Số liệu thống kê cho thấy lượng tài khoản được mở tăng vọt trên toàn cầu, nhiều hãng môi giới tài chính có số lượng khách hàng mở tài khoản mới giao dịch tính bằng lần. Riêng số lượng NĐT cá nhân giao dịch hiện nay chiếm tới 23% trên TTCK Mỹ, gấp đôi so với 2019 trong đó một nửa là F0.
Tuy nhiên bên cạnh tin vui cho TTCK, song song đó một số vấn đề xảy ra do số lượng đặt lệnh tăng vọt, dòng tiền đổ vào thị trường như thác đổ khiến sàn bị quá tải, nghẽn lệnh, hệ thống giao dịch đứng, lệnh vào chậm, đứng mạng… xảy ra thường xuyên hơn.
Cũng chính vì thế trong 2 năm gần đây đã bùng nổ các sàn giao dịch phi tập trung (DEX - Decentralized Exchange) thu hút nhiều NĐT tham gia giao dịch vì sự tiện lợi của nó, mặc dù quy mô của DEX còn lâu mới bằng các sàn giao dịch tập trung truyền thống hiện nay (CEX - Centralized Exchange).
Dẫu vậy ít nhất nó cũng đã thổi một làn gió mới khiến các sàn CEX phải cải thiện cũng như giúp cho các NĐT có nhiều sự lựa chọn để tối ưu việc đầu tư của mình.
CEX và DEX
CEX và DEX
CEX là sàn giao dịch được quản lý bởi một công ty hoặc một tổ chức, mọi tài sản bạn nạp vào đều được tổ chức đó quản lý. Điều này giống như gửi tiền ngân hàng sẽ an toàn hơn nhiều so với việc một người tự giữ tài sản của mình, vì các ngân hàng sẽ có nhiều biện pháp an ninh để giữ an toàn cho tài sản của bạn.
Như vậy nhờ có tổ chức trung gian mà NĐT có thể lưu trữ tài sản của mình trên sàn CEX và tin tưởng bên thứ ba (tổ chức quản lý sàn) và họ cũng làm trung gian giao dịch thanh toán các loại tài sản giữa người bán với người mua.
Điểm mạnh của sàn là an toàn (trừ những sàn giao dịch tiền tệ kỹ thuật số có thể vẫn bị hack), chuẩn hóa các giao dịch, thống nhất các loại tài sản. Ngược lại nhược điểm là sự minh bạch kém vì quyền lực tập trung vào 1 nơi duy nhất. Có thể dễ tạo ra sự thao túng cũng như cung cấp các thông tin nội gián nếu người nội bộ tiết lộ ra ngoài.
Dễ bị “bay màu” nếu có sự cố, hệ thống phục hồi (backup) hoạt động kém, mất nhiều thời gian, dễ bị quá tải do khả năng bị giới hạn bởi hệ thống (vì là mô hình tập trung). Ngoài ra thủ tục giao dịch cũng phức tạp, nhiều hồ sơ giấy tờ và quy định hơn nên không phải ai cũng có thể giao dịch trên sàn CEX.
DEX được ra đời để khắc phục các vấn đề nêu trên của các sàn CEX khi DEX không cần trung gian. Cụ thể hơn DEX không yêu cầu sự quản lý của một trung tâm hay tổ chức trung gian để có thể giao dịch, NĐT toàn quyền kiểm soát các tài sản của họ.
DEX tạo ra một môi trường “tin cậy” rất thông minh bằng cách sử dụng các hợp đồng thông minh và atomic swap (hoán đổi nguyên tử) để quản lý sàn, cùng các tài sản có thể giao dịch mà không phải thông qua bên thứ ba. Đó là các giao dịch ngang hàng peer-to-peer.
Hiện DEX vẫn còn trong giai đoạn rất mới, nhưng nhiều sàn có rất nhiều cải tiến mạnh mẽ trong thời gian gần đây bên cạnh sự minh bạch và công bằng vốn đã là ưu điểm của sàn DEX.
Điều gì khiến DEX đang dần thay thế CEX
Thứ nhất là tiết kiệm thời gian và chi phí. Do không cần giao dịch qua trung gian, không có tổ chức tập trung mà trực tiếp giữa người mua và người bán với nhau nên không mất thời gian xử lý và ghép lệnh, giúp thời gian giao dịch được rút ngắn với chi phí thấp.
