Chuyển giá ở các doanh nghiệp (DN) có vốn nước ngoài (FDI) đã xuất hiện từ lâu, nhưng gần đây lại “nóng lên” khi những đại gia như Coca-Cola Việt Nam, Metro… liên tục báo lỗ trong nhiều năm nhưng vẫn mở rộng sản xuất, gây nên phản ứng của các DN trong nước khi phải “cày cuốc” để đóng thuế, còn “hầu bao” ngân sách đang cạn kiệt. Là người tham gia đóng góp ý kiến cho hầu hết các dự luật liên quan đến giá cả, thuế... Luật gia Vũ Xuân Tiền, Chủ tịch HĐTV Công ty Tư vấn VFAM Việt Nam, cho rằng thực tế chuyển giá diễn ra phổ biến do bất cập về pháp lý và trách nhiệm không nhỏ từ ngành thuế.
Bất cập chính sách
Phóng viên: - Là người tư vấn về kế toán, thuế… cho DN lẫn xây dựng chính sách, ông nhìn nhận thế nào về thực trạng chuyển giá tại các DN hiện nay?
Ông VŨ XUÂN TIỀN: - Chuyển giá ở các DN FDI không phải mới, trước đây ngành thuế cũng đã phát hiện nhiều trường hợp. Honda Việt Nam đã từng bị kết luận là mỗi một động cơ đã chuyển giá sang công ty mẹ 100USD; hay như chè ô long ở Lâm Đồng khi các DN FDI của Đài Loan bị xác định bán giá rất thấp, xuất khẩu chỉ 4USD/kg, trong khi ở Việt Nam đã lên tới 1 triệu đồng/kg.
Thời gian gần đây còn xuất hiện cả hiện tượng chuyển giá của cả các DN trong nước. Chẳng hạn như công ty mẹ thành lập công ty con ở địa bàn ưu đãi thuế, chuyển hàng cho công ty con với giá thấp và hạch toán tại công ty mẹ để không phải hoặc nộp ít thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN).
Trong khi đó, công ty con xuất hàng bán với giá cao, toàn bộ lợi nhuận ở lại công ty con vì được miễn, hoặc nộp thuế TNDN thấp. Tình trạng này còn xuất hiện cả DN xưng là tập đoàn hoạt động theo mô hình mẹ - con.
Nếu kiểm toán làm kỹ càng, có trách nhiệm, họ có thể phát hiện việc chuyển giá của DN và đưa vào những khuyến cáo là có hiện tượng đó. Nhưng kiểm toán độc lập hoạt động theo hợp đồng nên cũng khó. Hơn nữa, quy định của Luật Kiểm toán độc lập cũng nêu: "Báo cáo kiểm toán không phải là căn cứ pháp lý để xử lý mà chỉ để tham khảo". Chính vì vậy cơ quan thuế không bao giờ sử dụng báo cáo kiểm toán để xác định nghĩa vụ tài chính của DN. Nếu áp dụng sẽ vi phạm nguyên tắc của WTO. Chỉ có những hiệp hội người tiêu dùng mới phát động được như đã từng làm với Vedan. Ở các nước, tội trốn thuế được nhìn nhận là rất nặng. |
Trên thực tế, câu chuyện chuyển giá không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà ở rất nhiều nước. Vấn đề đặt ra là tại sao chúng ta không phát hiện được? Trường hợp của Coca-Cola Việt Nam lỗ hơn 10 năm nay, thậm chí còn lỗ hơn cả vốn điều lệ là một điển hình. Trong khi đó, chúng ta có cả thanh tra thuế, báo cáo tài chính của các DN này năm nào cũng có kiểm toán.
Theo tôi, có 2 nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Thứ nhất, trong Luật Quản lý thuế hiện hành không có điều khoản nào cho phép cơ quan thuế đi kiểm tra các hành vi chuyển giá, nghĩa là không có cơ sở pháp lý để cơ quan thuế thực hiện việc thanh, kiểm tra để chống chuyển giá.
