Đại dịch COVID-19 đã làm ngưng trệ sản xuất, doanh nghiệp thiếu việc làm, một bộ phận lao động phải nghỉ việc, một bộ phận làm việc bán thời gian.
Trong bối cảnh đó, nhiều ý kiến đề xuất Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp cần có giải pháp sắp xếp lại lực lượng lao động phù hợp với khối lượng sản xuất và những thay đổi trong điều kiện bình thường mới.
Lao đao vì dịch
Dịch COVID-19 trong năm 2020 và những tháng đầu năm 2021 đã đẩy nhiều lao động vào tình trạng không có việc làm; đồng thời, buộc nhiều người phải trở thành lao động có việc làm phi chính thức.
Theo báo cáo điều tra của Tổng cục Thống kê, quý 1/2021, cả nước vẫn còn 9,1 triệu người từ 15 tuổi trở lên bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch COVID-19; trong đó, lao động khu vực dịch vụ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.
Cụ thể, quý 1/2021, lao động có việc làm ở khu vực thành thị tăng 114.300 người so với quý 4/2020; nhưng giảm 90.200 người so với cùng kỳ năm trước. Ở khu vực nông thôn, số người có việc làm tăng 508.900 người so với quý 4/2020 nhưng giảm 854.300 người so với cùng kỳ năm trước.
Tính chung đến nay, lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc là 53,4 triệu người, giảm 1,3 triệu người; trong đó, số lao động có việc làm phi chính thức là 20,9 triệu người, tăng 233.000 người so với quý 4/2020.
Tổng cục Thống kê cũng chỉ ra dịch bệnh khiến tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức tăng cao trong quý 1/2021, trái ngược với xu thế giảm tỷ lệ này trong những năm gần đây.
Các doanh nghiệp buộc phải chống đỡ bằng nhiều biện pháp; trong đó, có cả các biện pháp tinh giản lao động như cắt giảm, nghỉ luân phiên; tuyển dụng lao động thời vụ, lao động tạm thời để duy trì hoạt động.
“Điều này làm số lao động chính thức giảm và số lao động phi chính thức tăng, dẫn đến tình trạng tăng trở lại tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức sau nhiều năm liên tục giảm,” ông Phạm Hoài Nam, Vụ trưởng Vụ Thống kê dân số và Lao động, Tổng cục Thống kê cho biết.
Không những thế, dịch COVID-19 còn làm tăng đáng kể số lao động thiếu việc làm ở các khu vực kinh tế trong quý 1/2021. Tỷ lệ thiếu việc làm của lao động trong độ tuổi là 2,51%; trong đó, tỷ lệ thiếu việc làm khu vực thành thị là 1,68%; tỷ lệ thiếu việc làm khu vực nông thôn là 2,93%.
Hơn một nửa số người thiếu việc đang làm trong khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản, chiếm 53,7%, giảm 15,6 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm trước; khu vực công nghiệp và xây dựng chiếm 20,2%, tăng 10,7 điểm phần trăm; khu vực dịch vụ chiếm 26,1%, tăng 4,9 điểm phần trăm.
Như vậy, tình trạng thiếu việc làm hiện nay không chỉ tập trung ở khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản, mà đang tăng lên ở cả khu vực công nghiệp, xây dựng và dịch vụ.
Theo Tổng cục Thống kê, đáng quan ngại là số người thất nghiệp trong độ tuổi lao động quý 1/2021 là gần 1,2 triệu người, mặc dù giảm 60.100 người so với quý trước nhưng tăng 136.800 người so với cùng kỳ năm trước.
Đại dịch COVID-19 đã làm tỷ lệ thất nghiệp của lao động trong độ tuổi khu vực thành thị tăng cao nhất so với cùng kỳ trong vòng 10 năm qua.
Tuy tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi khu vực thành thị tăng so với cùng kỳ năm trước nhưng không vượt quá 4%, đạt mục tiêu như Quốc hội đề ra tại Nghị quyết số 85/2019/QH14 về Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội năm 2021.
