TPHCM hợp nhất, động lực mới để phát triển

Báo ĐTTC trích đăng các nghiên cứu, đề xuất của GS.TS Nguyễn Trọng Hoài và các cộng sự, thuộc Đại học Kinh tế TPHCM.

Ưu và nhược điểm của 3 địa phương

TPHCM hợp nhất cũng sẽ vận hành theo đơn vị hành chính hai cấp, nhưng có vai trò đặc biệt quan trọng trong vùng Đông Nam bộ, và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến các vùng khác, cũng như kỳ vọng trở thành địa phương đóng vai trò đầu tàu cho Việt Nam, trong bối cảnh dân tộc bước sang kỷ nguyên mới với khát vọng tăng trưởng cao và bao trùm, phấn đấu đạt thu nhập cao đến năm 2030 và tầm nhìn 2050, trở thành một đô thị toàn cầu có ảnh hưởng lớn với thế giới về nhiều phương diện.

Mặc dù các địa phương trong TPHCM hợp nhất, đã có ít nhất hơn ba đến bốn thập niên đóng góp đáng kể vào GDP và ngân sách của cả nước, nhưng vẫn đang đối diện với những điểm nghẽn khá phổ biến, cụ thể như: không gian phát triển phân bố chưa tối ưu, vai trò liên kết vùng còn hạn chế do cơ sở hạ tầng giao thông quá tải so với sự phát triển hiện tại, hệ lụy môi trường về biến đổi khí hậu kết hợp với phát triển công nghiệp trong bối cảnh tốc độ đô thị hóa nhanh, thu nhập và chất lượng sống của người dân chưa được hài hòa với các thành tựu tăng trưởng đạt được.

Theo quy hoạch chung được phê duyệt, TPHCM hiện tại hướng đến mục tiêu trở thành đô thị toàn cầu hiện đại và văn minh, với trình độ phát triển ngang tầm các thành phố lớn trên thế giới.

TPHCM cũng đặt mục tiêu phát triển thành trung tâm kinh tế, tài chính và dịch vụ hàng đầu châu Á, đồng thời giữ vai trò là cực tăng trưởng và động lực thúc đẩy sự phát triển của vùng phía Nam cũng như cả nước.

Tầm nhìn này bao gồm việc xây dựng một đô thị có mức sống và chất lượng cuộc sống cao, với nền kinh tế và văn hóa đặc sắc, hấp dẫn các định chế tài chính và tập đoàn quốc tế. Tuy nhiên trong những năm gần đây, thứ hạng của TPHCM trên các bảng xếp hạng thành phố toàn cầu có xu hướng đi xuống, trong khi nhiều thành phố trong khu vực đã vươn lên vị trí cao hơn, khẳng định được vai trò và sức ảnh hưởng trên bản đồ toàn cầu.

Có nghĩa TPHCM vẫn đang đối mặt với nhiều rào cản. Và câu hỏi đặt ra là TPHCM nên tập trung vào những trụ cột nào để tạo ra đột phá? Nhóm nghiên cứu đã xác định được 5 trụ cột trọng yếu cần ưu tiên tập trung tạo ra một động lực tăng trưởng mới cho TPHCM hợp nhất.

5 động lực cho tăng trưởng khi hợp nhất

Trụ cột thứ nhất là đô thị thông minh và bền vững, cụ thể là tập trung vào giao thông công cộng thông minh và hiện đại, phát triển đô thị xanh tạo không gian sống chất lượng và cơ sở hạ tầng số thông minh.

Cần phát triển hệ thống giao thông công cộng đảm bảo kết nối trong TPHCM mới và kết nối vùng, để giảm chi phí logistics doanh nghiệp và chi phí thời gian người dân, đồng thời tạo động lực phát triển mới khi mở rộng không gian phát triển theo mô hình TOD (phát triển định hướng giao thông), từ đó tạo động lực tăng trưởng mới.

Đơn cử như mở rộng hệ thống metro. Hiện có tuyến Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên), tuyến này sẽ phải kết nối với Bình Dương. Song song đó, phát triển mạng lưới đường sắt đô thị, xây dựng 4 tuyến cao tốc vành đai 2-4, cùng 59 dự án giao thông chiến lược bao gồm cầu lớn và nút giao trọng điểm, nâng cao khả năng lưu thông và giảm ùn tắc.

Phát triển mô hình TOD, kết hợp trung tâm phát triển đô thị - ga tàu - phát triển quỹ đất và dịch vụ quanh ga, để khai thác hiệu quả hạ tầng đã đầu tư. Phát triển các đô thị vệ tinh và khu vực sinh thái, mở rộng chính quyền số hỗ trợ doanh nghiệp, cải cách hành chính điện tử…

Trụ cột thứ hai là phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Thứ ba là phát triển dịch vụ hiện đại có giá trị gia tăng cao như logistics và hướng biển. Theo đó, phấn đấu trở thành Trung tâm dịch vụ lớn của cả nước và khu vực với các ngành dịch vụ cao cấp, hiện đại và có giá trị gia tăng cao, phát triển các ngành kinh tế trụ cột như dịch vụ cảng và dịch vụ vận tải - logistics.

Trụ cột thứ tư là kết nối vùng/khu vực/quốc tế/toàn cầu, bằng cách hành động như phát triển hệ thống giao thông kết nối qua Vành đai 3, Vành đai 4 và các trục xuyên tâm, hướng đến không gian phát triển theo trục sông Sài Gòn và mở ra hướng biển. Phối hợp với các chương trình phát triển của quốc gia, của vùng Đông Nam bộ và các địa phương lân cận thực hiện mở rộng các kết nối về giao thông, đặc biệt là các kết nối tới cảng biển (Cái Mép - Thị Vải, Cần Giờ), cảng hàng không quốc tế (Tân Sơn Nhất, Long Thành).

