Thực tế, Việt Nam có lợi thế dân số trẻ nhưng kỹ năng số chưa đồng đều, khoảng cách giữa đào tạo và nhu cầu thực tế vẫn lớn.
Rào cản vô hình
Chuyển đổi số suy cho cùng là quá trình thay đổi cách làm, cách nghĩ và cách tạo ra giá trị. Công nghệ chỉ là công cụ, con người mới là chủ thể. “Việt Nam đã rất tự tin về hạ tầng số, nhưng để kinh tế số đi vào chiều sâu, yếu tố con người mang tính quyết định”, ông Lê Xuân Sơn, Phó Tổng Giám đốc VNPT-IT chia sẻ.
Kỹ năng số chưa đồng đều, thiếu nhân lực số chất lượng cao là rào cản lớn của nhiều nền kinh tế, trong đó có Việt Nam. Tại Diễn đàn quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số lần thứ 3”, Thủ tướng cũng đã chỉ rõ một trong những tồn tại, hạn chế trong phát triển kinh tế số, xã hội số thời gian qua là nguồn nhân lực số còn yếu và thiếu… Phát triển nhân lực và đào tạo còn chưa bắt kịp tốc độ thay đổi công nghệ.
Một số dự báo nêu rằng đến năm 2030, Việt Nam có thể cần tới 2,5 triệu nhân lực phục vụ cho chuyển đổi số, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ chủ chốt như AI, dữ liệu lớn, an ninh mạng. Tuy nhiên, chúng ta hiện mới có khoảng hơn 1,9 triệu lao động trong các công ty công nghệ số/IT và rất khó thu hút đủ nhân lực chất lượng.
“Chúng ta không thiếu nhân lực nói chung, mà là thiếu đúng những con người nằm ở điểm giao thoa giữa kinh doanh và công nghệ, những người có khả năng biến công nghệ thành năng suất, hiệu quả và giá trị kinh tế thực cho doanh nghiệp và cho nền kinh tế số quốc gia”, TS. Đồng Mạnh Cường, Trưởng Khoa kinh doanh Trường Đại học Anh Quốc Việt Nam phân tích.
Biến dữ liệu thành lợi thế cạnh tranh
Theo bà Rita Mokbel, Chủ tịch Ericsson Việt Nam, dù có lợi thế về lao động trẻ, nhưng Việt Nam vẫn thiếu nhân lực chất lượng và kỹ năng số chưa đồng đều. Công nghệ thôi chưa đủ để thúc đẩy kinh tế số; nó cần phải song hành cùng phát triển nguồn nhân lực, đổi mới sáng tạo và tăng trưởng toàn diện.
Cũng theo bà Rita Mokbel, trong lĩnh vực ra quyết định dựa trên dữ liệu và AI, nhiều lao động trẻ biết sử dụng công cụ nhưng còn thiếu tư duy phân tích và khả năng thiết kế các chiến lược dựa trên dữ liệu.
“Điều chúng ta cần không chỉ là những người biết dùng AI, mà là những người biết ứng dụng AI trong mô hình kinh doanh, biết đặt câu hỏi đúng và hiểu tác động của AI lên chuỗi giá trị của doanh nghiệp”, TS. Đồng Mạnh Cường nhận định.
Hay như về quản trị dữ liệu, do thiếu nhân lực có chuyên môn về kiến trúc dữ liệu, bảo mật, tuân thủ và phân tích nâng cao khiến nhiều doanh nghiệp vẫn loay hoay dù có rất nhiều dữ liệu nhưng lại không thể biến nó thành lợi thế cạnh tranh.
Khoảng trống lớn nằm ở những vị trí kết nối, những người có thể dịch ngôn ngữ kỹ thuật của đội IT sang ngôn ngữ chiến lược của đội kinh doanh để giúp doanh nghiệp ra quyết định nhanh hơn và chính xác hơn. Và thiếu nghiêm trọng những nhà quản lý sản phẩm số và nhà lãnh đạo chuyển đổi số. Không tìm được nhân lực phù hợp, nhiều doanh nghiệp trong các lĩnh vực fintech, ngân hàng số, thương mại điện tử hay logistics vẫn buộc phải giao nhiệm vụ chuyển đổi số cho những nhà quản lý truyền thống.
Khi các nền tảng công nghệ mới như blockchain, 5G, IoT và các hệ thống thanh toán số phát triển nhanh, sự thiếu hụt nhân lực “lai” càng rõ nét. Bởi họ là những người vừa hiểu công nghệ, vừa hiểu mô hình kinh doanh, vừa nắm được yêu cầu pháp lý và tiêu chuẩn an toàn.
Đây cũng là nhóm nhân lực có thể vận hành mô hình tài chính dựa trên blockchain, tối ưu chuỗi cung ứng dựa trên dữ liệu thời gian thực từ 5G và IoT, hay phát triển dịch vụ fintech mới phù hợp với khung pháp lý.
Vấn đề của Việt Nam hiện nay là có đủ nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu chuyển đổi số. Đừng để nhân lực, nền tảng chuyển đổi số, trở thành điểm nghẽn của chính sự chuyển đổi và phát triển do thiếu về số lượng, kỹ năng và chất lượng.
Cần “kiến trúc sư trưởng”
Theo kết quả khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), hơn một nửa số doanh nghiệp được khảo sát cho biết doanh nghiệp gặp rào cản lớn nhất khi chuyển đổi số và chuyển đổi xanh là thiếu nhân lực phù hợp, đặc biệt là nhân lực có tư duy số và xanh. Vì thiếu nhân sự chuyên trách, không ít doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa lúng túng, chưa biết bắt đầu chuyển đổi kép từ đâu.
Từ đó cho thấy phát triển nhân lực số cần một chiến lược dài hạn về giáo dục, đào tạo lại và nâng cao kỹ năng, gắn với nhu cầu thực tế. Thực tế, nhân lực số không đơn thuần là con số, mà là tài sản chiến lược quyết định khả năng triển khai thành công chuyển đổi số.
Việt Nam cần ưu tiên phát triển nhân lực chất lượng cao, nâng cấp kỹ năng cho lực lượng lao động hiện tại, đồng thời xây dựng cơ chế thu hút, trọng dụng nhân tài. Nghị quyết 57 NQ/TW xác định rõ các giải pháp dài hạn: đào tạo gắn thực tiễn, hợp tác doanh nghiệp - trường học, cơ chế đặc thù khuyến khích sáng tạo, nâng cao năng lực công nghệ số và tư duy đổi mới.
Trong chiến lược này cần vai trò của Chính phủ như “kiến trúc sư trưởng”, giúp định hướng chiến lược, hoàn thiện pháp luật, kết nối hệ sinh thái nhân lực số, đảm bảo khoảng cách kỹ năng giữa đào tạo và nhu cầu thực tiễn được thu hẹp.
Khi con người đã sẵn sàng, câu hỏi tiếp theo là giá trị họ tạo ra trong không gian số sẽ được ghi nhận và bảo vệ ra sao? Đó chính là bài toán tài sản số.
Chỉ khi nhân lực số được chuẩn bị bài bản, đủ năng lực và gắn kết với chiến lược quốc gia, Việt Nam mới tận dụng được dân số vàng và phát triển kinh tế số sâu rộng.