Thứ hai, việc chuyển giá của các DN hoạt động theo mô hình mẹ - con đều được thực hiện theo các hợp đồng thương mại đúng luật. Cơ quan chức năng không thể nói là công ty con không được mua hàng của công ty mẹ vì khi đó là 2 pháp nhân độc lập.
Thậm chí trong nhiều trường hợp, trong một tập đoàn, công ty mẹ ở nước ngoài có nhiều con và họ lại ủy quyền cho công ty con nước ngoài bán cho DN Việt Nam. Trong những mối quan hệ đó chúng ta rất khó tìm ra manh mối.
Thứ ba, cơ quan thuế không đủ căn cứ cho rằng giá nguyên liệu công ty mẹ cung cấp cho công ty con cao hơn giá thị trường, khi 2 bên đều cho rằng đó là nguyên liệu, hàng hóa đảm bảo chất lượng và không thể mua ở nơi khác được, dù rằng nguyên liệu, hàng hóa đó có thể bán phổ biến trên thị trường.
Đến điểm này cơ quan thuế không thể tự mình giải quyết được mà cần phải có sự phối hợp với cơ quan khoa học công nghệ để thẩm định, kiểm tra. Tuy nhiên, việc này cũng không phải dễ, bởi Việt Nam có rất nhiều DN FDI và hàng năm có hàng triệu giao dịch như vậy. Chính vì vậy, cả cơ quan thuế lẫn hải quan đều không thể làm xuể.
Tuy nhiên, cũng không thể không đề cập đến tính chủ động của ngành thuế. Việc để những trường hợp như Coca-Cola Việt Nam báo lỗ liên tục đến cả 10 năm là không ổn. Đằng sau đó có thể có rất nhiều chuyện, chẳng hạn như cán bộ thuế đến kiểm tra và chỉ làm đúng chức năng hành chính của mình rồi kết thúc.
Những bất cập đó cho thấy chính sách và việc hành thu thuế đang bất cập với thực tế. Nói như TS. Nguyễn Quang A: “Nếu ngành thuế động não một chút sẽ phát hiện ra vấn đề này sớm hơn”.
- Nhưng cơ quan thuế nói rằng việc chống chuyển giá đã được ngành thuế tập trung từ lâu, với việc xác định giá thị trường trong giao dịch kinh doanh giữa các bên có quan hệ liên kết đã được quy định trong Thông tư 74 ban hành năm 1997?
- Vấn đề nằm ở chỗ, thông tư là văn bản dưới luật và các DN FDI không chấp nhận, họ không kê khai chúng ta cũng không làm gì được. Nghĩa là trong luật phải có quy định. Tất nhiên, có những trường hợp tương đối dễ như trà ô long (chuyển giá qua giá bán nên dễ xác định và trà được trồng ở Việt Nam) và sự cương quyết của ngành thuế nên các DN này phải kê khai lại.
Còn với Coca-Cola Việt Nam lại có rất nhiều nguyên liệu, hương liệu sản xuất ở nước ngoài nên việc xác định là khó.
Công tác phối hợp, vai trò người tiêu dùng
- Coca-Cola Việt Nam, Metro… báo cáo lỗ cả chục năm nhưng vẫn mở rộng sản xuất, kinh doanh có hợp lý?
- Có sự “lách” luật ở đây và thực tế ở đâu cũng có. Điều đó cho thấy các tập đoàn lớn chọn giải pháp chuyển giá ở Việt Nam vì họ dễ làm khi hành lang pháp lý của chúng ta chưa chặt chẽ. Song, cũng phải nhìn nhận vấn đề có những DN FDI chấp nhận lỗ, mất vốn và công ty mẹ ở nước ngoài làm thủ tục xin tăng vốn. Việc xin tăng vốn đầu tư Việt Nam rất hoan nghênh.
