Bộ Giao thông vận tải cho biết, vận tải đường sắt đóng vai trò quan trọng trong hệ thống giao thông vận tải quốc gia, là một trong những ngành mũi nhọn về công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thể hiện mức độ phát triển của mỗi quốc gia.
Với các ưu điểm vượt trội so với các loại hình vận tải khác như: vận tải đường dài với khối lượng lớn, ổn định, an toàn, ít gây ô nhiễm môi trường, tiết kiệm đất, thích hợp với đại đa số các tầng lớp dân cư, vận tải đường sắt đang ngày càng trở nên thiết yếu đối với sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước.
Hiện nay, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam đang được Nhà nước giao trực tiếp quản lý tài sản kết cấu hạ tầng quốc gia với 15 tuyến đường sắt đi qua 34 tỉnh, thành phố bao gồm 3.160,947km đường sắt, trong đó, có 2.646,106km đường chính tuyến, đường nhánh và 514,841km đường ga, nhánh, bao gồm 3 loại khổ đường 1000mm, 1435mm, khổ đường lồng 1000mm và 1435mm với 297 nhà ga và tại mỗi tuyến đường sắt có rất nhiều điểm du lịch, danh lam thắng cảnh, các điểm du lịch tâm linh nổi tiếng trên cả nước.
Có thể thấy đường sắt Việt Nam có lợi thế và tiềm năng trong việc phát triển du lịch trong cả nước. Tuy nhiên theo thống kê của Tổng công ty du lịch thì trong năm 2017, tổng lượng khách du lịch của Việt Nam là 86.122 nghìn lượt khách, trong đó: Khách du lịch nội địa là 73.200 nghìn lượt khách, khách du lịch quốc tế đến là: 12.922 nghìn lượt khách với tổng doanh thu ngành du lịch là 510,9 nghìn tỷ đồng.
Trong khi đó, tổng doanh thu về vận chuyển hành khách trong năm 2017 của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam là: 9.272 lượt khách (tương đương với 10,8% lượng khách du lịch), tổng doanh thu là 2.736 tỷ đồng (tương đương với 0,53% tổng doanh thu khách du lịch).
Đồng thời tỷ lệ vận chuyển hành khách phục vụ du lịch của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam hầu hết chỉ tập trung vào dịp nghỉ hè hàng năm bắt đầu từ tháng 5 cho đến hết tháng 8 và chủ yếu thực hiện phục vụ cho các đoàn khách lẻ, cá nhân từ 10 – 20 người.
Ngoài ra theo thống kê thì mức chi phí của khách du lịch dành cho các phương tiện đi lại chiếm tỷ lệ là 25% trên tổng chi phí của mỗi du khách thì việc hỗ trợ, phục vụ phát triển du lịch của ngành đường sắt còn rất hạn chế và còn nhiều khả năng, công việc cần phải làm để phát triển, hỗ trợ hành khách lựa chọn đi du lịch bằng phương tiện đường sắt.
Theo Quyết định số 214/QĐ-TTg ngày 10/2/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt điều chỉnh Chiến lược phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050 thì ngành đường sắt phải: “Phát triển hệ thống giao thông vận tải đường sắt đồng bộ cả về kết cấu hạ tầng, tổ chức quản lý khai thác vận tải, công nghiệp và dịch vụ với trình độ cao; đảm bảo hoạt động giao thông vận tải đường sắt thông suốt, trật tự, an toàn, chính xác, nhanh chóng, thuận tiện và hiệu quả;
Tạo thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đáp ứng yêu cầu hội nhập khu vực và quốc tế, bảo đảm quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường” với các mục tiêu cụ thể như sau: Giai đoạn đến năm 2020: Đáp ứng khoảng 1% - 2% thị phần vận tải hành khách và 1% - 3% thị phần vận tải hàng hóa, đáp ứng được khoảng 4% - 5% thị phần vận tải hành khách đô thị tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh; giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2030: Đáp ứng khoảng 3% - 4% thị phần vận tải hành khách và 4% - 5% thị phần vận tải hàng hóa, đáp ứng khoảng 15% - 20% thị phần vận tải hành khách đô thị tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh.
Tuy nhiên để đạt được mục tiêu trên là đặc biệt khó khăn đối với ngành đường sắt, bởi theo số liệu thống kê năm 2017 thì sản lượng vận chuyển hành khách của đường sắt 9,5 triệu lượt hành khách chỉ chiếm tỷ lệ 0,23% trên tổng số 4.081 triệu lượt khách trên cả nước.
Chính vì vậy, việc xây dựng Đề án cải thiện hạ tầng và chất lượng dịch vụ đường sắt phục vụ khách du lịch thực sự cần thiết nhằm xây dựng lộ trình và các kế hoạch cụ thể nhằm nâng cao khả năng hỗ trợ, phát triển du lịch từ đó nâng cao sản lượng và thị phần vận tải đường sắt đáp ứng theo mục tiêu định hướng của Chính phủ tại Quyết định số 214/QĐ-TTg ngày 10/2/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt điều chỉnh Chiến lược phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050.
