Người bảo hộ cuối cùng của Pheu Thai

Từ nhà hoạt động xã hội đến “kiến trúc sư” chính trị

Phumtham sinh năm 1951 tại tỉnh Nakhon Ratchasima, vùng đất nông thôn đông dân nhất Thái Lan, nơi luôn là căn cứ địa chính trị vững chắc cho các đảng dân túy. Ông tốt nghiệp cử nhân và cao học ngành Xã hội học tại Đại học Thammasat.

Đây là trường đại học mang tinh thần cấp tiến và phong trào sinh viên mạnh mẽ nhất Thái Lan trong thế kỷ 20. Những năm 1970, ông từng hoạt động trong phong trào sinh viên phản đối độc tài quân sự và từng bị bắt giam.

Sau thời gian làm việc trong lĩnh vực truyền thông và học thuật, ông gia nhập Viện Tư tưởng Chính trị Thái Lan, một tổ chức trung tâm về xây dựng chính sách xã hội và đào tạo cán bộ chính trị cho các đảng dân túy sau này.

Đây cũng là nơi ông gặp Thaksin Shinawatra và trở thành một trong những nhân vật cốt lõi đặt nền móng cho Thai Rak Thai, đảng chính trị đầu tiên của dòng tộc Thaksin. Khi Thai Rak Thai lên nắm quyền năm 2001, Phumtham không được bố trí chức vụ cao cấp trong nội các mà giữ vai trò Tổng thư ký, một vị trí chiến lược ít ồn ào nhưng đầy quyền lực.

Ở vị trí này, ông giúp xây dựng hệ thống tổ chức địa phương, hoạch định chính sách dân túy hướng đến nông dân và tầng lớp lao động, vốn là những nhân tố then chốt giúp đảng này thắng áp đảo nhiều kỳ bầu cử.

Sau khi Thai Rak Thai bị giải tán bởi Tòa án Hiến pháp năm 2007, Phumtham tiếp tục đồng hành với các đảng People Power và Pheu Thai. Dù liên tục bị Quân đội và phe Bảo hoàng nhắm đến, ông hiếm khi bị bắt giữ dài ngày, và không bị buộc tội nặng như nhiều đồng sự. Điều này phản ánh vị thế trung lập, mềm dẻo và rất thực dụng trong hành xử chính trị của ông.

“Sống sót” qua mọi cuộc đảo chính

Từ 2001 đến nay, Thái Lan trải qua 2 cuộc đảo chính lớn (2006 và 2014), nhiều lần giải tán Quốc hội, và các cuộc khủng hoảng đường phố kéo dài. Nhiều chính trị gia Pheu Thai bị bắt, bị cấm hoạt động hoặc phải lưu vong. Trong bối cảnh ấy, Phumtham là một trong số rất ít người có thể trụ vững trong nước, giữ vai trò cầu nối giữa các phe phái trong đảng, giữa đảng và quân đội, giữa thế hệ cũ và thế hệ mới.

Ông từng đảm nhận vai trò Bộ trưởng Văn phòng Thủ tướng trong chính phủ Yingluck Shinawatra (2011-2014), là người phụ trách điều phối các cơ quan chính phủ và nội bộ đảng. Sau đảo chính 2014, ông không rút lui mà tiếp tục giữ chức Phó Chủ tịch Pheu Thai và là cố vấn chiến lược quan trọng nhất cho các chiến dịch tranh cử từ 2019-2023.

Trong chính phủ thành lập sau bầu cử 2023, khi Pheu Thai bất ngờ bắt tay với các đảng thân Quân đội để loại bỏ đảng Move Forward (đảng giành nhiều phiếu nhất), Phumtham là người được phân công đàm phán các thỏa thuận hậu trường. Dù chịu nhiều chỉ trích từ công chúng, ông được lãnh đạo đảng đánh giá cao vì “giữ được ghế và không để tan vỡ toàn bộ liên minh”.

Trong bối cảnh Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra tạm thời bị đình chỉ chức vụ, Phumtham được chỉ định làm Thủ tướng tạm quyền theo quy định pháp lý. Vai trò này vốn chỉ mang tính kỹ thuật, nhưng trong thực tế lại vô cùng then chốt.

Đó là phải giữ cho chính phủ không đổ vỡ, ngăn chặn Quân đội hoặc Hoàng gia can thiệp quá sâu, và bảo đảm không có hỗn loạn xã hội trong lúc các khối chính trị đang tái cơ cấu quyền lực. Với tính cách điềm đạm, kín tiếng, ông không tổ chức họp báo hoành tráng, không công bố chính sách mới, mà chủ yếu tiếp các thành viên nội các, điều phối công việc liên bộ và liên minh.

Giới quan sát nhận định ông đang làm đúng điều quan trọng nhất lúc này là giữ cho “con tàu” không chìm.

Người bảo hộ cuối cùng

Khác với các chính trị gia trẻ như Paetongtarn Shinawatra hay các bộ trưởng có tham vọng tranh cử Thủ tướng, Phumtham không theo đuổi quyền lực cá nhân. Ông trung thành tuyệt đối với hệ tư tưởng của Pheu Thai, đặc biệt là đường lối “chính sách dân túy hiện đại”, nhưng cũng không giáo điều.

Trong nhiều trường hợp, ông sẵn sàng thương lượng với các nhóm Bảo hoàng hoặc Quân đội nếu điều đó giúp duy trì sự tồn tại hợp pháp của đảng.

Trong nội bộ Pheu Thai, ông được xem là “người giữ cân bằng”, không thuộc phe thân Thaksin hoàn toàn, nhưng cũng không bài xích cải tổ. Chính sự trung lập này giúp ông làm cầu nối giữa thế hệ lãnh đạo gốc Thaksin với lớp lãnh đạo mới đang trỗi dậy, đặc biệt là trong bối cảnh Pheu Thai đối mặt với áp lực cạnh tranh mạnh mẽ từ Move Forward, đảng trẻ có sức hút với tầng lớp trung lưu đô thị.

Giới phân tích quốc tế gọi ông là “guardian technocrat”, tức một chính trị gia hành chính hóa, thiên về điều phối và dàn xếp hơn là ra quyết định mang tính bùng nổ. Trong thời điểm rối ren, đây lại là mẫu người cần thiết để đảm bảo không bên nào cảm thấy bị đe dọa, không ai phải “ra tay trước”.

Gia đình Phumtham tương đối kín tiếng. Ông có 1 vợ và 3 con, không ai hoạt động chính trị. Ông cũng không có liên hệ trực tiếp với các tập đoàn lớn hay các nhóm lợi ích, điều hiếm có ở chính trị gia cấp cao Thái Lan. Tài sản công bố khi nhậm chức của ông không quá lớn, phần lớn là nhà cửa ở Bangkok và cổ phần nhỏ lẻ.

Ở tuổi ngoài 70, ông không có kế hoạch tranh cử hay giữ vị trí lãnh đạo đảng. Vai trò Thủ tướng tạm quyền có thể là chặng cuối sự nghiệp chính trị của ông, nhưng cũng là điểm nhấn làm rõ nhất năng lực và tính cách của một “người bảo hộ sau màn sân khấu”, người giữ cho Pheu Thai không rơi vào tay Quân đội, cũng không bị chia rẽ từ bên trong.

Trong những thời khắc nhạy cảm nhất, điều quan trọng không phải là ai hét to nhất, mà là ai giữ được sự tỉnh táo, hiểu luật chơi, và được tất cả phe phái chấp nhận. Phumtham Wechayachai chính là hình mẫu như vậy. Ông không cần ánh đèn sân khấu, nhưng lại là người giữ công tắc ánh sáng.