Trung Quốc tung 'vũ khí mới' trong cuộc chiến thương mại với Mỹ

Giữa lúc thế giới đang chứng kiến làn sóng bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) và nhu cầu năng lượng tăng vọt cho các trung tâm dữ liệu, Trung Quốc bất ngờ công bố loạt biện pháp hạn chế xuất khẩu pin lithium-ion và vật liệu sản xuất pin.

Động thái này không chỉ nhắm vào chuỗi cung ứng công nghệ của Mỹ mà còn cho thấy Bắc Kinh đang mở “mặt trận mới” trong cuộc chiến thương mại kéo dài suốt thập kỷ qua.

Từ đất hiếm đến pin

Trong quá khứ, Trung Quốc từng sử dụng đất hiếm như công cụ gây sức ép với Washington. Giờ đây, khi đã chiếm thế thượng phong trong lĩnh vực sản xuất và tinh luyện pin lithium, Bắc Kinh đã tìm thấy một “vũ khí” mới, nhạy cảm hơn, mang tính toàn cầu hơn và gắn trực tiếp với quá trình chuyển đổi năng lượng.

Theo Japan Times, quy định mới của Trung Quốc có hiệu lực từ 8-11, yêu cầu các công ty sản xuất pin phải xin giấy phép từ Bộ Thương mại Trung Quốc trước khi xuất khẩu các loại pin quy mô lớn, vật liệu cathode (cực dương), anode (cực âm) và thiết bị chế tạo pin.

Hệ thống này cho phép Bắc Kinh “chọn lọc” quốc gia được phép tiếp cận công nghệ, biến chuỗi cung ứng pin thành một đòn bẩy chính trị - kinh tế linh hoạt.

Ông Matthew Hales, chuyên gia thương mại của BloombergNEF (BNEF), nhận định: “Trung Quốc không cần áp dụng các lệnh cấm toàn diện như với chip bán dẫn. Chỉ cần thắt nút cổ chai ở khâu nguyên liệu pin, họ đã có thể khiến các công ty Mỹ cảm nhận rõ rệt áp lực".

Chuỗi cung ứng Mỹ dễ tổn thương

Theo dữ liệu của BNEF, trong 7 tháng đầu năm 2025, các loại pin lithium-ion quy mô lưới điện nhập từ Trung Quốc chiếm tới 65% tổng lượng nhập khẩu của Mỹ. Điều này khiến các biện pháp hạn chế mới có khả năng tác động trực tiếp đến những ngành trọng yếu, từ lưu trữ năng lượng tái tạo cho đến trung tâm dữ liệu AI.

Pin quy mô lớn là thành phần không thể thiếu trong hệ thống điện hiện đại, giúp lưu trữ điện năng dư thừa từ gió và mặt trời, tránh quá tải lưới điện. Đến cuối năm 2024, Mỹ đã lắp đặt 26 GW công suất lưu trữ pin, con số dự kiến tăng gấp đôi trong thập kỷ tới.

Song sự phụ thuộc quá lớn vào nguồn cung Trung Quốc khiến Mỹ rơi vào thế bị động. Ông Hales cảnh báo: “Không quốc gia nào hiện có khả năng thay thế hoàn toàn Trung Quốc trong chuỗi giá trị pin. Nếu Bắc Kinh siết mạnh tay, các nhà sản xuất Mỹ sẽ đối mặt nguy cơ gián đoạn dây chuyền ngay lập tức".

Đòn giáng vào an ninh năng lượng Mỹ

Sự bùng nổ của AI đang làm “bốc hơi” năng lượng tại Mỹ. Báo cáo của Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Berkeley cho thấy mức tiêu thụ điện của các trung tâm dữ liệu Mỹ đã tăng gấp đôi từ năm 2017 đến 2023, và có thể tăng gấp 3 vào năm 2028.

Điều này khiến hạ tầng năng lượng Mỹ chịu sức ép khổng lồ, trong khi pin lưu trữ trở thành “van điều tiết” duy nhất giúp hệ thống vận hành ổn định.

Bà Emily Kilcrease, Giám đốc Chương trình Năng lượng tại Trung tâm An ninh Mỹ mới (CNAS), nhận định: “AI đang mở ra kỷ nguyên năng lượng hoàn toàn mới. Nhưng nghịch lý lớn nhất là: Mỹ cần pin Trung Quốc để duy trì chính những trung tâm AI vốn cạnh tranh với Trung Quốc".

