Trên thực tế, các nước đang phát triển đã và đang xem xét việc bỏ qua giai đoạn phát triển sản xuất và chuyển trực tiếp sang dịch vụ để thúc đẩy tăng trưởng. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng từ bỏ lĩnh vực sản xuất là một sai lầm.
Dịch vụ không phải là tất cả
Tư tưởng cho rằng dịch vụ là viên thuốc mới cho các nước đang phát triển hình thành khi các nghiên cứu cho thấy thương mại dịch vụ đã tăng nhanh hơn thương mại hàng hóa sản xuất từ năm 2000 và đặc biệt là từ năm 2011.
Sự gián đoạn chuỗi giá trị toàn cầu do Covid-19 gây ra càng củng cố niềm tin này. Hơn nữa, các công nghệ mới như mạng 5G và điện toán cloud đang phân mảnh các quy trình dịch vụ và mở ra các khả năng mới để thuê ngoài các việc có mức lương cao và tốn kém. Những xu hướng này đang thúc đẩy cái gọi là "tách nhóm thứ ba", theo đó một số dịch vụ không thể giao dịch trước đây trở nên có thể giao dịch được.
Với việc các nền kinh tế lớn nhất thế giới tham gia vào cuộc chiến thuế quan và thương mại toàn cầu giảm mạnh, nhiều người coi dịch vụ là động cơ tăng trưởng và việc làm thích hợp nhất, bởi vì chúng có thể được số hóa và ít bị ảnh hưởng bởi hải quan và các rào cản hậu cần khác. Nhưng niềm tin mù quáng vào tăng trưởng do dịch vụ này là một ảo tưởng nguy hiểm và các lập luận ủng hộ nó là thiếu sót.
Thương mại phát triển chậm
Xu hướng giảm của tỷ lệ thương mại toàn cầu trên GDP trong thập kỷ qua cần được nhìn nhận. Một nghiên cứu của Giovanni Federico và Antonio Tena-Junguito cho thấy rằng mặc dù thương mại thế giới kể từ năm 1800 thường bị thoái lui tạm thời, nhưng điều cơ bản và xu hướng nhất quán là đi lên. Thương mại và toàn cầu hóa cân bằng đã làm cho thế giới trở nên giàu có hơn rất nhiều và sẽ vẫn là những con đường đáng tin cậy nhất dẫn đến hòa bình và thịnh vượng toàn cầu.
Thứ hai, sản xuất vẫn là động lực chính của tăng trưởng toàn cầu. Sự đổi mới công nghệ cao thực sự đang xóa nhòa ranh giới giữa hệ thống sản xuất vật lý và kỹ thuật số mới, đồng thời thay đổi ranh giới giữa nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. Ví dụ, những phát triển mới trong công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) cho phép nông dân trên khắp thế giới kết nối với chuỗi giá trị toàn cầu trong sản xuất nông nghiệp và dịch vụ.
Nhưng những thay đổi này không thể phủ nhận thực tế là công nghiệp hóa vẫn là điều tối quan trọng trong công cuộc tìm kiếm sự thịnh vượng kinh tế. Cuộc cách mạng kỹ thuật số chủ yếu mở ra cơ hội mới để tăng tốc đổi mới và thúc đẩy hàm lượng giá trị gia tăng của sản lượng sản xuất.
Một báo cáo gần đây của Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc cho thấy giá trị gia tăng trong lĩnh vực sản xuất trên thế giới đạt mức tăng trưởng trung bình 3,1% hàng năm từ năm 1991 đến năm 2018, cao hơn một chút so với tốc độ tăng trưởng GDP trung bình là 2,8%. Đóng góp của ngành sản xuất vào tăng trưởng GDP thế giới tăng từ 15,2% năm 1990 lên 16,4% năm 2018.
Dịch vụ vẫn còn là một phần nhỏ
Giá trị hiện tại của thương mại dịch vụ toàn cầu chỉ bằng một phần ba so với hàng hóa sản xuất, mặc dù dịch vụ chiếm 75% GDP và 80% việc làm ở các nước OECD.
Tỷ lệ việc làm lớn hơn trong ngành thương mại dịch vụ của các nền kinh tế tiên tiến chỉ đơn giản là một bước hợp lý trong quá trình nâng cấp và chuyển đổi cơ cấu công nghiệp, đồng thời cũng phản ánh lợi thế so sánh của họ khi ở gần biên giới công nghệ và chủ yếu dựa vào lao động có kỹ năng cao và vốn tài chính.