Trụ cột thứ năm là thể chế vượt trội. Các thể chế chung của Trung ương bao gồm cải cách hành chính theo hướng tinh gọn, tạo động lực thúc đẩy khoa học công nghệ, phát triển kinh tế tư nhân, trao quyền cho chính quyền địa phương, là những cải cách để TPHCM mới cùng với cả nước bước vào kỷ nguyên mới với khát vọng tăng trưởng cao và đạt được thu nhập cao, cũng như phấn đấu trở thành đô thị toàn cầu.

Bên cạnh đó, thể chế đặc thù của TPHCM hiện nay (được triển khai theo Nghị quyết 98) đang tạo hành lang pháp lý tích cực nhằm thúc đẩy động lực phát triển. Do vậy Nghị quyết này sẽ phải được duy trì trong bối cảnh TPHCM hợp nhất, tạo điều kiện vận dụng trong không gian địa phương rộng hơn, và có vai trò quan trọng hơn trong vùng Đông Nam bộ khi đã bao gồm các địa phương mới.

Định hướng và gợi ý chính sách

Bối cảnh hợp nhất TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ tạo ra một siêu đô thị đa trung tâm, với diện tích trên 6.770km² và dân số khoảng 13,7 triệu người, tổng thu ngân sách gần 678.000 tỷ đồng (năm 2024), chiếm khoảng 40% tổng thu cả nước.

Sự hợp nhất này tích hợp 3 thế mạnh chính: TPHCM là trung tâm kinh tế - tài chính hàng đầu, Bình Dương phát triển công nghiệp hiện đại, Bà Rịa - Vũng Tàu sở hữu cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải cùng tiềm năng lớn về dầu khí, năng lượng và du lịch biển. Tam giác phát triển này tạo nền tảng để TPHCM mới vươn lên trở thành trung tâm kinh tế - tài chính - logistics - công nghiệp hàng đầu cả nước và khu vực.

Tuy nhiên, việc hợp nhất cũng đặt ra thách thức về tăng trưởng kinh tế, đặc biệt khi nhìn vào số liệu quý I, TPHCM tăng trưởng 7,51%, Bình Dương 6,74% và Bà Rịa - Vũng Tàu chỉ 2,48% (âm 2,55% nếu tính cả dầu khí). Tính bình quân cả 3 địa phương trong quý I chỉ đạt khoảng 6,72%, thấp hơn nếu tính cả dầu khí.

Do vậy để TPHCM mới mở rộng đạt được mục tiêu tăng trưởng kinh tế chất lượng cao và bền vững, việc nâng cao năng suất các nhân tố tổng hợp là yếu tố then chốt.

Theo đó, nhóm nghiên cứu đề xuất một số gợi ý cho vấn đề định hướng phát triển TPHCM hợp nhất trong kỷ nguyên mới. Đầu tiên là tập trung vào cải cách thể chế và quản trị đô thị thông qua việc “làm mới” bộ máy, góp phần cắt giảm chi phí phối hợp thể chế, tăng hiệu quả sử dụng ngân sách và vốn đầu tư công, từ đó làm tăng năng suất các nhân tố tổng hợp.

Cùng với đó, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để dẫn dắt tăng trưởng theo chiều sâu, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, chuyển dịch từ “đông người” sang “người mạnh”.

Triển khai bản đồ định vị vùng có năng suất nhân tố tổng hợp cao theo từng ngành, để làm cơ sở ưu tiên đầu tư hạ tầng, nhân lực và chính sách ưu đãi, chẳng hạn logistics tại Cái Mép - Thị Vải, công nghiệp tại Bến Cát - Dĩ An, y tế và tài chính tại Thủ Đức.

Đẩy nhanh tiến độ các dự án giao thông trọng điểm kết nối TPHCM với các khu vực/địa phương như đường Vành đai 3, 4, cao tốc TPHCM - Mộc Bài, sân bay Long Thành, cảng biển Cái Mép - Thị Vải để tối ưu hóa dòng chảy hàng hóa, lao động và tri thức trong toàn vùng. Đồng thời, ứng dụng GPS, AI routing, nền tảng vận tải chia sẻ để giảm chi phí vận hành.

TPHCM cần quy hoạch các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao gắn liền với hạ tầng logistics, khu nhà ở xã hội và dịch vụ hỗ trợ người lao động, từ đó giảm chi phí vận hành và nâng cao chất lượng sống. Ngoài ra, tăng tốc đầu tư vào mạng viễn thông tốc độ cao, điện toán đám mây, trung tâm dữ liệu và nền tảng số dùng chung cho quản lý đô thị thông minh, giúp doanh nghiệp tối ưu quy trình, ra quyết định dựa trên dữ liệu lớn và AI.

Đặc biệt, TPHCM mới cần thiết lập nền tảng thể chế - hạ tầng - nhân lực cho Trung tâm Tài chính Quốc tế (IFC). Thiết lập “Cơ quan Điều phối IFC TPHCM” có tính chất đa ngành, phối hợp với các sở/ngành có liên quan theo mô hình “one-stop policy”. Có chính sách thu hút nhân tài và tổ chức quốc tế, như cho phép các định chế tài chính nước ngoài, fintech toàn cầu, startup tài chính được hưởng ưu đãi thuế - không gian làm việc - visa nhân sự cấp cao.

Và xây dựng sandbox thí điểm dịch vụ tài chính mới (blockchain, tài chính xanh, tài sản số) trong phạm vi IFC trước khi áp dụng toàn thành phố, liên kết các IFC toàn cầu, như ký kết MoU với Singapore, Thượng Hải, Dubai để học hỏi mô hình quản trị, tiêu chuẩn dịch vụ và kết nối vốn đầu tư.