Khi Covid-19 càn quét toàn cầu, sự cô lập của các quốc đảo Thái Bình Dương vừa là một món quà vừa là một lời nguyền.
Ngoại giao nợ
Trong số 18 quốc gia virus vẫn chưa đến được, phần lớn là các đảo ở Thái Bình Dương. Chính sự cô lập đã tạo ra một rào cản đối với căn bệnh này, nhưng cũng có khả năng tăng cường ảnh hưởng của sự lây nhiễm kinh tế toàn cầu.
Trong một lưu ý cho khách hàng vào tháng trước, ANZ dự báo dịch bệnh sẽ giáng một đòn mạnh vào các nền kinh tế phụ thuộc vào du lịch và kiều hối khi du lịch toàn cầu bị đình trệ trong tương lai gần. Biện pháp khắc phục của ngân hàng bao gồm các biện pháp kích thích từ 8% đến 60% tổng sản phẩm quốc nội danh nghĩa cho các quốc gia bao gồm Fiji, Vanuatu, Quần đảo Cook, Samoa và Tonga.
Riêng Samoa, gói kích thích 20% sẽ lên tới 160 triệu USD.
Là những nước không tham gia thị trường vốn quốc tế, những quốc gia đó sẽ phải tìm kiếm các khoản vay kích thích tài chính bên ngoài - và điều đó mang lại cho Trung Quốc cơ hội lớn để mở rộng ảnh hưởng trong khu vực, thông qua cái gọi là "ngoại giao nợ".
Các hòn đảo xa xôi của "Thái Bình Dương xanh" đã liên tục thấy mình là trung tâm của trò chơi lớn các cuộc đua ngoại giao giữa các cường quốc thế giới.
Từ thời kỳ thuộc địa đến Thế chiến II, việc tiếp cận các cảng nước sâu được đánh giá cao ở một khu vực gần Úc và Indonesia.
Bây giờ, Trung Quốc tìm cách vượt qua các đối thủ. Chỉ riêng trong năm 2017, Bắc Kinh đã tuyên bố viện trợ 4 tỷ USD cho khu vực, vượt qua Úc trở thành nhà tài trợ ưu việt.
Và bây giờ, việc cho vay tiền mặt rất cần thiết cho các nền kinh tế Thái Bình Dương, cán cân quyền lực có thể còn thay đổi hơn nữa.
Các khoản nợ của chính phủ đối với Trung Quốc đã chiếm một phần khá lớn trong tổng số khoản vay bên ngoài của nhiều quốc gia. Theo báo cáo tài chính mới nhất của chính phủ, các khoản vay từ Trung Quốc chiếm tới 62% tổng số tiền vay nước ngoài của Tonga; đối với Vanuatu là 43% và Samoa là 39%.
Nhiều khoản nợ trong số này đã được môi giới trong thời kỳ khủng hoảng, như khi xảy ra bạo loạn trên đường phố thủ đô của Tonga, Nuku'alofa, vào năm 2006. Nợ nước ngoài của Vanuatu đã tăng gấp đôi trong ba năm sau Bão Pam năm 2015, theo nghiên cứu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) năm 2019.
Các nhà lãnh đạo quân sự Mỹ cho rằng chi tiêu gần đây đã làm xói mòn lợi thế chiến lược trước đây của Mỹ trong một khu vực bao gồm một số vùng lãnh thổ của nước này, nơi người Mỹ hiện đang lo sợ một cuộc thi giành ưu thế trên không và hải quân.
Và các nhà phân tích Trung Quốc hiện đang mong đợi một sự thay đổi hơn nữa do Covid-19 tạo ra.
Cơ hội từ đại dịch
"Trung Quốc dường như nổi lên từ đại dịch như một đối tác hấp dẫn hơn đối với các quốc đảo Thái Bình Dương", Tiến sĩ Hugh White, giáo sư danh dự nghiên cứu chiến lược tại Đại học Quốc gia Úc, nói. "Điều đó giúp tăng cường những lợi thế mà Trung Quốc đã được hưởng trong cuộc đua quyền lực mềm giữa các quốc gia nhỏ nhưng có tầm quan trọng chiến lược này".
Úc, New Zealand và Canada đều tìm cách chống lại Trung Quốc bằng cách công bố nhiều nỗ lực ngoại giao và sách trắng chính sách với các tiêu đề tương tự - "Thiết lập lại Thái Bình Dương", "Bước tiến Thái Bình Dương" và "Đường lên Thái Bình Dương".
