Nhiều nguồn tin ở Trung Quốc cũng nói rằng hai nước đã tham gia vào các cuộc thảo luận giai đoạn một ở nhiều cấp độ khác nhau và với tần suất nhiều hơn mức đã được tiết lộ công khai. Và trước hội nghị thượng đỉnh Tập-Biden vào tháng 11, họ nói phía Trung Quốc đã thề sẽ “mua bất cứ thứ gì mà Mỹ có thể vận chuyển”.
Sự gián đoạn logistics
He Weiwen, cựu Tham tán kinh tế và thương mại tại Lãnh sự quán Trung Quốc ở New York và San Francisco, cho biết rõ ràng ngay từ đầu là mục tiêu xa vời thực tế, sau khi cân nhắc cả cung và cầu.
“Thứ nhất, Trung Quốc không cần nhiều hàng hóa như vậy chỉ trong hai năm. Thứ hai, Mỹ không thể cung cấp nhiều thứ như vậy trong hai năm”.
Ban đầu, đại dịch gây ảnh hưởng đến cung và cầu. Nhưng năm nay, sự gián đoạn logistics toàn cầu càng thuyết phục các chuyên gia Trung Quốc rằng những trở ngại từ phía nguồn cung là nguyên nhân.
Lu Xiang, một chuyên gia về Mỹ-Trung tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc (CASS), đã khảo sát các công ty vận tải biển Trung Quốc trong những tháng gần đây. Họ cho biết các container mà họ dùng để vận chuyển hàng hóa sang Mỹ trong năm nay hầu hết đã về hết.
Theo Judah Levine, người đứng đầu nghiên cứu tại Freightos, thông thường, 55-60% container trên các tàu vận tải ngược từ Mỹ đến Châu Á là rỗng, và phần còn lại là hàng xuất khẩu, nhưng con số này đã tăng lên khoảng 75-80%.
Và lý do chính, sự chênh lệch rất lớn giữa giá cả tùy thuộc vào hướng hàng hóa đang hướng tới.
Do nhu cầu lớn đối với các sản phẩm của Trung Quốc, giá vận chuyển bờ biển phía Tây Châu Á - Hoa Kỳ đã tăng lên 26.000 USD/container 40 feet trong quý III-2021 - đắt gấp 20 lần so với chuyến ngược lại vào thời điểm đó. Giá cả sau đó đã hạ nhiệt một chút, nhưng giá của chặng đi từ phía đông xuyên Thái Bình Dương đến bờ Tây Mỹ vẫn cao hơn khoảng 17 lần so với chặng về.
Cung cấp năng lượng trong bối cảnh thiếu hụt toàn cầu
Xuất khẩu năng lượng của Mỹ sang Trung Quốc có kết quả kém nhất trong ba lĩnh vực hàng hóa - năng lượng, sản xuất và nông nghiệp - được nêu rõ trong thỏa thuận, mặc dù mức mua của tất cả đều tăng đáng kể so với mức năm 2017. Dữ liệu PIIE cho thấy việc mua các sản phẩm năng lượng của Trung Quốc chỉ đạt 37% mục tiêu giai đoạn một tính đến tháng 10, dựa trên xuất khẩu của Mỹ.
Trong số 67,7 tỷ USD cam kết mua các sản phẩm năng lượng, thành phần chính, chiếm gần 60% tổng giá trị, là dầu thô. Nhưng tính đến tháng 10, Trung Quốc mới chỉ mua 34% mục tiêu dầu thô, theo PIIE.
Các chuyên gia cho biết, thành tích này đã bị hạn chế từ cả phía cung và cầu trong hai năm qua do giá tàu lu đang tăng cao.
Ngay cả trước khi thỏa thuận có hiệu lực, Bloomberg đã báo cáo rằng ngành năng lượng Mỹ đã chỉ ra rằng họ không đủ năng lực sản xuất để đáp ứng mục tiêu.
Trong khi đó, sản lượng dầu hàng năm của Mỹ vẫn ở dưới mức năm 2019, với các nhà đầu tư vẫn thận trọng về việc mở rộng sản xuất, một phần do lợi tức đầu tư kém trước năm 2020 và cũng do áp lực ngày càng tăng để trở nên trung hòa hơn các-bon.
Theo Sophie Fenglei Shi, giám đốc thị trường dầu tại IHS Markit, một yếu tố tác động cơ bản hơn đến sự thèm muốn của Trung Quốc đối với dầu thô Mỹ là hệ thống lọc dầu của Trung Quốc.
Dầu thô mà Mỹ xuất khẩu sang các nước khác thuộc loại ngọt nhẹ, trong khi các nhà máy lọc dầu của Trung Quốc được thiết kế để chế biến các loại nặng hơn và chua hơn, thường đến từ Trung Đông. Dầu thô “ngọt” chứa lượng lưu huỳnh rất thấp, trong khi dầu thô “chua” chứa tới 2% lưu huỳnh.
Bà nói: “Hệ thống lọc dầu của Trung Quốc sẽ khó có thể hấp thụ một lượng đáng kể các loại dầu nhẹ của Mỹ mà không thực hiện các thỏa hiệp về tối ưu hóa hoạt động và lợi nhuận lọc dầu, và các nhà sản xuất và thương nhân Mỹ cũng khó có thể giảm giá vì những thỏa hiệp đó, miễn là có những người mua khác trên thị trường có hệ thống lọc dầu phù hợp hơn với dầu thô của Mỹ”.
