“[Donald] Trump không chỉ ảnh hưởng đến Hoa Kỳ trong bốn năm qua, mà còn ảnh hưởng nặng nề đến những người Trung Quốc bình thường, bao gồm một số người được giáo dục tốt, và làm suy yếu lòng tin của họ đối với các phương tiện truyền thông chính thống” - Wei Xing (một người Thượng Hải) là nhà báo có trụ sở và là người sáng lập Chinafactcheck.com.
Giống như nhiều nhà báo ở Trung Quốc, anh Wei gặp rắc rối bởi các bài đăng tràn lan trên mạng xã hội Trung Quốc, nhiều bài trong số đó trông giống như bản đăng lại tin tức bằng tiếng Anh, thường được lồng ghép với các mô tả bằng tiếng Trung phóng đại và không chính xác.
Người dùng Internet Trung Quốc có trình độ tiếng Anh hạn chế và không có quyền truy cập trực tiếp vào các phương tiện truyền thông quốc tế chính thống - hầu hết đều bị kiểm duyệt chặn và cần VPN để truy cập - là những người tiêu dùng chính những bài đăng đó.
Họ thậm chí là một số người bạn Trung Quốc được giáo dục tốt và người quen của anh Wei, bao gồm cả các giáo sư đại học.
Anh Wei, một trong những người đồng sáng lập Sixth Tone, cho biết: “Các nhà báo của chúng tôi đã theo đuổi những bài độc quyền và phân tích chuyên sâu, nhưng hóa ra những nỗ lực đó khá vô nghĩa vì hầu hết mọi người chủ yếu chỉ đọc những [tin tức giả mạo]. Nó thật thảm hại và tôi muốn làm điều gì đó để giải quyết nó.”
Trong những tháng gần đây, anh Wei, 40 tuổi và nhóm Kiểm tra sự thật Trung Quốc đã vạch trần những tuyên bố về gian lận bỏ phiếu trong cuộc bầu cử Mỹ do Trump và những người ủng hộ ông tuyên truyền, những câu chuyện về các chính sách sắp tới của chính quyền Biden đối với Trung Quốc cũng như các thuyết âm mưu về phong trào Black Lives Matter và đại dịch Covid-19.
Trong khi các dự án xác minh thực tế có trụ sở tại Hoa Kỳ và Châu Âu đã tồn tại trong nhiều năm, với các mô hình được thiết lập tốt và trọng tâm cụ thể, dự án của Wei đã tạo ra một bước đột phá mới.
Truyền thông Trung Quốc đôi khi thực hiện các dự án kiểm tra thực tế lẻ tẻ về các vấn đề phi chính trị, nhưng các nỗ lực tập trung vào các câu chuyện thời sự quốc tế là rất hiếm cho đến khi anh Wei bắt đầu dự án.
Anh Wei nhận thấy hầu hết các tin bài giả mạo ở Trung Quốc là ủng hộ TT Trump, một số được đưa trực tiếp từ các trang web thuyết âm mưu nổi tiếng. Trong những trường hợp khác, những câu chuyện lấy từ các trang web châm biếm được đưa tin là sự thật.
Các nghiên cứu học thuật ủng hộ quan điểm của anh Wei. Một nghiên cứu được xuất bản vào tháng 4 bởi trường báo chí sau đại học của Đại học Columbia cho thấy các cuộc thảo luận về chính trị Hoa Kỳ trên ứng dụng cực kỳ phổ biến WeChat là “phân cực bất đối xứng, dẫn đầu phù hợp về số lượng, phạm vi tiếp cận và chương trình nghị sự sai lệch”.
Tuần trước, anh Wei đã kiểm tra thực tế sau khi những tin đồn sai lệch rằng George Soros, một nhà chỉ trích TT Trump và là mục tiêu thường xuyên của các thuyết âm mưu, đã bị bắt vì gian lận bầu cử lan truyền trên Weibo.
Câu chuyện được lấy từ Conservative Beaver, một trang web tự mô tả là dành cho “những câu chuyện tin tức quan tâm đến những người tự hào Canada” và cũng chạy op-eds - trang ý kiến và bài xã luận - từ kênh RT của nhà nước Nga, trong một bài đăng dường như đã bị xóa.