BNEF dự báo trong 10 năm tới, Mỹ cần bổ sung ít nhất 136 GW công suất lưu trữ mới, phần lớn đến từ công nghệ pin lithium mà chỉ Trung Quốc nắm chuỗi cung ứng đầy đủ.

Ngành pin toàn cầu chấn động

Các biện pháp mới của Bắc Kinh không chỉ giới hạn ở pin thành phẩm mà còn đánh thẳng vào vật liệu cốt lõi, gồm cathode và anode. Theo dữ liệu của Trivium China, Trung Quốc hiện kiểm soát 96% công suất sản xuất anode và 85% công suất cathode toàn cầu.

Ông Cory Combs, Giám đốc nghiên cứu của Trivium China, đánh giá: “Đây là một bước leo thang lớn. Không có nguồn thay thế thực sự nào ngoài Trung Quốc cho các vật liệu này".

Các tập đoàn phương Tây lập tức phản ứng. Cổ phiếu Fluence Energy, doanh nghiệp lưu trữ điện lớn của Mỹ, giảm hơn 12%, trong khi Tesla mất 5% giá trị vào cuối tuần qua. Bà Celina Mikolajczak, Giám đốc điều hành sản xuất pin cho Tesla và Panasonic Nevada, thừa nhận: “Rất nhiều nhà máy pin mới ở Mỹ đang mọc lên, nhưng nguồn nguyên liệu thô vẫn đến từ Trung Quốc. Tất cả sẽ bị ảnh hưởng".

"Con dao 2 lưỡi"

Dù có thể gây sức ép lên Washington, động thái kiểm soát xuất khẩu cũng tiềm ẩn rủi ro cho chính Trung Quốc. Theo ông Bryan Bille của Benchmark Mineral Intelligence, ngành pin nước này đang đối mặt tình trạng dư thừa công suất và áp lực lợi nhuận giảm. Nếu siết quá chặt, Bắc Kinh có thể tự “đóng băng” hàng chục tỷ USD đầu tư nội địa.

Bên cạnh đó, giới phân tích cho rằng Trung Quốc không chỉ muốn gây sức ép chính trị mà còn muốn bảo vệ bí mật công nghệ. Bà Ilaria Mazzocco, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho rằng: “Họ rất rõ ràng: không muốn công nghệ pin cốt lõi bị sao chép. Đây vừa là tấm khiên, vừa là thanh kiếm".

Mỹ phản ứng thận trọng

Ngay sau thông báo của Bắc Kinh, Tổng thống Donald Trump đã tuyên bố “không có lý do gì” để tham dự cuộc gặp với Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hàn Quốc vào cuối tháng 10, đồng thời đe dọa áp thuế 100% với hàng hóa Trung Quốc.

Tuy nhiên, chỉ vài giờ sau khi tuyên bố khiến thị trường “bốc hơi” 3.000 tỷ USD vốn hóa toàn cầu, ông Trump lại viết dòng trạng thái nhẹ giọng trên Truth Social, để ngỏ khả năng nối lại đối thoại. Giới quan sát cho rằng động thái này cho thấy Washington vẫn cần “lối thoát mềm” trong khi chưa có nguồn cung thay thế pin Trung Quốc.

Bước ngoặt mới của cuộc chiến công nghệ - năng lượng

Trong bối cảnh Mỹ đẩy mạnh tái công nghiệp hóa và khôi phục sản xuất trong nước, đòn xuất khẩu pin của Trung Quốc không đơn thuần là một cuộc trả đũa thương mại, mà là sự chuyển pha chiến lược, từ cạnh tranh hàng hóa sang kiểm soát hạ tầng tương lai.

Pin không chỉ là năng lượng, mà còn là nền tảng của AI, xe điện, và an ninh năng lượng toàn cầu. Khi Bắc Kinh nắm quyền điều tiết vật liệu cốt lõi, mọi kế hoạch “phi Trung Quốc hóa chuỗi cung ứng” của Washington đều trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Với sự đồng bộ trong chính sách, công nghệ và sản xuất, Trung Quốc đang củng cố vị thế là “nhà máy năng lượng của thế giới”, trong khi Mỹ, dù vẫn là trung tâm sáng tạo công nghệ, lại phụ thuộc ngày càng lớn vào nguồn năng lượng thông minh từ đối thủ chiến lược của mình.