Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên xác nhận thỏa thuận sẽ được gia hạn thêm hai năm, cho biết Vatican và Bắc Kinh sẽ duy trì đối thoại chặt chẽ và nỗ lực cải thiện quan hệ.
Việc gia hạn đã vấp phải tranh cãi, với việc Tòa thánh chịu áp lực từ Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và những người khác phải rút khỏi thỏa thuận vì hồ sơ nhân quyền của Trung Quốc và các chính sách đàn áp đối với các tôn giáo.
Được ký kết vào năm 2018, thỏa thuận tạm thời được ca ngợi là bước đột phá trong quan hệ giữa Trung Quốc và Vatican sau khi quan hệ ngoại giao cắt đứt vào năm 1951. Tòa thánh hy vọng rằng hiệp định sẽ chấm dứt tình trạng ly giáo ảnh hưởng đến khoảng 12 triệu người Công giáo ở Trung Quốc đại lục đang bị chia rẽ giữa một nhà thờ “ngầm” trông đợi Giáo hoàng để có thẩm quyền và các nhà thờ do nhà nước quản lý do Hiệp hội Công giáo Yêu nước Trung Quốc của Bắc Kinh kiểm soát.
Thỏa thuận - chi tiết chưa được công khai - đã chính thức chấm dứt việc Bắc Kinh bổ nhiệm các giám mục mà không có sự chấp thuận của Giáo hoàng trong khi cho phép người đứng đầu một tổ chức tôn giáo nước ngoài có tiếng nói trong việc lựa chọn các nhà lãnh đạo Công giáo trong nước.
Trả lời về việc gia hạn hôm 22-10, Đài Bắc cho biết họ cũng đã liên lạc chặt chẽ với Vatican về thỏa thuận này. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Đài Loan Joanne Ou nói: “Tòa thánh đã nhắc lại rằng [thỏa thuận] đề cập đến một chương trình nghị sự về vấn đề tôn giáo không liên quan đến các vấn đề ngoại giao hoặc chính trị. Chúng tôi trân trọng lời hứa này… và sẽ theo dõi sát sao sự phát triển của nó.”
Các nhà quan sát cho rằng tiến độ đã đạt được hạn chế kể từ khi thỏa thuận được ký kết và các báo cáo về việc người Công giáo và các thành viên của giáo sĩ bị đàn áp ở Trung Quốc vẫn tiếp tục.
Lawrence Reardon, một chuyên gia về chính trị Trung Quốc tại Đại học New Hampshire, cho biết trước thông báo rằng thỏa thuận cho thấy Bắc Kinh sẵn sàng tiếp tục thử nghiệm chia sẻ quyền lực với một tổ chức tôn giáo bên ngoài, ngay cả khi nước này thắt chặt các chính sách về tôn giáo.
Ông Reardon cho biết: “Đó là một thành tích ấn tượng vào thời điểm này và một lần nữa, đó là bước đầu tiên trong số nhiều bước tiến tới sự hòa giải cho cả nhà thờ Công giáo chính thức và không chính thức [ở Trung Quốc] cũng như giữa Giáo hội Công giáo chính thức và Vatican. Mục tiêu chính của Vatican là ngăn chặn một nhà thờ phân biệt [ở Trung Quốc] và giữ cho nó thống nhất cho dù mất bao lâu”.
Giáo hoàng Francis đã phải chịu áp lực quốc tế và thậm chí bị chỉ trích bởi các hồng y từ Toà thánh, những người nói rằng ông đã phản bội nhà thờ Công giáo ngầm để tìm kiếm sự hòa giải với cơ quan Công giáo do chính phủ kiểm soát. Giáo hoàng đã yêu cầu một giám mục nghỉ hưu và giáng chức một giám mục khác để nhường chỗ cho hai giám mục do Bắc Kinh lựa chọn, trong khi ít nhất bảy giám mục đã được đưa lên hàng ngũ sau khi bị rút phép thông công vì được tấn phong mà không được sự chấp thuận của Vatican.
Ông Reardon cho biết ông đã bị sốc khi thấy Pompeo cân nhắc về thỏa thuận gây tranh cãi trong cái mà ông gọi là nỗ lực tổ chức “phiếu Công giáo” trong cuộc bầu cử tổng thống tháng 11 bằng cách tập trung vào “mối đe dọa Trung Quốc”.
“Vì vậy, những gì đang xảy ra là bạn thấy mối quan hệ Trung-Vatican bị lôi kéo vào chính trị nội bộ của Mỹ…nhưng lá phiếu Công giáo ở Mỹ không phải là đơn nguyên”.
Francesco Sisci, một nhà Hán học người Ý tại Đại học Renmin Trung Quốc, lưu ý rằng thỏa thuận được gia hạn có thể dẫn đến việc nhiều giám mục mới được Bắc Kinh và Tòa thánh lựa chọn, điều này sẽ tăng cường sự đoàn kết tinh thần giữa những người Công giáo Trung Quốc.
Ông Sisci cho biết: “Một vấn đề rất cơ bản đối với người Công giáo là được hiệp thông với Đức Giáo hoàng, điều này vô cùng quan trọng. Có hơn 40 giáo phận ở Trung Quốc không có giám mục và nhiều giám mục hiện tại đã rất già nên có thể có hơn 100 giám mục mới cần được bổ nhiệm… điều này sẽ tăng cường mối liên kết thiêng liêng chặt chẽ.”
Nhưng đối với một số người Công giáo Trung Quốc, thỏa thuận được gia hạn không phải là lý do để lạc quan.
Một linh mục có cộng đồng Công giáo ngầm lớn nhất trên đất liền, ở tỉnh Hà Bắc, cho biết ông cảm thấy Vatican không hiểu tình hình mà nhà thờ ở Trung Quốc phải đối mặt.
“Cuộc sống không dễ dàng hơn đối với chúng tôi [kể từ khi thỏa thuận được ký kết], đặc biệt là đối với những người thờ phượng trong các nhà thờ do chính phủ quản lý,” vị linh mục, người yêu cầu được xác định là Pedro vì tính nhạy cảm của vấn đề.
“Nhiều bạn cùng lớp [chủng viện] của tôi đang phục vụ với tư cách là linh mục trong các nhà thờ bị chính thức trừng phạt đang cảm thấy nóng hơn chúng tôi, bởi vì những hạn chế của chính phủ tập trung vào những người hoạt động bên ngoài trong những ngày này.”
Ông cho biết nhà chức trách đã xóa các biểu tượng tôn giáo khỏi nhà thờ do chính phủ phê chuẩn của một trong những bạn học của ông.
Ông nói: “Cây thánh giá, mái vòm và các đặc điểm kiến trúc châu Âu khác của tòa nhà nhà thờ của ông ấy đều đã bị gỡ xuống. Nhưng đối với các cộng đồng ngầm như chúng tôi, nơi mà sự bắt bớ diễn ra liên tục, không có sự thay đổi mạnh mẽ vì hầu hết các cuộc tụ họp của chúng tôi được tổ chức trong nhà.”