Anh cũng phát hiện ra rằng một số blogger Trung Quốc đã bịa ra những câu chuyện, ngoài việc đăng lại những câu chuyện giả mạo từ các nguồn khác.
Anh Wei nói: “Đối với những người chế tạo hoặc lan truyền thông tin sai lệch, sẽ tốn kém hơn nhiều nếu đó là về các vấn đề trong nước của Trung Quốc.”
“Nhưng nếu họ tạo ra tin tức giả về Hoa Kỳ, thì sẽ có rất ít hậu quả và họ sẽ nhận được sự gia tăng về lưu lượng truy cập”.
Theo luật pháp Trung Quốc, một người có thể bị bỏ tù tới 3 năm nếu bị kết tội là tác giả của các bài đăng sai sự thật bị coi là bôi nhọ.
Trên thực tế, việc trừng phạt đối với thông tin sai lệch chỉ liên quan đến các vấn đề trong nước, vì cả các công ty truyền thông xã hội Trung Quốc và cơ quan thực thi pháp luật đều buông lỏng thông tin sai lệch về các sự kiện bên ngoài Trung Quốc.
Giống như hầu hết các trang web xác minh tính xác thực hiện có bên ngoài Trung Quốc, dự án của anh Wei đưa ra một tài khoản rõ ràng về cách thức từng tuyên bố sai được phát hiện, nơi thu thập bằng chứng bác bỏ và danh sách các tham chiếu đến các nguồn.
Nhóm của anh cố gắng dựa vào thông tin của bên thứ ba, bao gồm các tài liệu của chính phủ hoặc các báo cáo khoa học, thay vì các nguồn truyền thông càng xa càng tốt.
Trang web này không đưa tin về các câu chuyện thời sự trong nước, nhưng anh Wei tin rằng điều quan trọng là phải chống lại thông tin sai lệch về các vấn đề quốc tế nhắm vào công chúng Trung Quốc.
Anh nói: “Nó ảnh hưởng đến các giá trị và cách người Trung Quốc nhìn thế giới. Họ có thể kiêu ngạo và nhìn thấy phần còn lại của thế giới đang suy tàn, hoặc họ có thể cởi mở và có quan điểm hợp lý về thế giới.”
Tuy nhiên, dự án của anh Wei, được bắt đầu vào tháng 2, vẫn thua xa về số lượng và phạm vi tiếp cận so với một dây chuyền tập hợp khổng lồ thông tin sai lệch trên mạng xã hội Trung Quốc.
Bài đăng được đọc nhiều nhất của anh ấy có khoảng 6.000 lượt xem, một con số nhỏ so với quy mô thị trường internet của Trung Quốc.
Tuần trước, dự án đã chạy một đoạn để xác nhận một tuyên bố sai lầm về việc ngoại trưởng sắp tới Antony Blinken thực hiện chuyến thăm bí mật tới Trung Quốc của một blogger quân sự với 15 triệu người theo dõi trên Weibo.
Một thách thức lớn khác là làm cho dự án, vốn hoàn toàn dựa vào các tình nguyện viên hiện nay, trở nên bền vững.
Anh Wei thừa nhận rằng các mô hình trang web xác minh thông tin hiện có ở những nơi khác, chẳng hạn như quan hệ đối tác với các tổ chức tin tức, mô hình đăng ký hoặc tìm kiếm quyên góp, không có vẻ triển vọng vào lúc này.
Tuy nhiên, chi phí vận hành hiện tại là rất ít.
Chi phí của dự án hiện tại là tối thiểu, chỉ bao gồm một khoản phí hàng năm cho dịch vụ lưu trữ đám mây, có giá dưới 140 USD và do anh Wei chi trả.
Dự án hiện có hơn chục nhà báo tham gia và nhờ sự hợp tác với ba trường báo chí nổi tiếng ở Thượng Hải, đã thu hút được hàng chục sinh viên báo chí.
Anh nói: “Nếu mục đích của việc kiểm tra thực tế là cải thiện khả năng kiểm tra thực tế của mọi người, thì tốt hơn hết là nên bắt đầu với những người trẻ tuổi”.
