Không chỉ tính đến con số thu - chi, ngân sách giờ đây phải được đo bằng hiệu quả cụ thể, từng công trình hạ tầng đi vào hoạt động, dịch vụ công được cải thiện, đời sống người dân được nâng cao và niềm tin xã hội được củng cố.
Mỗi đồng chi phải đạt kết quả cụ thể
TPHCM bước vào giai đoạn phát triển mới với tầm vóc kinh tế - xã hội của một đô thị lớn nhất nước với tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) khoảng 2,971 triệu tỷ đồng, chiếm 23,6% cả nước.
TPHCM đóng góp 681.000 tỷ đồng ngân sách nhà nước, chiếm tới 33,4% tổng thu, trong khi chi ngân sách ở mức 237.500 tỷ đồng, tương đương 10,4% tổng chi cả nước.
TPHCM sau sắp xếp có cơ hội mở rộng thị trường, tăng sức hút đầu tư, kết nối hạ tầng, kết nối chuỗi sản xuất và nâng tầm vị thế quốc tế, tiếp cận nguồn tài chính, công nghệ tiên tiến, với tầm nhìn mới là “siêu đô thị quốc tế” của Đông Nam Á, tốp 100 thành phố đáng sống nhất thế giới, nhằm thực hiện sứ mệnh tiên phong, dẫn dắt và lan tỏa phát triển cho cả nước.
Để thực hiện mục tiêu đó, một trong những yêu cầu bức thiết được TPHCM đặt ra là phát huy vai trò dẫn dắt của đầu tư công, đặc biệt là chuyển đổi tư duy điều hành ngân sách, từ “chi bao nhiêu” sang “hiệu quả ra sao”, lấy kết quả làm chuẩn mực đánh giá.
Theo ThS. Nguyễn Tuấn Anh (Tổng Công ty Công nghiệp Sài Gòn), đây không chỉ là một khái niệm quản lý ngân sách hiện đại, mà còn là thước đo trách nhiệm công vụ. Mỗi đồng ngân sách cần được quy đổi thành một kết quả cụ thể, đó là 1km đường, 1 trường học, 1 khu nhà ở xã hội hay 1 dịch vụ công được cải thiện. Cách tiếp cận này sẽ giúp thành phố tránh dàn trải, tập trung nguồn lực vào những chương trình, dự án có tính lan tỏa và đem lại tác động xã hội lớn nhất.
Cùng quan điểm này, TS. Huỳnh Thanh Điền (Trường Đại học Nguyễn Tất Thành) cho rằng, trong cách tiếp cận mới, mỗi đồng ngân sách chi ra phải có dự án cụ thể cải thiện rõ rệt đời sống người dân.
Theo chuyên gia kinh tế này, “ngân sách theo kết quả” không chỉ giúp tránh dàn trải, mà còn củng cố niềm tin xã hội khi người dân và doanh nghiệp thấy rõ nguồn lực công thực sự đồng hành với phát triển. Quan trọng hơn, cần một tầm nhìn dài hạn về ngân sách, TPHCM coi ngân sách là đòn bẩy phát triển, lấy hiệu quả làm thước đo, chuyển từ tư duy “tăng suất thu” sang “giảm suất thu để mở rộng nguồn thu”. Giảm gánh nặng thuế phí sẽ khuyến khích nhiều người, nhiều doanh nghiệp tham gia làm ăn, qua đó tạo nền thu vững chắc và bền lâu.
Sinh viên Đại học Quốc gia TPHCM đi metro vào trung tâm thành phố và ngược lại. Ảnh: HOÀNG HÙNG
TS. Huỳnh Thanh Điền lấy ví dụ, khi thành phố giảm phí đăng ký kinh doanh và đơn giản hóa thủ tục thuế cho hộ kinh doanh nhỏ, ban đầu số thu có thể giảm, nhưng chính sách này đã kéo hàng chục ngàn hộ kinh doanh phi chính thức gia nhập khu vực chính thức. Nhờ vậy, nguồn thu từ thuế giá trị gia tăng, thu nhập cá nhân và các khoản phí liên quan tăng nhanh, ổn định và bền vững hơn nhiều so với việc duy trì mức thu cao mà phạm vi thu hẹp.
Hiệu quả chi ngân sách phải được đo bằng giá trị gia tăng cho nền kinh tế và phúc lợi thiết thực cho người dân. Nghĩa là mỗi đồng chi không chỉ thúc đẩy tăng trưởng GRDP, hay năng suất lao động, mà còn làm môi trường sống trong lành hơn, dịch vụ công tốt hơn, người dân được chăm sóc toàn diện hơn.
Khi ngân sách tạo ra cả động lực kinh tế lẫn lợi ích xã hội, đó mới là hiệu quả đúng nghĩa. “Kinh tế tăng trưởng, xã hội thịnh vượng” chính là cốt lõi của hiệu quả chi ngân sách. Tức là, chi hôm nay, thành quả ngày mai cho tăng trưởng và phúc lợi.
Củng cố niềm tin xã hội
Ngân sách theo kết quả cũng đặt trọng tâm vào hạ tầng, kinh tế số, những yếu tố được xem là then chốt để tạo sức bật cho TPHCM. Các dự án metro, đường vành đai, cảng biển… không đơn thuần là công trình giao thông, mà còn là “đòn bẩy vật chất” làm giảm chi phí logistics, mở rộng kết nối vùng và quốc tế, gia tăng năng lực cạnh tranh. TPHCM dự kiến dành 4-5% ngân sách cho khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo, hướng tới kinh tế số chiếm 30-40% GRDP.
