Được kỳ vọng khi hoàn thành sẽ góp phần thúc đẩy phát triển vận tải công cộng, giảm ùn tắc giao thông cho thành phố Hà Nội, đến nay, dự án đường sắt đô thị Nhổn-ga Hà Nội liên tục lùi tiến độ hoàn thành cũng như tăng nhiều lần nguồn vốn đầu tư.
Liên tục lùi tiến độ, tăng vốn
Theo báo cáo của Ban quản lý đường sắt đô thị Hà Nội (MRB), dự án phê duyệt lần đầu tiên vào năm 2006 với tổng vốn đầu tư 783 triệu Euro, dự kiến hoàn thành vào năm 2010. Đây là tuyến đường sắt đô thị đầu tiên được triển khai tại Hà Nội.
Tuy nhiên, do vướng mắc về giải phóng mặt bằng, dự án đã phải tạm dừng triển khai và đến tháng 9/2010 mới được khởi công và tiến độ được lùi tới năm 2015 (tổng mức đầu tư dự án đã được điều chỉnh lên 1.176 tỷ Euro). Sau đó, dự án này thi công ì ạch, liên tục phải lùi ngày hoàn thành đến năm 2018 và tiếp tục điều chỉnh đến năm 2022.
Giữa tháng 9/2022, thành phố Hà Nội đã có thống nhất đề xuất Chính phủ điều chỉnh thời gian hoàn thành tuyến đường sắt đô thị Nhổn-ga Hà Nội từ 2009-2022 thành 2009-2027 (chưa bao gồm thời gian bảo hành 24 tháng).
Trong đó đoạn trên cao dài 8,5km đưa vào khai thác, vận hành năm 2022 và khai thác toàn tuyến năm 2027 (gồm cả đoạn ngầm dài khoảng 4km). Tổng mức đầu tư dự án được đề xuất tăng từ trên 32.900 tỷ đồng lên hơn 34.800 tỷ đồng.
Báo cáo của MRB cho thấy, tính đến thời điểm hiện nay, tiến độ tổng thể của dự án đạt khoảng 75% (trong đó tiến độ đoạn trên cao đạt 96%; tiến độ đoạn ngầm đạt 33%). Phía MRB cũng chỉ ra nguyên nhân do một số vướng mắc dẫn đến dự án phải điều chỉnh tiến độ và điều chỉnh tổng mức đầu tư.
Cụ thể, Hà Nội gặp khó khăn trong giải phóng mặt bằng và di dời hạ tầng kỹ thuật; năng lực nhà thầu gói thầu công trình kiến trúc Depot còn hạn chế; năng lực triển khai dự án của chủ đầu tư, tư vấn và sự phối hợp các Sở, ngành chưa tốt; sự khác nhau giữa quy định hợp đồng quốc tế với pháp luật Việt Nam; ảnh hưởng của đại dịch COVID-19...
Ngoài ra, tiến độ hoàn thành dự án hoàn toàn phụ thuộc vào gói thầu CP03 (hầm và các ga ngầm). Do khó khăn trong bàn giao mặt bằng nên chủ đầu tư đã thống nhất với nhà thầu điều chỉnh tiến độ thi công lên khoảng 4-5 năm.
Một nguyên nhân khác là do các vướng mắc liên quan đến sự khác biệt giữa quy định của Hợp đồng FIDIC (hợp đồng xây dựng quốc tế) và pháp luật Việt Nam hiện hành. Cùng với đó là quy định về giao kế hoạch vốn ODA của Việt Nam và quy định của các nhà tài trợ.
Liên quan đến công tác giải phóng mặt bằng, theo báo cáo hiện công tác giải phóng mặt bằng của đoạn trên cao đã hoàn thành và bàn giao cho các nhà thầu. Tuy nhiên, hiện vẫn tồn tại khiếu nại kéo dài của 177 hộ dân tại Depot và đường dẫn vào Depot đối với các chính sách bồi thường, hỗ trợ.
Đối với đoạn ngầm, công tác giải phóng mặt bằng chậm từ 1-6 năm. Đến nay, công tác giải phóng mặt bằng đoạn ngầm vẫn còn các tồn tại về bồi thường, hỗ trợ, tạm cư 50 căn nhà bị ảnh hưởng trong quá trình thi công tuyến hầm (43 căn nhà cần tạm cư và 7 căn nhà cần phá dỡ, đều không phải thu hồi đất) rất phức tạp, gặp nhiều vướng mắc, khó khăn do chưa có quy định pháp luật (về chính sách bồi thường hỗ trợ, tạm cư; hợp đồng thoả thuận tạm cư; quy trình thực hiện) và thực tiễn thực hiện ở Việt Nam.
Chờ đợi, hy vọng và… thất vọng
Ông Nguyễn Xuân Thủy, chuyên gia giao thông nhìn nhận dự án đường sắt Nhổn-ga Hà Nội xin lùi tiến độ đến năm 2027 khiến một lần nữa người dân Thủ đô tiếp tục phải chờ đợi, hy vọng và... thất vọng mà không biết tiến độ dự án có hoàn thành đúng tiến độ hay lại phải chờ đợi tới năm 2030.
Nhấn mạnh cần phải phát triển giao thông công cộng để hạn chế xe cá nhân, giảm ùn tắc, theo ông Thủy, dự án nếu để kéo dài, "đắp chiếu" sẽ rất lãng phí và gây thất thoát lớn.
Trước đó, khi đưa dự án đường sắt đô thị tuyến Cát Linh-Hà Đông vào khai thác thương mại, ông Dương Đức Tuấn, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội từng chia sẻ khó khăn về mặt bằng là một trong các nguyên nhân chính làm nhiều dự án ở Hà Nội chậm tiến độ, trong đó có tuyến đường sắt Nhổn-ga Hà Nội.
“Qua dự án đường sắt Cát Linh-Hà Đông, Hà Nội cũng rút ra các bài học kinh nghiệm quý báu để triển khai các dự án đường sắt đô thị tiếp theo. Chúng tôi cũng kiến nghị sửa đổi, bổ sung chính sách liên quan để gỡ vướng về giải phóng mặt bằng, đặc biệt là với Luật Đất đai đang được nghiên cứu sửa đổi,” ông Tuấn cho hay.
Một chuyên gia giao thông khác cho rằng công tác giải phóng mặt bằng đang là rào cản của dự án. Thậm chí, công trình này đã hai lần bị nhà thầu nước ngoài đòi tiền bồi thường do tiến độ bàn giao mặt bằng chậm, không theo đúng cam kết trong hợp đồng.
Do đó, vị chuyên gia này khuyến nghị chính sách pháp luật cần phải hoàn thiện hơn, nếu để lâu sẽ ảnh hưởng đến kêu gọi vốn đầu tu các dự án giao thông trọng điểm khác.
Tại buổi kiểm tra tiến độ xây đường sắt đô thị đoạn Nhổn-ga Hà Nội vào đầu tháng Tám vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho rằng thực chất dự án đường sắt đô thị thí điểm thành phố Hà Nội, đoạn Nhổn-ga Hà Nội là một trong những dự án tồn đọng. Việc dự án bị kéo dài, đội vốn khiến nhân dân và cả chúng ta đều băn khoăn, trăn trở, sốt ruột.
Thủ tướng Phạm Minh Chính chỉ đạo rõ một số mục tiêu phải đạt được. Theo đó, về tiến độ phải hoàn phần trên cao của dự án trước ngày 31/12/2022; về tuyến ngầm, nghiên cứu biện pháp thi công, rút ngắn một nửa thời gian hoàn thành so với đề xuất là năm 2027.
