Nằm cách thị xã Tây Ninh chừng 6km, thuộc xã Bàu Năng, huyện Dương Minh Châu, tỉnh Tây Ninh có một nghĩa địa rất độc đáo: Nghĩa địa thơ. Các ngôi mộ ở đây điều có tạc ít nhất một bài thơ khóc thương người đã khuất. Thế nhưng người dân địa phương quả quyết rằng không ai gọi là “nghĩa địa thơ”, họ nói theo triết lý: Sống là cõi tạm, chết về miền cực lạc, nên gọi là “Cực Lạc Thái Bình”.
Ông Phạm Văn Lộc, người quản lý mồ mả ở đây từ năm 1963, cho biết: “Cực Lạc Thái Bình có từ đầu thế kỷ 20. Thuở ấy, nơi đây còn là vùng đất hoang sơ chỉ có thú rừng với le hoe vài ba ngôi mộ. Ngôi mộ đầu tiên có đề thơ là của một người trong bổn đạo (Cao Đài).
Lúc sinh thời ông ta vốn là một người rất mê thơ. Trước khi mất, ông căn dặn vợ con đến ngày giỗ phải “gởi thơ” cho ông. Sau khi ông mất, người vợ tạc cho ông một bài thơ lên bia gỗ với nội dung tiếc thương người đã khuất. Qua thời gian, bia gỗ mục nát, bài thơ ấy thất lạc.
Ít lâu sau, có một người đàn ông do nghi ngờ lòng chung thủy của vợ mình nên đã tự tử, đến lúc đưa tang, gia đình chồng nhất định không cho vợ anh ta đưa đám. Sau khi chôn cất chồng xong, người vợ lén tạc hai câu ca dao lên bia gỗ như là một cách minh oan, rồi đem cắm dưới chân mộ chồng”.
 |
Một góc nghĩa địa thơ. |
Người trước đề thơ, người sau bắt chước, cứ thế cho tới nay có cả một “nghĩa địa thơ”: vợ khóc chồng, chồng khóc vợ, cha mẹ khóc con, người sống khóc cho người nằm dưới huyệt mộ. Tuy Cực Lạc Thái Bình đã tồn tại cả trăm năm nhưng chưa ai thống kê có bao nhiêu bài thơ.
Chỉ biết rằng với diện tích 58ha, hầu hết là mộ xây nằm san sát nhau, trên mỗi ngôi mộ tạc ít nhất một bài thơ, cá biệt có nhiều ngôi mộ tạc đến 7-8 bài. Vì là thơ nghĩa địa nên hầu hết mang hơi hướng… nghĩa địa hơn là thi vị. Nhưng nếu nói theo dân gian “tấm lòng thành không cần kiểu cách” thơ ở đây mộc mạc, chất phác và thể hiện rõ cái tình đối với người đã khuất.
Chẳng hạn thơ khóc chồng tạc trên mộ ông L.V.T, ghi: “Tình nghĩa vợ chồng mấy mươi năm/ Ông đi tôi ở lệ tuôn dầm/ Năm canh thương nhớ lòng quặn thắt/ Vĩnh biệt từ đây nghĩa vợ chồng”. Hay như bài thơ của người cha khóc thương đứa con trai mới 14 tuổi, mất do tai nạn giao thông: “Tre già chịu cảnh khóc măng non/ Tiếng nói con thơ chẳng có còn/ Một phút rủi ro do mạng số/ Chỉ còn rơi lệ để tiễn con”.
Còn đây là bài thơ vợ khóc chồng: “Ngồi nhìn mấm mộ lệ mưa rơi/ Duyên nợ đang vui, bóng khuất rồi/ Những tưởng trọn đời chung hạnh phúc/ Nào ngờ ba bốn rẽ chia đôi/ Anh ơi! Tội nghiệp con còn trẻ/ Từ phút này đây chịu cút côi/ Quạnh quẽ sau nhà anh vắng bóng/ Hắt hiu sân trước một mình tôi”.
Thậm chí nhiều bài thơ của những kiều bào, cô dâu Đài Loan gởi về thay cho lời tạ lỗi với người cha đã khuất: “Khẩn cấp tin cha sớm lụy trần/ Đài Loan nghìn dặm quyết nhanh chân/ Nghìn năm cha hỡi! Sao đành vội/ Sớm tối mẫu từ chịu góa thân/ Cõi tục con thơ cam lỗi đạo/ Đường tiên thân phụ lướt non trần/ Cầu nguyện hồn cha hưởng huệ ân”.
Vì thơ tạc trên bia mộ do các “tay ngang” làm nên đa số bài thơ có nhiều lỗi chính tả. Nhưng có hề chi, bởi người tạc thơ chỉ cần truyền tải những cảm súc thương sót với người thân đã khuất là đủ.
Ông Phạm Văn Lộc, một trong những tác giả làm thơ “nghĩa địa” cho biết thơ ở đây hầu hết do cảm tác là chính, còn lại tùy theo từng gia cảnh một số bài được cải biên từ thơ của Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến, Tú Xương…
Để tiện cho việc chọn lựa, thơ được đóng thành từng tập, mỗi tập có hàng trăm bài. Ngoài tập thơ của Ban quản lý nghĩa địa, giới thợ hồ xây mộ ở đây cũng có 1, 2 tập thơ. Ngay cả người dân trong khu vực, nhiều người cũng thích sưu tầm thơ nghĩa địa, họ bảo để chọn sẵn cho mình trước khi vào Cực Lạc Thái Bình.
Ông Hai Nhứt, thợ hồ có hơn 10 năm xây mộ ở Cực Lạc Thái Bình, cho biết: “Nguồn thơ có sẵn, nếu gia chủ cần làm gấp trong 1-2 ngày thì giá 80.000-100.000 đồng/bài, nếu thư thả dăm bảy ngày giá 60.000 đồng/bài. Ấy vậy mà ở đây có những ngôi mộ chắc do chủ nhân quá yêu thơ nên tạc đến 8 bài, nhưng đa phần là 1-2 bài”.
Theo ông Lộc, muốn có thơ “độc” phải đặt làm. Để làm được điều này ông phải ngồi hàng giờ để nghe gia chủ tâm sự những chuyện trên trời dưới đất, thậm chí cả những chuyện riêng tư vợ chồng. Có những bài thơ ông phải mất cả tháng trời mới "sáng tác" xong.
Cho tới nay, sau hơn 40 năm quản lý nghĩa địa này, ông đã làm được vài chục bài và tất nhiên là làm thơ… từ thiện. Những bài thơ “độc” này chỉ vài năm sau lại thấy xuất hiện trên những ngôi mộ khác.
Ông Lộc nói vui: “Ở đây cái gì cũng có thể xảy ra nhưng việc tranh chấp bản quyền thơ… nghĩa địa chưa bao giờ có”.
Một điều lạ lùng là Cực Lạc Thái Bình giờ đây thu hút người dân đến an táng người thân trong gia đình. Trước năm 1995, đất đai ở đây chủ yếu cấp không (đất do Tòa thánh Tây Ninh quản lý), nay do nhu cầu ngày càng nhiều nên đất được “cấp” theo giá thị trường. Tuy vậy, vẫn không hạn chế được tốc độ mồ mả tăng nhanh đến chóng mặt.
Theo những người làm thợ hồ không biết có phải vì tên gọi hay vì quá “yêu thơ” mà ngày càng có nhiều “đám” ở Bình Dương, Đồng Nai, TPHCM… cũng đưa về đây nằm. Dẫu người chết “nằm” với lý do gì thì đây vẫn là một nghĩa địa độc đáo, có một không hai: Nghĩa địa… thơ!