Nhiều chuyên gia nhận định, đây là bước đi mạnh mẽ, dù ngân sách chỉ đóng vai trò “vốn mồi”. Điều quan trọng là cơ chế huy động vốn xã hội, nhất là từ khu vực tư nhân và các quỹ đầu tư quốc tế. TPHCM cần cơ chế huy động vốn đa dạng từ hợp tác công - tư (PPP), kết hợp ngân sách với xã hội hóa, thủ tục gọn, minh bạch và người thực hiện có trách nhiệm rõ ràng. PPP sẽ là chìa khóa nếu hài hòa lợi ích và rủi ro, doanh nghiệp yên tâm đầu tư dài hạn trong môi trường pháp lý minh bạch, nhà nước kiến tạo và chia sẻ.
TS. Huỳnh Thanh Điền nhấn mạnh, sự bứt phá thực sự phải đến từ khu vực tư nhân, tập đoàn công nghệ, những chủ thể trực tiếp tạo ra sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh để lan tỏa vào toàn bộ nền kinh tế. Chỉ khi đồng vốn công kích hoạt được dòng vốn xã hội, mục tiêu kinh tế số mới khả thi.
Trong khi đó, ThS. Nguyễn Tuấn Anh cho rằng, thành phố cần có cơ chế “giám sát theo tiến độ và hiệu quả” cho từng dự án cũng như ứng dụng công nghệ số trong giám sát công trình, từ camera công trường, dữ liệu tiến độ, đến những ứng dụng minh bạch cho người dân theo dõi.
Giai đoạn tới, TPHCM nên chọn 3 khâu cốt yếu là hạ tầng kết nối vùng và logistics, chuẩn dữ liệu liên thông, hoàn thiện thể chế điều phối. Kiên quyết loại bỏ “bệnh thành tích”, coi trọng hậu kiểm và chỉ ưu tiên dự án mang lại hiệu quả xã hội rõ rệt.
Khi ngân sách góp phần xây dựng công trình và niềm tin xã hội, TPHCM sẽ thực sự khẳng định vị thế một “siêu đô thị quốc tế”, dẫn dắt phát triển cả nước trên nền tảng tư duy ngân sách theo kết quả.
Bà PHẠM PHƯƠNG THẢO, nguyên Phó Bí thư Thành ủy, nguyên Chủ tịch HĐND TPHCM:
Chi đúng, chi trúng, tránh dàn trải
Chi ngân sách sao cho hiệu quả là vấn đề người dân rất quan tâm. Người dân quan tâm không chỉ là chi bao nhiêu mà là chi sao cho hiệu quả nhất. Tôi kỳ vọng TPHCM triển khai có hiệu quả tư duy “Ngân sách theo kết quả”, để mỗi đồng vốn chi ra đều được đo bằng thành quả cụ thể: những công trình hạ tầng thiết thực nhất được đưa vào sử dụng, những dự án nhà ở xã hội cho người có thu nhập thấp được hình thành, những thủ tục hành chính đã được rút ngắn, những công trình xanh đẹp đô thị...
Đó là cách để ngân sách đi vào lòng dân. Trong bối cảnh nguồn lực có hạn, thành phố nên ưu tiên những chương trình tạo hiệu ứng lan tỏa nhanh và mạnh: hạ tầng kết nối vùng, chuyển đổi số trong bộ máy chính quyền và đẩy mạnh cải cách hành chính, an sinh xã hội.
Đây chính là những lĩnh vực có thể nhìn thấy kết quả rõ ràng, vừa giải quyết nhu cầu bức thiết, vừa tạo nền tảng cho phát triển lâu dài. Cùng với đó, tăng cường vai trò giám sát của HĐND TPHCM cũng như sự giám sát từ người dân để bảo đảm chi đúng, chi trúng, tránh dàn trải.
PGS.TS TRẦN HOÀNG NGÂN, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM:
Địa phương chủ động ghi vốn, giải ngân
TPHCM có quyết tâm thực hiện đầu tư công tốt hơn, bởi hạ tầng là một trong những yếu tố quan trọng quyết định tăng trưởng, chất lượng sống của người dân. Trong 5 năm qua, 3 địa phương (TPHCM, tỉnh Bình Dương và tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu trước sắp xếp) giải ngân được khoảng 400.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong kế hoạch giai đoạn 2026-2030, TPHCM sẽ đầu tư công khoảng 1 triệu tỷ đồng.
Giai đoạn 2025-2030, thành phố cũng dự kiến thu ngân sách bình quân mỗi năm khoảng 900.000 tỷ đồng. Trong đó, khoảng 600.000 tỷ đồng điều tiết về Trung ương, thành phố được phân bổ khoảng 300.000 tỷ đồng, có 200.000 tỷ đồng chi đầu tư công.
Từ đó cho thấy khối lượng dự án đầu tư công sắp tới được triển khai rất lớn. Lãnh đạo các địa phương phải chủ động bám danh sách đầu tư công để ghi vốn, tập trung giải ngân, triển khai các công trình, góp phần cải thiện đời sống người dân.
