Trong dòng chảy hội nhập kinh tế quốc tế, các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) đã và đang trở thành "chìa khóa vàng" mở ra cánh cửa thị trường toàn cầu cho hàng hóa Việt Nam.
Giữa những biến động khó lường của nền kinh tế thế giới, việc tận dụng hiệu quả các FTA không chỉ là cơ hội mà còn là bài toán sống còn để nâng cao năng lực cạnh tranh và khẳng định vị thế của Việt Nam.
Các FTA là động lực nâng cao năng lực cạnh tranh
Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đối mặt với nhiều biến động khó lường, nhu cầu tìm kiếm thị trường mới trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Từ nhiều năm nay, Việt Nam đã triển khai chiến lược đa dạng hóa thị trường, sản phẩm và kênh phân phối nhằm duy trì và củng cố vị thế trong thương mại quốc tế.
Một trong những yếu tố then chốt của chiến lược này chính là việc thực thi hiệu quả các FTA đã ký kết. Thông qua các hiệp định này, Việt Nam không chỉ tiếp cận được các thị trường tiềm năng với mức thuế quan ưu đãi mà còn có cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh, cải thiện chất lượng sản phẩm và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Đặc biệt, các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP… đã mang lại những lợi ích vượt trội.
Ông Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương, nhấn mạnh: “Những FTA này không chỉ thúc đẩy thương mại truyền thống mà còn mở rộng sang các lĩnh vực phi truyền thống như môi trường, lao động và minh bạch hóa, đặt ra tiêu chuẩn cao hơn cho doanh nghiệp.” Điều này cho thấy các FTA không chỉ là công cụ thương mại mà còn là động lực thúc đẩy cải cách thể chế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Với 17 FTA đã ký kết, Việt Nam đã đạt được những thành tựu ấn tượng trong xuất khẩu. Các hiệp định này không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất, mà còn hoàn thiện chính sách và mở rộng cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài.
Ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại, Bộ Công Thương, chia sẻ: “Chỉ tiêu xuất nhập khẩu năm nay được Chính phủ giao cho ngành Công Thương rất nặng nề nhưng cũng đầy kỳ vọng, với tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa tăng 12% và xuất siêu đạt khoảng 30 tỷ USD.”
Dây chuyền đóng bao gạo xuất khẩu tại tỉnh An Giang. (Ảnh: Hồng Đạt/TTXVN)
Thực tế, bức tranh thương mại 8 tháng năm 2025 đã ghi nhận nhiều điểm sáng khi tổng kim ngạch xuất nhập khẩu gần chạm mốc 600 tỷ USD, tăng 16,3% so với cùng kỳ năm trước. Đây là bước đà quan trọng để nền kinh tế bước vào giai đoạn 2026-2030 với mục tiêu tăng trưởng bền vững.
Thách thức từ các tiêu chuẩn khắt khe
Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA), có hiệu lực từ tháng 8 năm 2020, đã trở thành một cú hích lớn cho xuất khẩu Việt Nam tại khu vực EU, thị trường có sức mua cao nhưng cũng đầy thách thức với các tiêu chuẩn khắt khe.
Ông Trần Ngọc Quân, Tham tán thương mại tại Bỉ và EU, khẳng định: “EVFTA đã mang lại lợi thế lớn cho Việt Nam, là cơ hội để doanh nghiệp đa dạng hóa thị trường và gia tăng sự hiện diện tại châu Âu.” Kể từ khi hiệp định có hiệu lực, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và EU đã tăng mạnh từ 55,4 tỷ USD năm 2020 lên 68,3 tỷ USD năm 2024, minh chứng cho hiệu quả rõ rệt của EVFTA đối với các ngành hàng xuất khẩu chủ lực.
Tuy nhiên, cơ hội luôn đi kèm với thách thức. Ông Trần Ngọc Quân cũng cảnh báo rằng doanh nghiệp Việt Nam sẽ phải đối mặt với sự siết chặt kiểm tra an toàn thực phẩm và các biện pháp tự vệ đối với thép và hợp kim.
Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, Tham tán thương mại tại Thụy Điển cũng nhấn mạnh: “Về dài hạn, khi châu Âu quay trở lại quỹ đạo phát triển bền vững, chỉ những doanh nghiệp đáp ứng chuẩn xanh, sản xuất có trách nhiệm mới duy trì được vị thế. Đây là điều kiện bắt buộc, không còn là sự lựa chọn.” Những yêu cầu khắt khe này đặt ra bài toán khó cho doanh nghiệp Việt Nam khi phải vừa đáp ứng tiêu chuẩn cao, vừa cạnh tranh với các đối thủ quốc tế.
Để giữ vững lợi thế và mở rộng thị phần tại EU, Việt Nam cần xây dựng một chiến lược đồng bộ. Trên bình diện chính sách, cần tăng cường phối hợp với các hiệp hội ngành hàng, siết chặt quản lý xuất xứ để ngăn chặn tình trạng lẩn tránh, đồng thời tận dụng tối đa cơ chế của EVFTA và các FTA khác.
Các chuyên gia cũng khuyến nghị doanh nghiệp không chỉ đổi mới sản phẩm, dịch vụ mà còn phải nâng cấp năng lực quản trị, ứng dụng công nghệ số và xây dựng thương hiệu mạnh mẽ. Đặc biệt, việc nâng cao chất lượng xuất khẩu, đẩy mạnh tỷ lệ nội địa hóa, đổi mới công nghệ và hình thành chuỗi cung ứng bền vững là những yếu tố then chốt để gia tăng năng lực cạnh tranh.
Bên cạnh đó, chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh, bền vững là yêu cầu cấp thiết. Doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ chế biến, đóng gói và truy xuất nguồn gốc để đáp ứng ngay từ đầu các tiêu chuẩn khắt khe của EU. Đồng thời, việc nghiêm túc khắc phục các cảnh báo liên quan đến an toàn thực phẩm là điều không thể thiếu để giữ vững niềm tin từ thị trường.
Các FTA, đặc biệt là EVFTA, đã và đang mở ra những cơ hội rộng lớn cho xuất khẩu Việt Nam, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức đòi hỏi sự linh hoạt và sáng tạo từ cả chính phủ lẫn doanh nghiệp. Việc tận dụng hiệu quả các hiệp định này không chỉ giúp hàng hóa Việt Nam vươn xa mà còn góp phần nâng cao uy tín quốc gia, tạo động lực phát triển bền vững cho nền kinh tế. Hành trình hội nhập chưa bao giờ là dễ dàng, nhưng với sự đồng lòng và quyết tâm, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội để khẳng định vị thế trên trường quốc tế.
