Bước đi mới của thị trường
Giữa tháng 10, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã tổ chức cuộc họp với các NH và doanh nghiệp (DN) để thảo luận về việc xây dựng sàn giao dịch vàng. NHNN khẳng định, mô hình sàn vàng do Nhà nước quản lý là phù hợp với thực tiễn hiện nay.
Theo Phó Thống đốc NHNN Phạm Tiến Dũng, sàn giao dịch vàng sẽ chuẩn hóa hoạt động mua bán vàng vật chất, từng bước tiến tới giao dịch vàng tài khoản và các sản phẩm phái sinh, đồng thời sẽ cung cấp dữ liệu quan trọng phục vụ hoạch định chính sách.
Ông Đào Xuân Tuấn, Cục trưởng Cục Quản lý ngoại hối NHNN, cho biết đang cân nhắc ba phương án: thành lập Sàn giao dịch vàng quốc gia; cho phép vàng được giao dịch trên Sở Giao dịch hàng hóa; hoặc xây dựng sàn vàng trong Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam.
Việc thí điểm dự kiến triển khai theo ba giai đoạn, linh hoạt điều chỉnh tùy thực tế. Giai đoạn đầu sẽ chưa liên thông với sàn vàng quốc tế nhằm kiểm soát rủi ro. Các thành viên tham gia gồm tổ chức cung cấp dịch vụ sàn, NH thanh toán và thành viên giao dịch được cấp phép.
Theo các chuyên gia kinh tế, hiện Việt Nam đã có nền tảng pháp lý để nghiên cứu và xây dựng mô hình sàn vàng từ Nghị quyết 222 của Quốc hội và Kết luận 203 của Bộ Chính trị. Nghị định 232 cũng cho phép NHNN cấp phép nhập khẩu vàng cho các NH và doanh nghiệp đủ tiêu chuẩn.
“Với Nghị định 232 và định hướng xây dựng hệ sinh thái sản phẩm vàng an toàn, minh bạch, cạnh tranh, Việt Nam có thể từng bước đảm bảo phân phối vàng vật chất minh bạch, ngăn chặn đầu cơ, buôn lậu, triển khai các sản phẩm vàng đầu tư theo chuẩn quốc tế, hướng tới chứng khoán hóa vàng và tạo nguồn lực vàng hiệu quả phục vụ nền kinh tế”, TS. Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia kinh tế nhận định.
“Dự kiến trong tháng 12, một đoàn chuyên gia từ Singapore sẽ sang Việt Nam trao đổi về mô hình quản lý và giao dịch vàng hiện đại, mở ra cơ hội học hỏi kinh nghiệm quốc tế và từng bước xây dựng mô hình phù hợp với điều kiện trong nước” - Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam Nguyễn Thế Hùng cho biết.
Hiệu quả phụ thuộc vào thiết kế
Về phương thức hoạt động, theo ông Nguyễn Thế Hùng, trong giai đoạn đầu nên cho phép nhập khẩu vàng nguyên liệu đạt chuẩn quốc tế để sản xuất trong nước, đi kèm các quy định chặt chẽ: DN được cấp phép phải đáp ứng đầy đủ cơ sở vật chất, công nghệ, năng lực tài chính và có trách nhiệm báo cáo định kỳ; tuyệt đối cấm hành vi mua bán chéo, lách luật, nhằm tránh biến thị trường nguyên liệu thành nơi đầu cơ.
Cũng theo ông Hùng, sàn giao dịch không chỉ là nơi mua bán vàng mà còn phải đạt 3 giá trị cốt lõi: hiện đại hóa hoạt động giao dịch, cung cấp dữ liệu minh bạch cho quản lý nhà nước, và tạo nền tảng phát triển các sản phẩm tài chính liên quan đến vàng trong tương lai.
Song làm thế nào để đạt được giá trị cốt lõi đó cũng là một vấn đề được đặt ra. Theo TS. Cấn Văn Lực, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, việc thành lập sàn vàng nhà nước cần tính toán kỹ về dung lượng.
“Dù vừa triển khai, vừa thử nghiệm, các phương án căn cơ vẫn là cần thiết. Trong các phương án được đề xuất, tôi thiên về lựa chọn cho phép vàng được giao dịch như một mặt hàng vật chất trên sở giao dịch hàng hóa, vì chúng ta đã có quy trình vận hành rõ ràng, chỉ cần bổ sung thêm một sản phẩm mới” - TS. Cấn Văn Lực cho biết.
