Tái hiện tết xưa Đại nội Huế

(ĐTTCO) - Để người dân và du khách phần nào hình dung ra không khí vui xuân, đón Tết của vua quan nhà Nguyễn (1802-1945), Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đã nỗ lực tái hiện những nghi lễ chính từng diễn ra ở Hoàng cung - Đại nội Huế thời khắc chuyển giao năm cũ và năm mới.

Nghi lễ đón chào năm mới 

Là dịp lễ lớn nhất trong cả năm nên Tết trong cung vua Nguyễn được tổ chức rất linh đình. Cả tháng trước Tết, người hầu kẻ hạ trong cung đã lo chuẩn bị đồ cúng lễ, trang hoàng cờ hoa khắp nơi trong Hoàng cung. Các nghi thức lễ đón Tết bắt đầu ngay từ 20 tháng Chạp với lễ Ban Sóc (phát lịch), lễ Nghinh xuân (đón ngày lập xuân), lễ Phất thức (lau chùi ấn tỷ và kinh sách)...

 Nhưng quan trọng nhất là nghi lễ chúc mừng ngày mồng 1 Tết. Ở thời khắc trọng đại ấy, nhà vua đội mũ Cửu Long, mặc Hoàng bào từ điện Cần Chánh được quân lính rước bằng kiệu sang điện Thái Hòa. Nhã nhạc tấu, 9 phát súng thần công lệnh nổ. Quan Thái giám đốt hương trầm, quan Nội các tiến lên hoàng án lấy biểu chúc mừng trao cho quan Tuyên đọc, đọc xong các quan lạy tạ.

Quan Phụng chỉ đọc lời đáp của vua. Nhạc tấu khúc Hòa bình, vua được rước về lại điện Cần Chánh. Tại đây các hoàng tử, hoàng thân, các quan văn võ từ tứ phẩm trở lên lạy mừng. Nhà vua ban yến và thưởng tiền mọi người. Người được ban tặng đưa lộc về nhà dâng lên bố mẹ, biếu người trong nhà để ai cũng được hưởng chút ân điển vua ban.

Nghinh thần dự lễ dựng nêu tại Đại nội Huế.

TS. Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích cố đố Huế, cho biết Tết xưa trong cung đình diễn tiến theo những nghi thức ấn định trong “Hội Điển Sự Lệ” do sự sắp đặt của bộ Lễ và chọn ngày của Khâm Thiên Giám. Có rất nhiều quy tắc phức tạp tỏ rõ sự tôn nghiêm, linh thiêng, quyền uy chốn Hoàng cung.

Trong các nghi lễ cung đình thời Nguyễn ở kinh đô Huế xưa, dựng nêu là một nghi thức đặc biệt trước thềm năm mới, đó là nghi lễ báo hiệu kết thúc một năm cũ, chuẩn bị nghỉ ngơi đón tết, đón xuân về. Cây nêu dựng lên trong Hoàng cung là hiệu lệnh cho muôn dân được biết: Xuân đã về, hãy chuẩn bị đón mùa xuân mới! Từ đó, mọi nhà nô nức theo triều đình dựng nêu trước sân nhà mình, rồi dọn dẹp nhà cửa khang trang, chọn hoa kiểng về trang trí, dán đôi câu đối đỏ, gói bánh chưng bánh tét… chuẩn bị đón xuân.

Nghi thức dựng nêu và trò chơi cung đình

Trên cơ sở chất liệu cung đình, Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đã xây dựng kịch bản về nghi thức dựng nêu trong Hoàng cung - Đại nội Huế, nhằm tạo không khí vui tươi vào dịp Tết Nguyên đán. Theo đó, vào sáng 23 tháng Chạp, lễ dựng nêu bắt đầu bằng nghi thức rước cây nêu (cây tre già dài chừng 10m, chặt tận gốc và để lại phần lá phía trên ngọn) từ bên ngoài Hoàng thành, qua cửa Hiển Nhơn ở phía Đông để đi vào Thế Tổ Miếu - Đại nội Huế.

Dựng nêu ở phía trước Hiển Lâm Các (Thế Tổ Miếu- Đại nội Huế).

Đoàn rước bao gồm các vị chức sắc, bô lão, đại diện gia đình hoàng tộc, đội nhã nhạc và đội lính vác nêu. Nhã nhạc cung đình rộn ràng dẫn đoàn rước nêu đi vào Hoàng cung, đến vị trí dựng nêu ở phía Tây trước Hiển Lâm Các (Thế Tổ Miếu). Tại đây đã thiết sẵn hương án, trên bày lễ phẩm để cúng thần linh cùng chiếc giỏ tre trong đựng giấy tiền, trầu cau, bút mực và một chiếc ấn.

Sau các nghi thức Nghinh thần (đón thần linh tới dự lễ), lễ cúng thần, khánh hạ (lễ thành), tống thần (tiễn thần linh đi), đốt sớ do Ban chủ lễ thực hiện, chiếc giỏ tre sẽ được buộc vào ngọn nêu, và cây nêu được dựng lên trong sự hân hoan của mọi người. Tiếp đó, nghi thức dựng nêu lại tiếp tục thực hiện ở trước điện Long An (ngôi điện chính trong cung Bảo Định của vua Thiệu Trị) và ở các di tích khác thuộc quần thể di tích cố đô Huế.

Cùng với nghi lễ dựng nêu, những trò chơi Cung đình và trình diễn thư pháp cũng được  tái hiện nhằm góp phần giới thiệu những nét đẹp văn hóa chốn Hoàng cung. Ở sân điện Thái Hòa, các trò chơi trong cung cấm dưới thời các vị vua triều Nguyễn, như đổ xăm hường, bài vụ, thả thơ, chơi đầu hồ phục vụ du khách. Trong đó, trò đầu hồ khá phức tạp với những luật lệ khắt khe để tăng độ khó, thử thách người chơi. Mỗi du khách tham gia được trao 5 thẻ tre, đứng cách bình gỗ một tấm chiếu, nếu ai ném trúng 2 thẻ tre vào bình gỗ thì được tặng quà là một bức thư pháp đầu xuân.

Còn trò bài vụ giống như trò bầu-cua-tôm-cá hiện nay nhưng các con vật trong các ô đặt cược được vẽ tinh xảo, theo phong cách Cung đình. Khách chơi nhận các thẻ thay cho tiền để chơi vui và lấy hên đầu năm. Cùng với đó, trò chơi đổ xăm hường-trò chơi gieo con xúc xắc để dành những chiếc thẻ khắc chữ màu đỏ, ghi các học vị trong hệ thống khoa cử thời xưa. Người chơi lần lượt thả xúc xắc để dành chiến thắng là những tấm thẻ có ghi: Tú tài, Cử nhân, Tiến sĩ, Hội nguyên, Thám hoa, Bảng nhãn và Trạng nguyên. Thú chơi tao nhã, nhẹ nhàng này nhằm tôn vinh tinh thần cầu học và ước vọng khoa bảng của người xưa…

Vào ngày mồng 7 Tết, lễ hạ nêu tại Đại nội Huế diễn ra với các nghi thức tương tự nghi thức dựng nêu, chỉ khác là sau khi tống thần, đốt sớ thì cây nêu được hạ xuống, chiếc giỏ tre được tháo ra. Chiếc ấn được lấy xuống từ cây nêu được dùng để đóng lên những bức đại tự viết theo lối thư pháp với ý nghĩa tốt lành, chúc phúc đầu năm mới như Phúc, Lộc, Tài, Đức, Tâm, Đạt… để tặng cho du khách.