Phát triển bền vững vùng ĐBSCL thích ứng biến đổi khí hậu

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương nhấn mạnh điều này tại cuộc họp báo chiều muộn ngày 23/11 về Hội nghị Quy hoạch vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, sắp diễn ra tại TP Cần Thơ.

Nhiệm vụ lập quy hoạch vùng ĐBSCL được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1163/QĐ-TTg ngày 31/7/2020, nhằm thực hiện Luật Quy hoạch, Nghị quyết số 120/NQ-CP năm 2017 của Chính phủ về phát triển bền vững vùng ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu.

‘Đồng thuận cao, quy hoạch sẽ không treo’

Trả lời câu hỏi về những yêu cầu của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đặt ra với Quy hoạch này, Thứ trưởng Trần Quốc Phương cho biết, Bộ đang cố gắng, nỗ lực tối đa để trình Thủ tướng Chính phủ bản Quy hoạch này trong tháng 12/2020.

Thủ tướng Chính phủ đã có những yêu cầu rất rõ ràng, mà trước hết là phải xác định phương hướng phát triển, sắp xếp không gian và phân bổ nguồn lực cho các hoạt động kinh tế-xã hội, quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường có tính liên ngành, liên vùng và liên tỉnh trên cơ sở phát huy tiềm năng, thế mạnh của vùng, huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực nhằm phát triển Vùng ĐBSCL đến năm 2050 trở thành vùng có trình độ phát triển khá so với cả nước theo yêu cầu đề ra tại Nghị quyết số 120, giải quyết các vấn đề mất cân đối chính trong phát triển Vùng.

“Hài hòa cơ cấu công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ; các vấn đề đô thị, con người, hạ tầng, nguồn nhân lực… đều phải được đặt ra trong quy hoạch, để hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, lâu dài, thích ứng với biến đổi khí hậu”, Thứ trưởng cho biết.

Để bảo đảm thực hiện quy hoạch hiệu quả trên thực tế, Thứ trưởng nhấn mạnh, cần xác định mục tiêu đúng, giải pháp đúng, nguồn lực đúng và nhiệm vụ đúng với các bên có liên quan. “Chúng tôi đang cố gắng để có một bản quy hoạch đáp ứng các mục tiêu này, quan trọng là cần thống nhất với địa phương về các nhiệm vụ cụ thể, nếu không thì rất khó”, Thứ trưởng Trần Quốc Phương cho biết và nêu ví dụ, theo quy hoạch của vùng phải có các khu xử lý rác thải tập trung, vậy đặt ở đâu, hay như một số ý kiến nói là “tỉnh nào lo tỉnh ấy”? Hoặc việc cấp nước ngọt cho các vùng mặn, vậy công trình cấp nước đặt ở đâu, ai đầu tư, giá nước thế nào?

“Nếu các địa phương, các ngành thống nhất thì quy hoạch sẽ không treo. Đặc biệt phải giải quyết vấn đề nguồn lực, nhất là nguồn lực cho hạ tầng giao thông”, Thứ trưởng cho biết. Kỳ vọng lớn nhất qua Hội nghị là đạt được đồng thuận cao với các nội dung, giải pháp, quan điểm của quy hoạch và sẽ tiếp tục lấy ý kiến sau Hội nghị. Bộ cũng kỳ vọng Quy hoạch ĐBSCL sẽ là một hình mẫu, từ đó rút ra các bài học kinh nghiệm để tiến hành quy hoạch các vùng còn lại trên cả nước.

“Bản quy hoạch này thể hiện một quan điểm khá mới mẻ là nhìn nhận ĐBSCL không chỉ có khó khăn mà còn có lợi thế, làm sao biến thách thức thành cơ hội của vùng. Phát triển bền vững là quan điểm xuyên suốt, cùng với quan điểm phát triển tập trung, tránh phân tán và quan điểm đầu tư đồng bộ”, Thứ trưởng Trần Quốc Phương nói. 

Tư tưởng chủ đạo của Quy hoạch này là lấy vấn đề quản lý tài nguyên nước làm nền tảng, quản lý tài nguyên nước là gốc, với việc xác định tài nguyên nước trong thời gian tới sẽ hạn hẹp. Từ đó, quy hoạch lựa chọn phân án phân vùng theo nước, đó là vùng ngọt, vùng lợ, vùng mặn, trong đó vùng lợ là vùng khó nhất trong quy hoạch vì tính chất động, thay đổi liên tục của vùng nước này. Từ đó, hình thành cơ cấu kinh tế phù hợp cho các vùng. 

Những vấn đề còn ý kiến khác nhau

Qua quá trình tham vấn ý kiến Bộ, ngành, địa phương và các chuyên gia, đa số ý kiến thống nhất với quan điểm phát triển vùng ĐBSCL trên cơ sở phát huy lợi thế của vùng về nông nghiệp theo hướng phát triển nông nghiệp hàng hóa chất lượng cao, kết hợp với dịch vụ, du lịch sinh thái, công nghiệp chế biến nhằm nâng cao giá trị và sức cạnh tranh, phát huy tiềm năng và lợi thế của các ngành kinh tế biển; phát triển kết cấu hạ tầng đồng bộ, chống chịu thiên tai và thích ứng với BĐKH; khai thác sử dụng hợp lý tài nguyên đất, tài nguyên nước theo phương châm sống chung với nước ngọt, nước lợ và nước mặn.

