Cho vay cấp tốc, đòi kiểu xã hội đen

(ĐTTCO) - Vay tiền tiêu dùng với thủ tục nhanh gọn, không cần thế chấp tại các tổ chức tài chính tuy tiện lợi nhưng tiềm ẩn rất nhiều rủi ro cho người tiêu dùng (NTD). Sự phát triển của loại hình tín dụng tiêu dùng (TDTD) và nguy cơ rủi ro đem lại đã khiến nhiều chuyên gia tại “Hội thảo bảo vệ quyền lợi NTD trong lĩnh vực TDTD” cho rằng cần có các biện pháp mạnh mẽ để cảnh báo, bảo vệ NTD.

Mập mờ để giăng bẫy

Theo ông Trịnh Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh (Bộ Công Thương), dịch vụ TDTD thời gian qua phát triển nhanh chóng, mang lại nhiều lợi ích cho người dân, góp phần tăng trưởng kinh tế. Số liệu từ NHNN cho biết 7 năm gần đây tổng dư nợ vay tiêu dùng tăng 20%/năm, với gần 16 triệu khách hàng.

Trong giai đoạn 2014-2015, lợi nhuận của các công ty tài chính tăng gần 40%, tổng tài sản tăng hơn 2 lần từ 2.600 tỷ lên 5.600 tỷ đồng. Theo ông Hồ Tùng Bách, Phòng Bảo vệ quyền lợi NTD (Cục Quản lý cạnh tranh), tính đến tháng 12-2015 cả nước có 16 công ty tài chính được phép hoạt động cho vay tiêu dùng. Tổng giá trị cho vay TDTD khoảng 10,4 tỷ USD, chiếm 6,6% GDP. Còn theo dự báo của Hiệp hội NH, đến năm 2020 tỷ lệ này sẽ chiếm khoảng 10% GDP. Rõ ràng đây là thị trường rất tiềm năng trong tương lai.

Tuy nhiên, ông Tuấn cho rằng dù đây là thị trường tiềm năng, nhưng thời gian gần đây xuất hiện nhiều vấn đề vi phạm quyền lợi NTD, người đi vay. Trong số các khiếu nại gửi về cục, khiếu nại liên quan đến TDTD chiếm đến 80% các khiếu nại trong lĩnh vực tài chính - NH nói chung. Dù các tranh chấp giá trị không cao, nhưng hậu quả lại rất lớn về sức khỏe, tài chính, tiêu dùng, ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường TDTD. Sự phát triển nhanh và nóng của TDTD đã kéo theo sự xuất hiện của nhiều vấn đề bất cập, ảnh hưởng đến danh dự, tính mạng và tài sản của NTD. Theo ông Bách, các khiếu nại Cục Quản lý cạnh tranh nhận được khiến ông "giật mình", vì nhiều hợp đồng có lãi suất "cắt cổ", bình quân 60-70%/năm, có hợp đồng lãi suất cao hơn 80%/năm. Có tình trạng này do nhân viên tín dụng, công ty cung cấp thông tin không đầy đủ, không rõ ràng, chính xác, có dấu hiệu cố tình gây nhầm lẫn, lừa dối; không cảnh báo NTD về thời hạn trả nợ, phí phạt; cách thức cung cấp hợp đồng không tạo điều kiện để NTD nghiên cứu điều khoản (ép NTD ký khống), không cung cấp hợp đồng…

Trở mặt, đòi nợ kiểu giang hồ

Nếu như việc cho vay dễ dàng, thuận lợi bao nhiêu thì việc đòi nợ NTD khi trả không đúng hạn lại nguy hiểm bấy nhiêu. Ông Bách kể: “Nhiều khiếu nại của NTD cho biết những người tự xưng là nhân viên đòi nợ đã gọi điện, đến tận nhà đe dọa người thân trong gia đình; thay nhau gọi điện thoại từ 6 giờ sáng đến 10 giờ tối cho mọi người trong gia đình để gây áp lực; quấy rối, đe dọa, gây ảnh hưởng đến uy tín, danh dự của NTD trong quá trình thu hồi nợ... Có trường hợp người chồng vay tiền dịch vụ TDTD mua điện thoại, không trả nợ, trốn đi và người vợ mang thai ở nhà liên tục bị một nhóm người sử dụng điện thoại lạ tự xưng nhân viên công ty đe dọa và bắt người vợ ký nhận nợ thay chồng. Đây là hành vi vi phạm pháp luật". Trong khi đó, nếu NTD muốn khiếu nại về những điểm thắc mắc lại có sự đùn đẩy trách nhiệm trong nội bộ công ty. Nếu liên hệ với tổng đài chăm sóc khách hàng thì được chỉ đến nhân viên tín dụng NTD đã liên hệ và ngược lại. NTD muốn liên hệ trực tiếp với công ty cũng không được, khiếu nại bằng văn bản không có nơi nhận, không có địa chỉ email... Chính thực tế này đã khiến TDTD chính thống nhập nhằng với tín dụng đen vốn không được phép.

TS. Đinh Thị Thanh Nhàn, Trường Đại học Thương mại Hà Nội, cho biết theo Bộ Luật dân sự, người nào cho vay với mức lãi suất cao hơn mức lãi suất cao nhất mà pháp luật quy định từ 10 lần trở lên, có tính chất chuyên bóc lột thì bị phạt tiền 1-10 lần tiền lãi, hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 1 năm; phạm tội thu lợi bất chính bị phạt tù 6-3 năm... Thế nhưng, trong thực hiện hầu như khó xác định đủ các yếu tố cấu thành tội phạm, vì áp dụng Bộ Luật dân sự khó xử lý và khi mức thỏa thuận không có hiệu lực lại quay về mức lãi suất trần 20%/năm. Chính vì vậy, dù lãi suất trong các hợp đồng TDTD, đặc biệt là tại các công ty tài chính rất cao (22-60%/năm) nhưng khó xử lý. Không những vậy, nhiều công ty còn áp dụng nhiều khoản phí, khoản phạt để lách quy định về giới hạn trần lãi suất của pháp luật.