Cuối tuần này, những thành quả khó khăn giành được đó dường như đã trở thành ký ức xa vời. Assad vội vã chạy trốn đến Moscow khi quyền lực của ông sụp đổ trong một cuộc tấn công chớp nhoáng của quân đối lập, mà các đồng minh quốc tế chính của ông là Nga và Iran không thể ngăn chặn.
Thất bại của Điện Kremlin trong việc ngăn chặn sự sụp đổ nhanh chóng của Assad đã phơi bày giới hạn quyền lực của Nga và làm suy yếu ảnh hưởng quốc tế của nước này vào giai đoạn quan trọng của cuộc xung đột ở Ukraine.
Vai trò của Nga ở Syria
Liên Xô là đồng minh lâu năm của cha Assad, Hafez Assad, người đã cai trị đất nước này trong gần 30 năm. Liên Xô khi đó đã cung cấp cố vấn quân sự cũng như viện trợ cho chính quyền Hafez Assad.
Sau cuộc nổi dậy năm 2011 chống lại chế độ cai trị của Bashar Assad biến thành một cuộc nội chiến, Nga vẫn tiếp tục là nước ủng hộ chính của Damascus, cung cấp hỗ trợ chính trị tại LHQ. Khi chế độ cai trị của Assad gần sụp đổ sau một loạt thất bại trên chiến trường vào năm 2015, Nga đã tham gia cùng Iran để can thiệp quân sự.
Nga đã triển khai máy bay chiến đấu tới căn cứ không quân Hemeimeem ở tỉnh ven biển Latakia của Syria, vận chuyển hàng nghìn tấn thiết bị và vật tư quân sự trong một chiến dịch được gọi là "Syrian Express". Vào ngày 30/9/2015, Moscow đã phát động chiến dịch không quân.
Nga chỉ giữ khoảng 50 máy bay chiến đấu tại Hemeimeem, nhưng chúng hoạt động với tốc độ điên cuồng, mỗi máy bay thực hiện nhiều phi vụ mỗi ngày. Hầu hết nhân viên không quân Nga được luân chuyển qua căn cứ, giúp họ có kinh nghiệm chiến đấu.
Cùng lúc đó, Moscow mở rộng và nâng cấp căn cứ hải quân của mình tại Tartus, tiền đồn duy nhất như vậy bên ngoài Liên Xô cũ. Moscow triển khai lực lượng tác chiến đặc biệt cho các nhiệm vụ quan trọng trên bộ và cử hàng trăm cố vấn quân sự đến huấn luyện quân đội Syria và chỉ đạo các hoạt động của họ. Lính đánh thuê từ nhà thầu quân sự Wagner Group của Yevgeny Prigozhin cũng tham gia trận chiến.
Sự can thiệp quân sự đã giúp Assad giành lại quyền kiểm soát phần lớn Syria, biến Điện Kremlin thành một bên môi giới quyền lực quan trọng ở Trung Đông và thúc đẩy uy tín của Nga.
Chuyến thăm chiến thắng của Putin tới Hemeimeem vào ngày 11/12/2017 diễn ra một tuần sau khi Nga tuyên bố chiến thắng trước nhóm Nhà nước Hồi giáo ISIS ở Syria và ngay sau khi ông tuyên bố tái tranh cử vào năm 2018.
Đây là hoạt động quân sự đầu tiên của Nga bên ngoài Liên Xô cũ kể từ khi Liên Xô sụp đổ năm 1991. Thành công quân sự đó đã tiếp thêm sức mạnh cho Putin và là yếu tố chính góp phần vào quyết định xâm nhập Ukraine của ông vào năm 2022.
Tại sao Nga không thể giữ Assad ở lại nắm quyền?
Sau khi giúp Assad giành lại quyền kiểm soát hầu hết Syria, Nga đã thúc giục ông tham gia đàm phán với các nhóm đối lập ôn hòa. Tuy nhiên, được cổ vũ bởi sự thất bại của phe đối lập, Assad kiên quyết phản đối mọi sáng kiến nhằm mục đích hòa giải dân tộc.
Ruslan Pukhov, một chuyên gia quân sự tại Moscow, cho biết trong một bài phân tích: "Để giảm thiểu chi phí ở Syria, Nga ngày càng tập trung vào việc duy trì nguyên trạng không ổn định và kém hiệu quả, bảo vệ chế độ Assad đang sụp đổ và mất tính hợp pháp mà không có bất kỳ triển vọng nào".
Trong các cuộc tiếp xúc gần đây giữa các quan chức Syria và Thổ Nhĩ Kỳ mà Moscow đã giúp làm trung gian trong năm nay, chính phủ Assad tỏ ra không mấy quan tâm đến việc thỏa hiệp - một sự ngoan cố mở đường cho các nhóm đối lập được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn tấn công lật đổ Assad.
Những khó khăn kinh tế của Syria, trầm trọng hơn do lệnh trừng phạt quốc tế cô lập, đã làm suy yếu đất nước và quân đội của họ. Quân đội Syria suy sụp tinh thần nhanh chóng sụp đổ dưới sức tấn công của phe đối lập, một sự tan rã nhanh chóng mà Tehran và Moscow không thể ngăn chặn được với lực lượng nhỏ mà họ có ở Syria.