Tuy nhiên, còn có ý kiến khác nhau về một số vấn đề chính, như việc xác định vai trò, vị thế của vùng ĐBSCL trong tổng thể phát triển quốc gia, quốc tế và đặc biệt là mối quan hệ với các nước trong ASEAN, vùng Đông Nam Bộ và TP. Hồ Chí Minh. ?Có nên xác định vùng ĐBSCL sẽ trở thành một vùng tương đối độc lập, có hạ tầng kết nối quốc gia, quốc tế riêng để đảm bảo tính tự chủ cao hơn từ sản xuất, chế biến cho đến phân phối, xuất khẩu; hay là xem vùng ĐBSCL như một vùng kinh tế mở, liên kết chặt chẽ với vùng TP. HCM và vùng Đông Nam Bộ để trở thành một khối thống nhất cho toàn bộ khu vực phía Nam?", Thứ trưởng Trần Quốc Phương nêu vấn đề. 

Một trong những điểm mới trong dự thảo quy hoạch vùng ĐBSCL là phương án phân tiểu vùng sinh thái nông nghiệp. Thay cho việc phân tiểu vùng chỉ dựa trên 2 vùng chính là vùng ngọt và vùng mặn trong các quy hoạch trước đây, việc phân tiểu vùng theo dự thảo quy hoạch mới đã được điểu chỉnh theo hướng coi nước mặn, nước lợ là một nguồn tài nguyên bên cạnh nước ngọt phù hợp với quan điểm chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị quyết số 120.

Tuy nhiên, một số địa phương còn chưa hoàn toàn thống nhất với định hướng chuyển đổi sinh kế nông nghiệp ở một số khu vực đang trồng lúa sang các mô hình sinh kế khác  phù hợp hơn với điệu kiện hạn mặn gia tăng do thói quen, tập quán về trồng lúa của người dân đã tồn tại ổn định trong thời gian dài. Liên quan đến vấn đề này, nhiều hệ thống nhân tạo, công trình thủy lợi lớn hiện hữu có thể phải từng bước chuyển đổi công năng hoặc dỡ bỏ để phù hợp với định hướng phân tiểu vùng mới.

Bênc canh đó, việc giảm đất trồng lúa cơ bản nhận được sự đồng thuận của Bộ, ngành, địa phương. Theo đó, chỉ tập trung trồng lúa ở những khu vực thuận lợi nhất, không tăng sản lượng bằng mọi giá. Tuy nhiên, cần làm rõ là nên giữ khoảng bao nhiêu hecta lúa và sản lượng lúa (khoảng bao nhiêu triệu tấn); cũng như việc có bỏ hoàn toàn lúa vụ 3 trên toàn vùng không.

Về phát triển thủy sản, thuỷ sản gần đây được coi là trọng tâm mới của nông nghiệp ở vùng ĐBSCL, nhưng rủi ro rất lớn do ô nhiễm và đòi hỏi đầu tư ban đầu lớn nếu muốn đảm bảo kỹ thuật, bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, khả năng cung cấp hạ tầng nước phục vụ thuỷ sản gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là vào mùa khô. Thay cho việc đề cao thủy sản, định hướng phát vùng ĐBSCL thời kỳ tới chú trọng phát triển lĩnh vực rau, hoa, màu, trái cây và chăn nuôi, xem đây là những lĩnh vực có là tiềm năng lớn do đa dạng về sản phẩm, công nghệ, nuôi trồng, chế biến và ít phụ thuộc vào tài nguyên hơn, đặc biệt là tài nguyên đất và nước. Tuy nhiên, hiện nay rất nhiều địa phương trong vùng đang muốn phát triển thủy sản. Do đó, đây cũng là một nội dung được thảo luận làm rõ thêm.

Thứ năm là về các trung tâm đầu mối. Đa số ý kiến thống nhất với việc phải phát triển các trung tâm đầu mối để nâng cao hiệu quả, giá trị của ngành nông nghiệp. Tuy nhiên, còn có ý kiến khác nhau về sự phù hợp của một số vị trí, chức năng của một số trung tâm đầu mối. Đồng thời, một số ý kiến quan ngại về tính khả thi của việc phát triển các trung tâm đầu mối này.

Thứ sáu là về định hướng phát triển đô thị. Còn có ý kiến khác nhau về việc nên tập trung phát triển chuối đô thị động lực dọc sông Tiền, sông Hậu kết nối với vùng. TP. HCM về phía Đông và kết nối với Campuchia về phía Tây; hoặc phát triển đô thị theo mô hình phân tán nhằm hướng tới sự phán triển cần bằng, đồng đều trên toàn vùng.