Bổ sung vốn, tái cân đối kỳ hạn
Theo báo cáo thị trường trái phiếu tháng 9 của Chứng khoán MB (MBS), sau giai đoạn tăng tốc mạnh từ đầu năm, thị trường TPDN đã bước vào nhịp điều chỉnh nhẹ, với tổng giá trị phát hành tháng 9 đạt khoảng 49.600 tỷ đồng, giảm 17,9% so với tháng 8 và 11,9% so với cùng kỳ.
Tuy nhiên, nhóm ngân hàng (NH) vẫn chiếm tỷ trọng áp đảo, phát hành gần 33.900 tỷ đồng, tương đương 68,3% toàn thị trường, chỉ giảm 1% so với tháng trước.
Tính chung 9 tháng đầu năm, tổng lượng trái phiếu doanh nghiệp đã phát hành đạt hơn 429.600 tỷ đồng, tăng 40,7% so với cùng kỳ 2024. Trong đó, riêng khối NH đã phát hành hơn 306.500 tỷ đồng, chiếm hơn 71% toàn thị trường. Cập nhật từ Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA) cho thấy, chỉ trong 17 ngày đầu tháng 10, các NH tiếp tục phát hành thêm hơn 13.700 tỷ đồng trái phiếu.
Xu hướng này dự báo sẽ còn tiếp diễn trong những tháng cuối năm khi nửa đầu năm, tỷ lệ cho vay so với huy động (LDR) toàn ngành ở mức rất cao (108,5%), cho thấy các NH đã tận dụng tối đa nguồn vốn huy động để mở rộng cho vay.
Còn tính đến cuối tháng 9, tín dụng toàn hệ thống đã tăng 13,37% so với đầu năm nhưng tăng trưởng huy động vốn chưa tới 10%. “Phát hành trái phiếu là công cụ linh hoạt giúp các NH quản trị thanh khoản, đặc biệt trong bối cảnh tín dụng tăng nhanh nhưng huy động tiền gửi không tăng tương ứng”, một chuyên gia tài chính NH nhận định.
Đồng thời theo FiinRatings, các NHTM không chỉ cần sớm tăng vốn cấp 2 như trái phiếu kỳ hạn dài trên 5 năm nhằm đáp lộ trình hướng theo Basel 3 đến 2030 với Thông tư 14 của NHNN mà quan trọng hơn là vốn lõi và vốn cấp 1.
Lý do là hệ số an toàn vốn (CAR) bình quân của ngành NH Việt Nam đã giảm về 11,6% trong đó đặc biệt là các NHTMCP có vốn nhà nước như có hệ số CAR thấp hơn trong khi đang theo đuổi mục tiêu tăng trưởng tín dụng cao như hiện nay.
Cân bằng thị trường vốn
Giới chuyên gia nhận định, mục tiêu tín dụng tăng trưởng cao trong năm 2025 và khoảng cách gia tăng với tăng trưởng tiền gửi sẽ thúc đẩy hoạt động phát hành trái phiếu của NH tiếp tục sôi động trong thời gian tới. Một lợi thế đáng kể là chi phí vốn của nhóm NH thấp hơn hẳn so với các lĩnh vực khác. Năm 2025, lãi suất bình quân trái phiếu NH chỉ khoảng 5,8%/năm với kỳ hạn gần 5 năm, trong khi nhóm bất động sản phải trả mức trên dưới 10% để huy động được vốn.
Tuy vậy, điều này cũng một lần nữa cho thấy nghịch lý trên thị trường vốn. Ở các nền kinh tế phát triển, thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển sâu rộng, là kênh cấp vốn trực tiếp cho khu vực sản xuất kinh doanh. Còn tại Việt Nam, NH lại trở thành bên phát hành chính, huy động từ thị trường vốn để cho doanh nghiệp vay lại. Nói cách khác, hệ thống NH đang trở thành “đầu kéo” của chính thị trường vốn, vừa là người vay, vừa là người cho vay.
Tại toạ đàm Thị trường vốn nợ Việt Nam 2025, ông Lê Hồng Khang, Giám đốc phân tích của FiinRatings cho biết, khu vực tư nhân được kỳ vọng sẽ dẫn dắt làn sóng tăng trưởng tiếp theo thông qua những khoản đầu tư mạnh mẽ vào những ngành trụ cột để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 2 con số giai đoạn 2026-2030 (như hạ tầng, công nghệ và nghiên cứu) và tiến tới trở thành quốc gia thu nhập cao giai đoạn 2030-2045.
Tuy nhiên, trong nền kinh tế hiện vẫn còn sự chênh lệch đáng kể giữa chi phí vốn giữa các khu vực kinh tế, trong đó khu vực tư nhân phải gánh chi phí cao hơn đáng kể.
Sự chênh lệch đó cùng với sự lệ thuộc quá mức vào nợ ngắn hạn, đã làm suy yếu khả năng của khu vực tư nhân trong việc theo đuổi các dự án đầu tư dài hạn. Việc thiếu vắng nguồn vốn dài hạn với chi phí hợp lý đã trở thành nút thắt then chốt, hạn chế tính linh hoạt và khả năng hiện thực hóa những khoản đầu tư thiết yếu để bảo đảm tăng trưởng bền vững của Việt Nam trong tương lai.
Điều này đặt ra một yêu cầu cấp bách là cải cách toàn diện thị trường vốn. Hệ thống tài chính Việt Nam hiện vẫn phụ thuộc quá mức vào tín dụng NH, trong khi cả thị trường cổ phiếu và trái phiếu doanh nghiệp đều thiếu chiều sâu và chưa đủ năng lực để đáp ứng nhu cầu vốn ngày càng lớn của nền kinh tế.
Để khắc phục, thị trường vốn Việt Nam cần một chiến lược cải cách đồng bộ như mở rộng tệp nhà đầu tư tổ chức, đa dạng hóa sản phẩm theo kỳ hạn và loại hình, đặc biệt là trái phiếu hạ tầng, áp dụng khung đầu tư, phân bổ vốn dựa trên rủi ro và trên hết, xây dựng hành lang pháp lý minh bạch, ổn định và có khả năng dự báo.
Mục tiêu cuối cùng là kiến tạo một cơ chế huy động vốn hiệu quả với chi phí hợp lý, trong đó thị trường trái phiếu doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm, nhằm bảo đảm dòng vốn dài hạn và bền vững cho khu vực tư nhân, qua đó duy trì động lực tăng trưởng của Việt Nam trong thập kỷ tới.
Theo ông Lê Hồng Khang, để đạt được các mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao, việc đa dạng hóa và phát triển các kênh huy động vốn song song với thị trường tín dụng là yêu cầu cấp thiết. Cách tiếp cận này sẽ góp phần giảm chi phí vốn cho nền kinh tế, đặc biệt là khu vực tư nhân, đồng thời hạn chế sự phụ thuộc quá mức vào nợ ngắn hạn.