Nga đã dành phần lớn tài sản của mình cho cuộc xung đột ở Ukraine, trong khi Iran bị suy yếu bởi các lệnh trừng phạt quốc tế và đang trong thế đối đầu căng thẳng với Israel, cũng không có đủ nguồn lực để giúp Assad.
Alexander Dugin, một nhà tư tưởng có quan hệ với một số nhóm diều hâu ở Điện Kremlin, gọi sự sụp đổ của Assad là một đòn đau đối với nước Nga.
“Chế độ Assad mà chúng tôi ủng hộ thông qua những nỗ lực to lớn đã sụp đổ chỉ trong vài ngày. Thật đáng buồn”, Dugin nói.
Điều gì sẽ xảy ra với tài sản của Nga?
Với sự sụp đổ của Assad, tương lai của các căn cứ của Nga tại Syria - nơi đồn trú quân sự duy nhất của nước này bên ngoài Liên Xô cũ - đang bị đặt dấu hỏi.
Số lượng máy bay chiến đấu của Nga tại căn cứ không quân Hemeimeem đã giảm từ vài chục xuống chỉ còn vài chiếc, mặc dù đây vẫn là một điểm hậu cần quan trọng. Các máy bay chở hàng quân sự của Nga chở các nhà thầu tư nhân và vật tư đến Châu Phi đã sử dụng nó để tiếp nhiên liệu, và việc mất nó sẽ gây ra các vấn đề hậu cần cho các hoạt động tại đó.
Chuyên gia về Trung Đông tại Moscow Nikolai Sukhov phát biểu trên truyền hình rằng: "Tầm quan trọng của Syria đối với các hoạt động của Nga tại châu Phi là vô cùng to lớn".
Căn cứ hải quân Tartus được các tàu chiến Nga sử dụng để bảo dưỡng, tiếp nhiên liệu và bổ sung nguồn cung cấp khi đến Địa Trung Hải. Trong khi các lực lượng đối lập cuối cùng lật đổ Assad đã tràn qua Syria vào cuối tháng 11, hải quân và không quân Nga đã tổ chức các cuộc tập trận ở phía đông Địa Trung Hải, với Tartus là trung tâm hoạt động.
Ngay cả khi ông Putin cấp cho Assad và gia đình ông quyền tị nạn tại Nga, Moscow vẫn liên hệ với chính quyền Syria mới để cố gắng đảm bảo an ninh cho các căn cứ của mình và kéo dài thời gian. Một lá cờ đối lập nhanh chóng được kéo lên tại Đại sứ quán Syria ở Moscow.
Khi được hỏi về các căn cứ này, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết đây sẽ là chủ đề thảo luận trong tương lai với chính quyền mới.
“Hiện tại, chúng ta đang chứng kiến một giai đoạn chuyển đổi và bất ổn cực độ, vì vậy rõ ràng sẽ cần thời gian và đòi hỏi phải có cuộc đối thoại nghiêm túc với những người sẽ nắm quyền”, ông nói.
Các nhà lãnh đạo mới của Syria được cho là đã hứa sẽ không tấn công các cơ sở quân sự của Nga.
Bronwen Maddox, Giám đốc kiêm tổng Giám đốc điều hành tại Chatham House, lưu ý trong một bài bình luận rằng "bất kỳ chính phủ nào xuất hiện ở Damascus đều được kỳ vọng sẽ tôn trọng thỏa thuận mà Assad đã ký kết, cấp cho Nga quyền sử dụng một căn cứ quân sự trên bờ biển Syria".
Nhưng bà nói thêm rằng "tài sản quan trọng này đang bị đe dọa" và điều đó gây nguy hiểm cho ảnh hưởng của Nga trong khu vực.
Sự sụp đổ của Assad có ảnh hưởng gì đối với Nga?
Sự sụp đổ nhanh chóng của Assad đã giáng một đòn nặng nề lên ông Putin vào thời điểm ông đang chuẩn bị đối phó với một chính quyền Hoa Kỳ mới và ảnh hưởng cuộc xung đột ở Ukraine. Tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump đã cam kết đàm phán để chấm dứt xung đột.
Nhiều nhà quan sát lưu ý rằng sự mất mát đáng xấu hổ của đồng minh duy nhất của Nga tại Trung Đông đã làm giảm uy tín của Điện Kremlin trên trường quốc tế và có thể làm suy yếu quyền lực của ông Putin trong bất kỳ cuộc đàm phán nào về Ukraine.
Tatiana Stanovaya thuộc Trung tâm Carnegie về Nga và Âu - Á đã viết trong một bài bình luận rằng: "Vấn đề chính là Moscow sẽ cố gắng thích nghi với thực tế mới như thế nào và liệu họ có đủ linh hoạt để đối phó với những thế lực mới ở Syria hay không, những kẻ dường như muốn tránh xung đột với Moscow vào lúc này".
Ngoài ra, cũng có khả năng ông Putin sẽ có lập trường cứng rắn hơn trong các cuộc đàm phán để tránh bị coi là yếu thế.
