Khi các cuộc đàm phán về một hiệp ước đầu tư của EU - Trung Quốc đi đến kết thúc, các cố vấn và nhà phân tích ở Trung Quốc lo ngại các cuộc đàm phán đang trôi xa hơn từ con đường kinh tế mà Bắc Kinh đã chọn.
Tuần này, vòng đàm phán thứ 31 về một thỏa thuận đầu tư chính thức được gọi là Thỏa thuận toàn diện về đầu tư (Comprehensive Agreement on Investment) của EU - Trung Quốc diễn ra hơn hai tuần sau vòng đàm phán trước, trong đó không có gì đạt được. Nó cũng xuất hiện khi căng thẳng song phương sôi sục về đại dịch covid-19 và luật an ninh quốc gia ở Hồng Kông.
Đây có thể là vòng đàm phán cuối cùng trước khi EU nghỉ hè, có nghĩa là tiến bộ là bắt buộc.
Một cố vấn của chính phủ Trung Quốc, người yêu cầu giấu tên vì họ không được phép thảo luận vấn đề này trước công chúng, cho biết tiến trình ở giai đoạn cuối này sẽ đi xuống các quyết định chính trị, đồng thời cho thấy Bắc Kinh đã đi theo hướng ngược lại.
“Nếu phải có một bước đột phá trong các cuộc đàm phán đầu tư với EU, chúng ta cần khắc phục những vấn đề đó. Chính phủ trung ương đã nói về tính cạnh tranh trung lập và cam kết sẽ làm sạch các khoản trợ cấp trong hai năm trước, nhưng thật đáng tiếc, hiện tại chúng tôi không nghe thấy bất kỳ tiến triển nào.”
Cố vấn chính phủ Trung Quốc nói thêm rằng EU có tầm quan trọng chiến lược đối với Trung Quốc, nhưng Bắc Kinh vẫn chưa thể hiện một niềm tin vững chắc và cụ thể để chứng minh tầm quan trọng này đối với Brussels.
Phó Thủ tướng Quốc vụ viện Lưu Hạc vẫn chưa được tham gia trực tiếp vào các cuộc đàm phán, mặc dù ông đang giám sát quá trình này, không giống như các cuộc đàm phán thương mại Mỹ-Trung, khi ông lãnh đạo nhóm đàm phán Trung Quốc và ký kết thỏa thuận thương mại giai đoạn một tại Nhà trắng với Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Ông Chen Long, một đối tác của Plenum - cơ quan nghiên cứu độc lập, cho biết các vấn đề như các khoản trợ cấp của nhà nước vượt quá tầm với của Bộ Thương mại. Và trong trường hợp không có sự tham gia của một thành viên Bộ Chính trị trong các cuộc đàm phán, phía Trung Quốc sẽ khó đưa ra quyết định quan trọng,
Tại Trung Quốc, các cuộc đàm phán đã được giữ kín và bảo mật cao. Bây giờ các cuộc đàm phán được lãnh đạo bởi Phó vụ của Hiệp ước và Pháp luật thuộc Bộ Thương mại, Li Yongjie, và Maria Martin-Prat, giám đốc của Tổng cục Thương mại Châu Âu.
Ông Lưu Hạc cũng dự kiến sẽ tổ chức một cuộc gọi điện thoại với Valdis Dombrovskis, Phó chủ tịch Ủy ban châu Âu phụ trách chính sách kinh tế, vào tuần tới, với các cuộc đàm phán đầu tư dự kiến sẽ đứng đầu chương trình nghị sự.
Thỏa thuận, dự kiến sẽ giải quyết nhiều vấn đề hơn thỏa thuận thương mại giai đoạn một giữa Mỹ và Trung Quốc, nhằm loại bỏ các rào cản thị trường, như giới hạn vốn cổ phần và yêu cầu liên doanh cho các nhà đầu tư châu Âu tại Trung Quốc, và đảm bảo các công ty có thể cạnh tranh bình đẳng, hợp tác với các đối thủ Trung Quốc và các nhà đầu tư nước ngoài khác trong các lĩnh vực như tiếp cận thị trường, cấp phép và thiết lập tiêu chuẩn ngành.
Trong vòng đàm phán trước đó kéo dài vào cuối tháng 6 và đầu tháng 7, các cuộc thảo luận tập trung vào cạnh tranh công bằng, đặc biệt là kỷ luật đối với các doanh nghiệp nhà nước, các quy tắc minh bạch về trợ cấp và các quy tắc giải quyết chuyển giao công nghệ bắt buộc, EU cho biết.