Thí dụ, một DN nước ngoài đầu tư công ty A ở Việt Nam 100 triệu USD, sau 2 năm hoạt động bị lỗ 30 triệu USD. Khi đó, để đảm bảo sự cân đối trên bảng cân đối kế toán nhằm không bị âm vốn chủ sở hữu, công ty mẹ làm các thủ tục tăng vốn công ty con ở Việt Nam thêm 30 triệu USD, như vậy trên bảng cân đối kế toán là không bị âm, dù lỗ vẫn lỗ.
Với chiêu “lách” luật để chuyển giá một DN như vậy có thể lỗ cả chục năm vẫn không sao, vì có sự tiếp sức từ công ty khác và lãi đã được chuyển ra nước ngoài. Kể cả khi DN ở Việt Nam tuyên bố phá sản, công ty mẹ ở nước ngoài cũng không gặp vấn đề gì.
 |
Tập đoàn Metro Việt Nam liên tục báo lỗ |
- Theo ông, có bất thường khi DN chấp nhận lỗ hàng chục năm?
- Vấn đề nó phải thể hiện trên báo cáo tài chính, chứ còn chấp nhận thực tế thì không hoặc có nhưng rất ít. Xét trên báo cáo tài chính đối với DN Việt Nam bị lỗ liên tục trong nhiều năm, thậm chí mất đến mấy lần vốn điều lệ cũng là chuyện bình thường (DN nước ngoài thường “chữa trị” không bị mất vốn hoặc nếu không bơm tiếp vốn có nghĩa là họ chuẩn bị rút vốn).
Do kẽ hở của luật pháp, DN Việt Nam bỏ lợi nhuận ra bên ngoài sổ sách để đưa vào quỹ khác, dù chi phí vẫn tính đủ. Nếu kiểm tra báo cáo tài chính của DN FDI, việc lỗ cũng sẽ nhiều nhưng chủ DN vẫn cứ giàu, đặc biệt là những DN kinh doanh hàng tiêu dùng, vì đa phần người mua không cần hóa đơn. Đó là do cơ chế sử dụng tiền mặt quá lớn.
- Việc Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý thuế vừa được thông qua và có hiệu lực từ 1-7-2013, theo ông có giúp được gì nhiều trong vấn đề chống chuyển giá và ngăn ngừa?
- Với việc quy định trong luật cơ chế xác định trước giá mua và giá bán để tính có thể xử lý được với những DN FDI nhập nguyên liệu từ nước ngoài. Thậm chí có thể lấy dự án đầu tư ban đầu DN lập để áp vào (với những thuyết minh về doanh thu, lợi nhuận để tính các chỉ tiêu).
Với trường hợp Coca-Cola Việt Nam, có thể công ty mẹ sẽ bán nguyên liệu cao hơn các thị trường khác với lý do đây là nguyên liệu đặc biệt và chỉ có nguyên liệu đó mới đảm bảo được chất lượng sản phẩm.
Tuy nhiên, khi luật có hiệu lực, với những DN như vậy, chắc chắn Bộ Tài chính sẽ phải cùng một số bộ liên quan như Bộ Khoa học-Công nghệ ngồi lại với nhau để làm việc với lãnh đạo DN để đưa nguyên liệu đó vào xét nghiệm, kiểm tra xem có đúng chất lượng đặc biệt như vậy không và lấy mẫu ở một sản phẩm khác cùng chủng loại ở thị trường khác để đối chiếu.
Nếu làm kiên quyết, tôi nghĩ DN sẽ phải chấp nhận khi có đầy đủ bằng chứng như đã từng xử lý với trường hợp trà ô long các DN Đài Loan sản xuất ở Lâm Đồng. Tất nhiên, trong cách xử lý, chống chuyển giá với các DN thì không có công thức chung mà tùy vào từng trường, hợp như với Coca-Cola Việt Nam là phải tập trung vào hương liệu, còn với Metro là giá đầu vào...
- Xin cảm ơn ông.
