Bình luận của David Stilwell, Thứ trưởng Ngoại giao phụ trách khu vực Đông Á - Thái Bình Dương, là bằng chứng mới nhất cho thấy con sông dài 4.350km, nơi 60 triệu người Đông Nam Á phụ thuộc, đã trở thành mặt trận mới trong cuộc cạnh tranh Mỹ - Trung.
Vào cuối tháng 8, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã phát biểu trên một diễn đàn do Trung Quốc đứng đầu bao gồm 5 nước Đông Nam Á ở hạ lưu rằng Bắc Kinh sẽ bắt đầu chia sẻ dữ liệu thủy văn quanh năm của con sông, được gọi là Lancang trên đất liền.
Stilwell, phát biểu trong hội thảo trên web do Viện Hòa bình Hoa Kỳ và Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu của Singapore đồng tổ chức, cho biết vấn đề dòng nước là một trong những "xu hướng đáng lo ngại" ở khu vực sông Mê-Kông.
Stilwell nói: “Một thách thức đặc biệt cấp bách là việc [Trung Quốc] thao túng các dòng chảy của sông Mê-Kông vì lợi nhuận của chính họ với cái giá phải trả rất lớn.
Ông trích dẫn một báo cáo gần đây "ghi lại rằng Trung Quốc đã thao túng dòng nước dọc theo sông Mê-Kông trong 25 năm, với sự gián đoạn lớn nhất trong dòng chảy tự nhiên trùng với việc xây dựng và vận hành đập lớn".
Trong khi Stilwell không nêu tên báo cáo, Bắc Kinh và Washington trong những tháng gần đây đã tiến hành nghiên cứu đối đầu về tình trạng dòng chảy của sông ở năm quốc gia Đông Nam Á hạ lưu: Lào, Myanmar, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam.
Tổ chức Eyes on Earth có trụ sở tại Mỹ vào tháng 4 kết luận rằng các con đập của Trung Quốc đã giữ lại 47 tỷ mét khối nước.
Báo cáo đó được ủy quyền bởi Tổ chức Đối tác Cơ sở hạ tầng Bền vững do Liên Hợp Quốc hậu thuẫn và Sáng kiến Hạ nguồn sông Mê-Kông - một nhóm bao gồm 5 quốc gia Đông Nam Á ở hạ lưu sông cũng như Hoa Kỳ.
Một nghiên cứu đối lập, hợp tác giữa Đại học Thanh Hoa và Viện Tài nguyên nước của Trung Quốc, lập luận ngược lại, nói rằng các con đập của Trung Quốc đã làm giảm bớt các vấn đề hạn hán của khu vực sông Mê-Kông. Nó cho biết các con đập cho phép giải phóng lượng nước tích trữ từ mùa mưa vào thời điểm dòng chảy thấp.
Hiện dòng chảy trên sông đang ở mức thấp kỷ lục trong năm thứ hai liên tiếp.
Stilwell cho biết cuộc khủng hoảng đã "tàn phá mùa màng và đe dọa an ninh lương thực và an ninh nước trong toàn khu vực".
Ông nói: “Những điều này tiềm ẩn nguy cơ bất ổn lớn hơn. Mỹ đang làm việc với các nước Mê-Kông, Ủy ban sông Mê-Kông và các đối tác quốc tế để đảm bảo các lời kêu gọi minh bạch dữ liệu nước từ Trung Quốc”.
Nhà ngoại giao, người cùng với Ngoại trưởng Michael Pompeo đã đưa ra chính sách cứng rắn với Trung Quốc của Washington trong nhiều diễn đàn công khai trong những tháng gần đây, cũng đưa ra quan điểm của mình về Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á.
Các bộ trưởng ngoại giao của nhóm 10 quốc gia cũng như các đối tác toàn cầu như Pompeo của Mỹ, Vương Nghị của Trung Quốc, Sergey Lavrov của Nga và S. Jaishankar của Ấn Độ vào tuần tới sẽ tham gia một loạt các cuộc họp ảo bao gồm Diễn đàn Khu vực ASEAN thường niên (ARF ).
Các cuộc họp này đã bị lùi lại từ đầu tháng 8 bởi chủ nhà Việt Nam - chủ tịch ASEAN năm nay - hy vọng có thể tiếp hành các cuộc gặp trực tiếp. Nhưng bây giờ họ sẽ tiếp tục họp ảo vì tình hình dịch Covid-19.
ARF là sự kiện quan trọng thứ ba trong lịch hàng năm của ASEAN, sau hội nghị thượng đỉnh hai năm một lần của các nhà lãnh đạo.
Trong một tuyên bố hôm thứ Tư 2/9, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cho biết cùng với các cuộc họp liên kết với ASEAN đã được lên lịch, Ngoại trưởng Pompeo sẽ đồng chủ trì Hội nghị Bộ trưởng Đối tác Mê-Kông-Hoa Kỳ khai mạc với 5 nước hạ nguồn.
Stilwell cho biết ông hy vọng các nước ASEAN - một số nước đang tranh chấp với Trung Quốc về Biển Đông - sẽ tiếp tục sử dụng "tiếng nói tập thể mạnh mẽ" để thúc đẩy lợi ích của họ.
Khi được hỏi trong một cuộc hỏi đáp ngắn gọn về nhận thức trong ASEAN rằng các quốc gia thành viên ngày càng bị buộc phải “chọn bên” trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung, Stilwell cho biết ông không hiểu tại sao “tin đồn” như vậy vẫn tồn tại.
Nhà ngoại giao, cựu Chuẩn tướng Không quân Hoa Kỳ - người đảm nhận vị trí hiện tại vào tháng 6 năm ngoái, cho biết: “Tôi không nhớ trong bất kỳ tương tác nào của mình đã từng đưa ra lựa chọn”.
Ông nói: “Sự lựa chọn là vì chủ quyền, sự lựa chọn là để các nước này làm những gì trong khuôn khổ đa nguyên của ASEAN mang lại lợi ích tốt nhất cho bản thân, người dân và lợi ích quốc tế của họ”.
Ông đã đưa ra những lời chỉ trích về phía Trung Quốc, nói rằng Bắc Kinh chèn ép các nước láng giềng kém quyền lực hơn thay vì đối xử với họ như những đối tác bình đẳng.
Stilwell nói: “Có một sự lựa chọn ở đó, và sự lựa chọn là ủng hộ những quy tắc và chuẩn mực đó và tiếp tục chúng, hoặc bước đi với một cách tiếp cận khác trông giống như có thể đúng hơn”.
Ông nói với người điều hành, cựu quan chức Bộ Quốc phòng Mỹ Drew Thompson, có trụ sở tại Singapore, rằng ông hy vọng có được luồng suy nghĩ rằng các nước ASEAN đang chịu áp lực phải liên kết với một trong hai siêu cường "lệch sang một bên".
Thay vào đó, ông nói hy vọng sẽ “trình bày hợp lý hơn về những lựa chọn đó là gì”.