Trung Quốc đã giảm dần các rào cản đầu tư bằng cách rút ngắn các lĩnh vực trong danh sách tiêu cực của các nhà đầu tư nước ngoài, nhưng vẫn chưa đạt được tiến bộ đáng kể trong việc cải cách các công ty nhà nước theo mô hình định hướng thị trường mà phương Tây mong đợi.
Đối với người châu Âu, việc thống trị các công ty nhà nước và tăng tính minh bạch của trợ cấp là điều rất quan trọng, với Brussels báo hiệu rằng sẽ không có thỏa thuận nào trừ khi những yêu cầu này được đáp ứng.
Shi Yinhong, cố vấn chính phủ và giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Renmin ở Bắc Kinh cho biết các cuộc đàm phán thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã không giải quyết được các tranh chấp về thay đổi cơ cấu và chính sách công nghiệp. “Các điều kiện chưa chín muồi để đạt được thỏa thuận lâu dài giữa Trung Quốc và EU. EU khó có thể chấp nhận các cam kết mơ hồ, hoặc một thỏa thuận hời hợt.”
Vào tháng 6, với lý do lo ngại về covid-19, Đức đã hoãn một hội nghị thượng đỉnh đặc biệt sẽ được tổ chức tại Leipzig vào giữa tháng 9, với sự tham dự của người đứng đầu các quốc gia thành viên EU và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, khi cả hai bên dự kiến công bố tiến bộ đáng kể trong các cuộc đàm phán đầu tư.
Mặc dù Trung Quốc cho biết cả hai bên vẫn để mắt đến một kết luận vào cuối năm nay, các nguồn tin ngoại giao lo lắng rằng động lực chính trị cho một thỏa thuận thực chất có thể đã giảm ở Bắc Kinh sau khi hội nghị thượng đỉnh bị trì hoãn.
Hội nghị thượng đỉnh trực tiếp có thể diễn ra vào tháng 11, với cả hai bên thảo luận về khả năng tổ chức một cuộc họp ảo giữa ông Tập và các nhà lãnh đạo châu Âu vào tháng 9.
Cui Hongjian, giám đốc nghiên cứu châu Âu tại Viện nghiên cứu quốc tế Trung Quốc tại Bắc Kinh, cho biết EU đã đưa ra các yêu cầu bổ sung và kỳ vọng về những thay đổi chính trị trong quá trình đàm phán gần đây, bao gồm cả trợ cấp của nhà nước. Ông đã nói rằng: “Bên phía châu Âu nên giữ kỳ vọng của mình hợp lý. Thỏa thuận đầu tư không nên đại tu hệ thống doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc và cũng không có nguy cơ thay đổi hệ thống chính trị”
Ông Cui nói thêm rằng luật an ninh quốc gia ở Hồng Kông hiện có thể ảnh hưởng đến tâm trạng của các cuộc đàm phán, có thể thấy EU thúc đẩy các điều khoản tốt hơn về luồng dữ liệu và thông tin - một vấn đề nhức nhối khác đối với các doanh nghiệp nước ngoài làm việc tại Trung Quốc, trong đó có nhiều vấn đề chống lại quy tắc nội địa hóa dữ liệu hạn chế.
Trong một chỉ số về cách mọi thứ đang tiến triển, cuộc khảo sát mới nhất từ Phòng Thương mại EU tại Trung Quốc cho biết, Trung Quốc không chỉ thiếu hy vọng cải cách doanh nghiệp nhà nước, mà còn thực sự thoái lui đáng kể.
Ủy ban cải cách toàn diện sâu rộng của Trung ương, do ông Tập chủ trì vào cuối tháng 6, đã phê duyệt kế hoạch hành động ba năm để cải cách các doanh nghiệp nhà nước, gửi một tín hiệu mạnh mẽ rằng vai trò của các công ty nhà nước sẽ được nâng cao, vì họ là chìa khóa trụ cột và lực lượng cho sự cai trị của đảng và hồi sinh của đất nước.
Theo Tân Hoa Xã, kế hoạch này sẽ tăng cường sự lãnh đạo của đảng đối với các công ty nhà nước và cải thiện khả năng cạnh tranh kinh tế, khả năng đổi mới, khả năng kiểm soát nền kinh tế, ảnh hưởng và khả năng chống lại rủi ro của họ.
Phòng Thương mại EU tại Trung Quốc cho biết, bất kỳ hiệp ước nào cũng nên tạo ra một thị trường mở với một sân chơi bình đẳng, một mặt, “đặc biệt là giữa các công ty tư nhân châu Âu và Trung Quốc, và các doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc ở bên kia” và nói “điều tích cực là EU đã rõ ràng kêu gọi tiến bộ hơn về cải cách [doanh nghiệp nhà nước] như là một điều kiện để kết thúc thỏa thuận”
