệp nước này sẵn sàng tài trợ vốn cho bất cứ ai có ý tưởng kinh doanh tốt hoặc Nhật Bản có nhiều NH dành riêng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Cũng theo ông Nghĩa, nhìn chung các NH lớn ở Việt Nam đều có thành tích nghèo nàn trong việc tài trợ cho doanh nghiệp khởi nghiệp. Họ còn thiếu khả năng tưởng tượng và tầm nhìn trong việc nắm bắt các cơ hội mới. Có thể vì các quy định ngặt nghèo của luật pháp và tâm lý an toàn đã cản trở họ đến với doanh nghiệp khởi nghiệp.
“Hãy nhớ, các doanh nghiệp khởi nghiệp sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao là thành phần kỳ diệu cho phép nền kinh tế mở rộng nhanh và tạo ra nhiều việc làm. Trong khi, các NH chỉ luôn muốn giải ngân cho những doanh nghiệp giàu đến mức không còn muốn vay vốn. Còn những công ty mới thành lập chưa nổi tiếng, nhiều ý tưởng kinh doanh xuất sắc nhưng không đủ vốn đã bị NH làm ngơ hết lần này đến lần khác” - ông Nghĩa nói.