Mặt khác, nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Trung Quốc từ Mỹ đã tăng mạnh trong hai năm qua và được thiết lập để vượt quá mục tiêu mua, dữ liệu của PIIE cho thấy.
Dự trữ nông sản
Theo dữ liệu của PIIE, đóng vai trò tương phản rõ nét với năng lượng, nông nghiệp là lĩnh vực hoạt động tốt nhất trong thương mại Mỹ - Trung, với lượng mua thực tế đạt 83% so với mục tiêu giai đoạn một tính đến tháng 10 năm nay.
Việc vận chuyển hàng hóa nông nghiệp sang Trung Quốc chắc chắn bị ảnh hưởng, nhưng không nhiều như lo ngại. Đó là bởi vì các sản phẩm chính, bao gồm đậu nành, được vận chuyển bằng tàu rời, ít bị ảnh hưởng bởi tắc nghẽn cảng hơn so với tàu container.
Joseph Glauber, một nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế ở Washington, cho biết: “Hầu hết các vấn đề đều xảy ra với các thùng chứa. Tỷ giá hàng loạt đã thực sự giảm xuống, và hầu hết các loại ngũ cốc và đậu nành mà Trung Quốc nhập khẩu sẽ không đến qua các container”.
Họ cũng lưu ý rằng việc Trung Quốc gia tăng mua các sản phẩm nông nghiệp của Mỹ là động lực chính khiến giá thực phẩm-hàng hóa trên thị trường thế giới tăng trong năm nay. Và các doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc dường như đứng sau các vụ mua bán kỷ lục.
Lin Guofa, nhà phân tích cấp cao của công ty tư vấn Bric Agricultural Group, suy đoán rằng Trung Quốc có thể quan tâm đến việc mua càng nhiều ngũ cốc mà Mỹ có thể cung cấp.
Ông cũng lưu ý rằng, với kho dự trữ nông sản quan trọng, Bắc Kinh đảm bảo rằng họ có quyền kiểm soát thị trường nhiều hơn, dẫn đến ít biến động có thể ảnh hưởng đến ổn định xã hội.
Sản xuất nhập khẩu trong bối cảnh tiêu thụ yếu
Không giống như hàng hóa nông nghiệp, Trung Quốc không cần phải dự trữ nhiều loại sản phẩm chế tạo, đặc biệt là do tiêu thụ nội địa yếu kém kể từ khi đại dịch.
Chad Bown, thành viên cấp cao của PIIE, cho biết: “Sự thiếu hụt lớn đối với ngành sản xuất là ô tô và máy bay. Nhưng sự thiếu hụt mua hàng của Trung Quốc đã rõ ràng hơn một năm trước, và có từ các sự kiện vào năm 2018 - rất lâu trước khi chuỗi cung ứng bị gián đoạn vào năm 2021”.
Theo Hao Zhou, chuyên gia kinh tế cấp cao về các thị trường mới nổi tại ngân hàng Commerzbank, mặc dù hoạt động mua ô tô ở Trung Quốc đang phục hồi sau tác động của Covid-19, nhưng khối lượng bán ra vẫn thấp hơn trước đại dịch.
Trong khi đó, sản phẩm lớn nhất của Boeing dành cho Trung Quốc, chiếc máy bay chở khách 737 MAX, đã ngừng hoạt động kể từ 3- 2019 sau hai vụ tai nạn chết người và các giao dịch mua mới dự kiến sẽ tiếp tục vào đầu năm tới.
Tuy nhiên, chất bán dẫn lại là một câu chuyện khác. Ông Bown cho biết, dự đoán rằng Mỹ có thể cắt nguồn cung cấp chất bán dẫn cho Trung Quốc vì lý do an ninh quốc gia, các công ty như Huawei và SMIC đã tích trữ chúng trong hai năm qua. Do đó, việc mua bán dẫn đã vượt quá mục tiêu giai đoạn một.
Bước tiếp theo?
Với thỏa thuận thương mại giai đoạn một sẽ hết hạn trong vòng chưa đầy hai tuần, các cuộc đàm phán thương mại chính thức có thể sắp diễn ra, nhưng những bất ổn và căng thẳng vẫn còn trong quan hệ song phương giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Đại diện Thương mại Mỹ Katherine Tai nói với các phóng viên vào tháng trước rằng chính quyền Biden đang “gây sức ép” với Trung Quốc và có ý định buộc Trung Quốc phải chịu trách nhiệm về thỏa thuận thương mại sắp hết hạn trong khi khám phá tất cả các điểm yếu trong hoạt động của Trung Quốc, theo Reuters.
Lu Xiang, từ CASS, cho biết việc mua bán không nên là một trở ngại không thể vượt qua trong các cuộc đàm phán, vì cả hai bên đều có quyền chấm dứt hợp đồng một cách vô điều kiện, nhưng cả hai đều không thực hiện quyền đó.
Cựu quan chức ngoại giao cho rằng hai bên nên có thái độ khách quan và thực dụng để giải quyết các vấn đề kinh tế và thương mại của mình.
Ông lưu ý rằng các mục tiêu mua hàng là một cam kết, chứ không phải là một hợp đồng thương mại thực tế. Ngoài ra, thỏa thuận nêu rõ rằng nó tuân theo nguyên tắc không phân biệt đối xử của WTO, cấm việc gia tăng mua hàng từ Mỹ với chi phí của các nhà cung cấp khác.