Trong khi đó, ông Nguyễn Minh Tuấn, CEO AFA Capital nêu, cụm từ “sàn vàng” dễ gợi nhớ mô hình CFD (các hợp đồng dựa trên sự biến động giá của vàng) từng gây thiệt hại cho nhà đầu tư vào 10 năm trước, vì giao dịch chỉ dựa trên chênh lệch giá mà không có vàng thật.
Do vậy Việt Nam nên hướng tới sở giao dịch vàng vật chất quốc gia, với giao dịch thật, tiêu chuẩn quốc gia và cơ chế giao - nhận minh bạch. Mô hình mới cần rõ ràng ai mua ai bán, tiền có được thanh toán thật, người mua có thể nhận vàng vật chất hay phải ký gửi, khi bán lại có phải giao vàng thật hay không… để tách biệt mô hình mới với các sàn CFD trước đây.
Những mô hình có thể tham khảo là mô hình Thượng Hải, Trung Quốc và Hiệp hội Thị trường vàng thỏi Luân Đôn (LBMA), Vương quốc Anh, những nơi có lô chuẩn, trung tâm giao nhận và hệ thống ký gửi chuyên nghiệp. Cùng với việc định hình mô hình giao dịch, thị trường vàng cần được phân tách rõ ràng giữa vàng CFD và vàng vật chất; trong vàng vật chất phải tách vàng nguyên liệu, vàng miếng và vàng trang sức.
Về lâu dài phải hướng tới mô hình chứng khoán hóa vàng, người dân nắm giữ tài sản vàng dưới dạng chứng chỉ có giá trị tương đương vàng vật chất. Nhưng để điều đó xảy ra, điều quan trọng nhất là niềm tin, người dân phải tin rằng chứng chỉ đó an toàn tuyệt đối và có giá trị thực.
TS. NGUYỄN TRÍ HIẾU
Tuy nhiên, một số DN nhỏ lại bày tỏ, giai đoạn đầu chỉ giao dịch vàng nguyên liệu nhập khẩu khi hạn ngạch dự kiến được phân chủ yếu cho các NH và DN lớn phục vụ hoạt động nội bộ, khiến các DN sản xuất trang sức khác khó tiếp cận. Nếu tình trạng này kéo dài, sàn giao dịch khó tạo được sự sôi động và khó phát huy vai trò điều tiết thị trường.
Một góc nhìn thực tế về sàn vàng cũng được CTCP Chứng khoán Sài Gòn - Hà Nội (SHS), chia sẻ sàn vàng có thể thực hiện ba chức năng: tăng thanh khoản và minh bạch; thu hẹp chênh lệch giá mua - bán, để tạo chênh lệch thấp hơn so với thị trường tự do; và chuyển hóa một phần vàng nhàn rỗi thành vốn trong hệ thống tài chính.
Lấy dẫn chứng từ Ấn Độ có các sàn giao dịch vàng tương lai và thị trường khá phát triển, nhưng do chính phủ áp thuế nhập khẩu vàng cao, giá vàng trong nước thường chênh lệch đáng kể so với thế giới. Đặc biệt vào năm 2013, khi Ấn Độ thắt chặt nhập khẩu để giảm thâm hụt vãng lai, giá vàng nội địa đã cao hơn giá quốc tế tới khoảng 130 USD/oz (trong khi ở các thị trường tự do như Hong Kong, Singapore chỉ chênh khoảng 2 USD).
Mức chênh lệch khổng lồ này phản ánh tình trạng khan nguồn cung chính thức, khiến vàng chảy vào Ấn Độ qua con đường buôn lậu tăng mạnh. Dù Ấn Độ có sàn giao dịch, giá vẫn bị kéo cao do chính sách thuế quan và hạn ngạch.
Từ các góc nhìn cho thấy, sàn vàng tại Việt Nam có thể giúp quản lý thị trường, tăng thanh khoản, minh bạch và đưa vàng nhàn rỗi vào hệ thống tài chính. Tuy nhiên, hiệu quả phụ thuộc vào thiết kế, cơ chế giao - nhận minh bạch, phân tách rõ loại vàng, mở rộng tiếp cận cho DN và đi kèm chính sách cung ứng, pháp lý đồng bộ. Nếu không cũng chỉ cải thiện cách giao dịch, khó thu hẹp chênh lệch giá với thị trường quốc tế như mong đợi.