Ngược lại, lợi thế so sánh của các nước đang phát triển là lao động chi phí thấp và họ không nên tìm cách bắt chước chiến lược tăng trưởng dựa vào dịch vụ đang thịnh hành ở các nền kinh tế tiên tiến mà không có cơ sở kỹ năng để duy trì nó.
Các nhà hoạch định chính sách từ Bolivia đến Burundi đến Bhutan sẽ không nên cố gắng mô phỏng tốc độ tăng trưởng do dịch vụ dẫn đầu của Thụy Sĩ đơn giản vì họ cũng là những quốc gia không giáp biển.
Nỗi sợ về sự thay thế của robot
Việc robot đang thay thế sức lao động của con người gây hiếm việc làm trong công nghiệp hoá chỉ là phỏng đoán. Mặc dù tự động hóa sẽ loại bỏ một số lượng lớn việc làm, nó cũng có khả năng sẽ tạo ra các ngành công nghiệp mới và việc làm trong các hoạt động có kỹ năng cao hơn. Một khi chúng ta xem xét các tác động gián tiếp dọc theo chuỗi giá trị, sự gia tăng số lượng robot được sử dụng trong sản xuất toàn cầu thực sự đang tạo ra việc làm chứ không phải phá hủy nó.
Hơn nữa, trong những trường hợp mà những tiến bộ công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI) dẫn đến thất nghiệp, các chính sách công hợp lý có thể giảm những tác động tiêu cực này.
Tập trung công nghiệp hoá
Dịch vụ là nguồn tăng trưởng chính ở nhiều nước đang phát triển phản ánh sự thất bại của các chiến lược công nghiệp hóa không phù hợp với lợi thế so sánh của các nền kinh tế này, cũng như sự phi chính thức hóa quá mức theo truyền thống nông nghiệp và các hoạt động tương đối kém hiệu quả.
Các dịch vụ có kỹ năng thấp có thể giúp nhiều người thoát khỏi cảnh nghèo cùng cực, nhưng chúng không phải là động cơ đáng tin cậy để tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững. Để chắc chắn, các dịch vụ kinh doanh có thể giao dịch (bao gồm các dịch vụ ICT, trung gian tài chính, bảo hiểm và các dịch vụ chuyên môn, khoa học, kỹ thuật và y tế) có thể mang lại cơ hội hội nhập toàn cầu dựa trên dịch vụ do có sự chênh lệch lớn về tiền lương giữa các quốc gia.
Một lần nữa, điều này sẽ chỉ xảy ra khi các nước đang phát triển cải thiện cơ sở vốn con người - một quá trình lâu dài và tốn kém. Tương tự, sự xuất hiện của các công nghệ sản xuất kỹ thuật số tiên tiến (bao gồm robot, AI, sản xuất phụ gia và phân tích dữ liệu) mở ra những khả năng mới trong các dịch vụ như y tế từ xa và điều khiển từ xa. Nhưng những hoạt động này cũng đòi hỏi lao động có tay nghề cao và hệ thống giáo dục và kết quả của hầu hết các nước đang phát triển không may đã ngăn cản phần lớn lực lượng lao động cạnh tranh thành công.
Với những hạn chế này, chủ trương rằng các nền kinh tế có vốn nhân lực yếu đi tắt đón đầu công nghiệp hóa là một công thức dẫn đến nghèo đói và phi chính thức hóa tiếp tục. Đối với các nước nghèo hơn, công nghiệp hóa vẫn là con đường chính để phát triển thành công. Nó mang lại tăng trưởng năng suất cao hơn, đồng thời xây dựng và củng cố các kỹ năng và năng lực mà các quốc gia cần để đảm bảo một vị trí thích hợp cạnh tranh trong nền kinh tế toàn cầu. Các công nghệ mới cũng cho phép những người đi sau xây dựng các công ty sản xuất bền vững với môi trường. Tóm lại, các nước đang phát triển nên bác bỏ các báo cáo cho rằng sự sụp đổ của ngành sản xuất là chìa khóa cho sự thịnh vượng trong tương lai.
