Phát triển logistics thành dịch vụ mũi nhọn theo hướng nào?

Manh mún, tự phát

Cả nước hiện có khoảng 4.000 doanh nghiệp (DN) chuyên nghiệp, trong đó các DN logistics đa quốc gia hàng đầu trên thế giới đều đã có mặt tại Việt Nam. Quy mô thị trường dịch vụ logistics Việt Nam tuy nhỏ (khoảng 2%-4% GDP), nhưng tốc độ tăng trưởng rất cao, ước tăng 20%-25%/năm.

Điều quan trọng, nền kinh tế Việt Nam dự báo trong 10 năm tới vẫn sẽ tăng trưởng vượt trội trong khu vực Đông Nam Á, lợi thế về bờ biển trải dài từ Bắc vào Nam, ngành thương mại điện tử phát triển với tốc độ cao... là những điểm cộng để phát triển logistics. 

Vấn đề đặt ra, tại sao đến nay chúng ta vẫn chưa khai thác tốt tiềm năng của logistics? Ông Hà Ngọc Sơn, Trưởng phòng Quản lý xuất nhập khẩu, Sở Công thương TPHCM, lý giải, đội ngũ DN logistics tuy đông nhưng không mạnh. Họ kinh doanh khá manh mún. Phần lớn DN trong nước chỉ cung cấp dịch vụ cơ bản, dịch vụ các chuỗi cung ứng nhỏ, ít giá trị gia tăng hay gia công cho các công ty nước ngoài, chưa có các chương trình, dịch vụ tạo sự khác biệt.

Tiềm lực về tài chính của các DN logistics Việt Nam còn yếu (80% DN thành lập có vốn điều lệ vài tỷ đồng), thiếu tiếng nói riêng với các hãng tàu nên bị kiểm soát về giá. Về dài hạn, cạnh tranh về giá sẽ không còn, thay vào đó là chất lượng và sự đa dạng của dịch vụ mới là yếu tố quyết định sự phát triển của DN logistics.

Cũng theo ông Hà Ngọc Sơn, phát triển logistics tại TPHCM đang gặp nhiều thách thức do hạ tầng không thể đáp ứng nên trở thành điểm nghẽn. Hệ thống cảng cạn (ICD) khai thác vượt thiết kế và 5/6 cảng ICD tại TP đã có quyết định di dời nên hoạt động đơn lẻ, ít liên kết và khả năng kết nối nội địa yếu. Các mức phí thu ở mỗi cảng chưa thống nhất.

Các loại lệ phí, phí cầu đường còn cao và có nhiều chi phí phát sinh khác trên đường mà DN không thể liệt kê. Trong bối cảnh ngày càng có nhiều DN FDI đầu tư vào logistics phục vụ cho thương mại điện tử, nếu DN Việt Nam không liên kết, tạo thành một hệ thống các dịch vụ khép kín để cạnh tranh thì nhiều khả năng sẽ bị mất thị phần ngay trên sân nhà. 

Cần hỗ trợ vượt bậc về cơ chế, chính sách

Theo đề án Phát triển ngành logistics trên địa bàn TPHCM đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, tổng nhu cầu vốn phát triển ngành logistics giai đoạn 2020-2030 tại TPHCM vào khoảng 95.800 tỷ đồng.

Ông Hà Ngọc Sơn cho rằng, đề án sẽ giải quyết được nhiều vấn đề đặt ra không chỉ cho TPHCM mà cả khu vực, nếu chúng ta xây dựng được một kế hoạch triển khai khả thi.

Về định hướng phát triển, theo ông Bùi Tá Hoàng Vũ, Giám đốc Sở Công thương, chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin cần được xem là xu hướng tất yếu, ưu tiên của ngành logistics trong giai đoạn 2021-2025 với 2 nhiệm vụ chiến lược là tập trung phát triển logistics cho ngành thương mại điện tử và cung cấp chuỗi dịch vụ cho hàng hóa xuất nhập khẩu với thị trường châu Á và trung chuyển ra cảng Cái Mép - Thị Vải để đi Âu - Mỹ.

Bốc dỡ gỗ tại Cảng rau quả, quận 7, TPHCM. Ảnh: CAO THĂNG

Đi vào thực trạng ngành logicstic của TP, ông Lê Kim Cương, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ logistics Tân Cảng, cho rằng, cần xem xét chuyển đổi công năng, biến Khu công nghiệp Cát Lái thành trung tâm logistics của TP. Tìm ra những quỹ đất mới để phát triển trung tâm logistics rất khó, tuy nhiên chúng ta có một số nơi có thể nghiên cứu chuyển đổi.

Ví dụ, phía sau cảng Cát Lái không có hậu cần logistics nên có thể xem xét, cân nhắc tới Khu công nghiệp Cát Lái gần đó. Liệu có thể di dời các DN tại đây vào các khu vực khác để chuyển đổi công năng thành kinh doanh dịch vụ logistics?

Cũng có ý kiến chia sẻ, TPHCM nên dùng quỹ đất ít ỏi của mình để xây dựng các trung tâm nghiên cứu, đào tạo nguồn nhân lực cho logistics thì mới phát triển bền vững. Nguồn nhân lực này không chỉ cung cấp cho TPHCM mà còn cho toàn bộ khu vực phía Nam. Khi đó, nhắc đến TPHCM trong đóng góp cho logistics thì chính là chất xám, công nghệ, nguồn nhân lực chất lượng cao.  

Với Đề án Phát triển ngành logistics trên địa bàn TPHCM, thực chất Nhà nước chỉ đứng ra xây dựng đề án tổng thể, quy hoạch vị trí, chính sách còn triển khai thực hiện, điều hành là các DN làm. Có thể tạm hình dung, các trung tâm sẽ do các nhà đầu tư hạ tầng chính bỏ vốn để xây dựng, phát triển toàn bộ và họ chỉ sử dụng một phần, trong từng phân khu hoạt động sẽ có các nhà đầu tư thành phần thuê lại để chia nhỏ cho các đối tác có nhu cầu.

Vì vậy, để thu hút vốn của các DN tập trung đầu tư phát triển ngành logistics như mong muốn thì cần có những hỗ trợ vượt bậc từ Nhà nước về các cơ chế, chính sách, cũng như hoàn thiện việc kết nối về hạ tầng giao thông. Phối hợp chặt chẽ với các tỉnh thành để hình thành đầu mối trong lĩnh vực dịch vụ logistics, kết nối được các vùng trong cả nước - trong bối cảnh nhiều ngành hàng xuất khẩu chủ lực của TP có xu hướng dần dịch chuyển sang các tỉnh thành khác - là cần thiết. 

Nói như TS Trần Du Lịch, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, một hệ sinh thái đầu ngành trong lĩnh vực logistics nếu không được hình thành tại TPHCM, thì địa phương nào có khả năng làm được điều này? Vì vậy, việc triển khai cần được xem xét ở nhiều góc độ, lấy ý kiến từ nhiều chiều để chúng ta có kế hoạch thực hiện nhanh, trúng và đúng.