Chỉ tiêu này cùng với chỉ tiêu tăng trưởng GDP và các chỉ tiêu cân đối vĩ mô khác có thể được xem là bằng chứng quan trọng về thành công của Chính phủ trong nỗ lực thực hiện mục tiêu kép là vừa phòng, chống dịch bệnh, vừa phát triển kinh tế-xã hội.
Các giải pháp hỗ trợ người lao động
Trước thực trạng này, tại phiên họp Chính phủ thường kỳ được tổ chức đầu tháng 5/2021, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đề xuất Chính phủ giao Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội khẩn trương nghiên cứu, thực hiện các chính sách, giải pháp hỗ trợ người lao động còn gặp khó khăn do ảnh hưởng của dịch bệnh; đồng thời, đẩy mạnh kết nối cung cầu thị trường lao động, các hoạt động hỗ trợ tìm việc làm cho người lao động.
Cụ thể, các bộ, ngành, địa phương cần tạo điều kiện tiếp tục tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp sản xuất; trong đó, tập trung cải cách quy trình, thủ tục để doanh nghiệp tiếp cận các chính sách hỗ trợ đơn giản, thuận tiện, kịp thời nhằm kích thích nền kinh tế, cũng như nhu cầu sử dụng lao động.
Những biện pháp này không chỉ giúp các doanh nghiệp và người lao động thoát khỏi nguy cơ phá sản, mất việc và giảm thu nhập, mà còn tạo động lực thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển.
Cùng với đó, lãnh đạo Tổng cục Thống kê cũng đề xuất, các địa phương tích cực triển khai các gói hỗ trợ đặc thù, đa dạng hóa hình thức trợ cấp, mở rộng các chương trình đào tạo hướng nghiệp phù hợp với nhiều đối tượng, đặc biệt là lao động nữ, lao động không có trình độ chuyên môn kỹ thuật, lao động phi chính thức, nhằm ổn định an sinh xã hội, tạo động lực cho người lao động làm việc, góp sức vào quá trình phục hồi và phát triển kinh tế.
Một trong những giải pháp quan trọng nhất hiện nay là chú trọng đào tạo lại nguồn nhân lực, vì thị trường lao động Việt Nam có khoảng 75% lao động không được đào tạo chuyên môn kỹ thuật.
Đây là hạn chế lớn của nền kinh tế Việt Nam trong bối cảnh dịch vẫn có những diễn biến mới và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn thế giới.
“Chất lượng nguồn lao động chưa cao sẽ là rào cản ngăn cách cơ hội thích ứng và bắt kịp với các xu hướng công nghệ mới, các phương thức kinh doanh mới của thế giới,” ông Phạm Hoài Nam cho biết.
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho rằng, các doanh nghiệp cần ứng dụng công nghệ vào những công đoạn và quy trình sản xuất mà máy móc thiết bị có thể thay thế người lao động để yêu cầu giãn cách xã hội không làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất.
Để xã hội ổn định, Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp cần tạo dựng quỹ an sinh xã hội để đảm bảo cuộc sống tối thiểu cho những lao động bị mất việc làm.
“Các chính sách này không những duy trì được hoạt động sản xuất mà còn là giải pháp nâng cao năng suất lao động của nền kinh tế,” ông Nguyễn Bích Lâm chia sẻ.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đã đề xuất Chính phủ giao Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội nghiên cứu, báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ các giải pháp thúc đẩy hoạt động đào tạo, đào tạo lại người lao động theo hướng giúp người lao động nâng cao kỹ năng, thích ứng tốt hơn trong bối cảnh hậu COVID-19 và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
“Việc đào tạo cần gắn kết chặt chẽ với nhu cầu của doanh nghiệp, để doanh nghiệp quyết định trong việc lựa chọn chương trình, cơ sở đào tạo, người lao động... nhằm bảo đảm hiệu quả của hoạt động đào tạo,” Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết.