Nhờ vậy, thời gian thực hiện giao dịch diễn ra nhanh chóng, hầu như không có nghẽn lệnh, đứng mạng, quá tải là khái niệm xa vời, đáp ứng được nhu cầu hiện nay. Ngoài ra việc không cần trung gian giúp các mức phí hoạt động của DEX thấp hơn hẳn so với sàn CEX.
Thứ hai an toàn và bảo mật. Hệ thống bảo mật của DEX an toàn hơn vì nó không có điểm tựa cụ thể để tạo cơ hội tấn công do không lưu trữ các dữ liệu giao dịch và quản lý tài sản của NĐT, vì các nội dung này đã được xác nhận trên Blockchain. Do đó việc bị tấn công trở nên khó khăn hơn, các giao dịch đều được an toàn và bảo mật gần như tuyệt đối.
Thứ ba quyền kiểm soát quỹ. Do không có trung gian (thí dụ máy chủ trung tâm, tổ chức quản lý) nên người dùng giao dịch trực tiếp với nhau thông qua hợp đồng thông minh chạy trên Blockchain. Không có một dịch vụ nền tảng tập trung sở hữu sổ lệnh và quyền lưu ký. Do vậy tiền được kiểm soát hoàn toàn bởi người dùng, NĐT và các bên tham gia trong nền tảng.
Thứ tư tính ẩn danh. Mọi người đều có thể ẩn danh nếu muốn, giao dịch thông qua các mã ID đại diện.
Thứ năm tính xác thực. Do sử dụng hợp đồng thông minh nên không cần trung gian như sàn CEX phải cần tổ chức đứng giữa quản lý.
Tuy nhiên vẫn có những nhược điểm, hỗ trợ cho ít nền tảng hiện nay do DEX còn quá mới. Việc phong tỏa tài khoản và tịch thu tài sản, đánh thuế khó thực hiện khi tham gia vào sàn DEX.
Khó sử dụng, vì rất nhiều hợp đồng thông minh cần được điều hướng để sử dụng cho sàn giao dịch phi tập trung, điều này có thể gây chóng mặt cho những người tham gia bao gồm cả đối với những người có am hiểu về công nghệ; điều mà các sàn tập trung làm rất tốt với giao diện đơn giản và sắp xếp trực quan hơn.
Thiếu các tính năng chuyên sâu, bởi các sàn DEX thường chỉ hỗ trợ các chức năng cơ bản, các chức năng nâng cao kiểu như margin, lựa chọn nhiều loại lệnh như chốt lời-dừng lỗ… thường không có chứ chưa nói đến các chức năng cao cấp hơn.
Tương lai của những sàn giao dịch DEX
Tương lai của những sàn giao dịch DEX
Mặc dù các sàn giao dịch DEX đang phát triển với tốc độ tên lửa khi quy mô và số lượng đều tăng trưởng chóng mặt, tuy vậy còn rất lâu mới bắt kịp các sàn CEX truyền thống. Bên cạnh đó các sàn CEX vẫn có chỗ đứng nhất định như tính lâu đời, hành lang pháp lý rõ ràng, sản phẩm đa dạng, chuyên sâu…
Nhưng các sàn DEX vẫn có lợi thế riêng của mình điều mà các sàn CEX hầu như rất khó có thể cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh nhân loại đang tiến vào kỷ nguyên số, thời đại 4.0.
Những sản phẩm kỹ thuật số, tiền mã hóa, chứng khoán điện tử hay các loại tài sản số khác như NFT (Non fungible Token – Token độc nhất vô nhị dùng để đánh dấu vào tài sản), sản phẩm và dịch vụ số cho DeFi (tài chính phi tập trung)...
Nhất là trong bối cảnh hiện nay khi nhiều dịch vụ, sản phẩm, tài sản đã và đang được số hóa; doanh nghiệp cũng đẩy mạnh chuyển đổi số nhằm thích ứng với thời đại mới, đặc biệt dịch Covid-19 đã làm tư duy kinh doanh thay đổi rất nhiều.
Do vậy với lợi thế của mình những sàn DEX sẽ được NĐT ưa thích hơn nhờ ưu thế tuyệt đối của nó khi giao dịch các tài sản kỹ thuật số.