Nhưng có những lo ngại rằng dự trữ ngoại hối lớn của Bắc Kinh có thể đánh bại bất kỳ chính sách ngoại giao nào của phương Tây vì các quốc gia này đang bận tâm hơn bởi những lo ngại trong nước.
Sự thúc đẩy ảnh hưởng của Trung Quốc có lẽ đã đạt đến giai đoạn nhiệt thành nhất vào tháng 9 khi hai trong số các quốc gia Thái Bình Dương cuối cùng công nhận Đài Loan đã cắt đứt quan hệ với hòn đảo trong vòng một tuần: Kiribati và Quần đảo Solomon.
Peter Kenilorea Jr., một thành viên của Quốc hội và là người đứng đầu Bộ ngoại giao của Quần đảo Solomon, nói với Nikkei Asian Review rằng các quốc gia nhỏ ở Thái Bình Dương có thể bị thao túng nếu họ tham gia vào các thỏa thuận tài chính nợ. Ông cho biết việc vận động của Bắc Kinh để 2 quốc gia thay đổi thái độ bao gồm các khoản thanh toán bằng tiền mặt cho các nhà lập pháp đối lập lên tới 600.000 USD.
"Có những lĩnh vực có thể được khai thác bởi một đối tác mạnh mẽ", ông nói.
Không thể công khai
2 ngày sau khi Quần đảo Solomon thực hiện động thái thay đổi chính sách ngoại giao, Tập đoàn SAM, một tập đoàn công nghệ thuộc sở hữu nhà nước Trung Quốc, đã ký một thỏa thuận thuê đảo Tulagi của quốc gia này. Nhưng một sự phản đối công khai đã khiến chính phủ hủy bỏ thỏa thuận.
Rò rỉ thư từ trong bộ tài chính của Solomons một tháng sau đó cho thấy trong các cuộc thảo luận với một nhà tài chính bí ẩn, Terry Wong người Trung Quốc đã đưa ra một khoản vay bao gồm các khoản đóng góp từ một tập đoàn của các nhà tài trợ không tiết lộ với giá trị 100 tỷ USD với lãi suất 0,05%.
Đối với một quốc gia có GDP hàng năm chỉ khoảng 1,3 tỷ USD, ý tưởng về một khoản vay lớn như vậy có vẻ huyền ảo.
"Các vấn đề như thế này chưa sẵn sàng hoặc không ở dạng được tiếp nhận và được công chúng hiểu rõ", ông nói với Nikkei trong một tuyên bố gửi qua email sau khi từ chối một cuộc phỏng vấn qua điện thoại.
Yêu cầu bình luận từ Bộ Ngoại giao Trung Quốc và một số đại sứ quán trong khu vực chưa được trả lời. Kuma nói tuyên bố thanh toán bằng tiền mặt cho các nhà lập pháp là "vô căn cứ".
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper đã mô tả sự trợ giúp của Trung Quốc là các giao dịch chủ quyền dùng tiền mặt và là bước đệm để ép buộc.
Nhưng Trung Quốc cáo buộc Mỹ có tư duy Chiến tranh Lạnh.
"Trung Quốc đang hoàn thành trách nhiệm là quốc gia đang phát triển lớn nhất thế giới", Wang Dong, Giám đốc điều hành của Viện Hợp tác và Hiểu biết toàn cầu của Đại học Bắc Kinh, nói với Nikkei. "Trong quá trình cung cấp viện trợ cho các quốc đảo Thái Bình Dương, Trung Quốc tuân thủ một số nguyên tắc quan trọng: bình đẳng, cùng có lợi, cởi mở, bền vững và quan trọng nhất là không có bất kỳ ràng buộc chính trị nào".
Về phía người nhận, một số nhà lãnh đạo tư nhân thừa nhận "chơi" với cả Úc và Trung Quốc để tối đa hóa hóa đơn viện trợ.
Nhưng những người khác đã thấy mình bị rối trong nghĩa vụ trả nợ.
Trong một khu vực có các liên minh cầm quyền yếu và dễ sụp đổ, việc quản lý tài chính thận trọng là không dễ dàng.
Gary Juffa, một nhà lập pháp đối lập và Thống đốc tỉnh ở Papua New Guinea, cho biết vì những lời đề nghị chắc chắn sẽ đến, các quốc gia Thái Bình Dương phải trở thành những nhà đàm phán mạnh mẽ hơn.
"Các quốc gia cần học cách thiết lập các thông số về những gì Trung Quốc có thể và không thể làm", ông nói với Nikkei.
Úc và các đồng minh đang hy vọng rằng các tổ chức đa phương sẽ ưu tiên các nền kinh tế Thái Bình Dương có thể bị bỏ qua. Tháng trước, họ đã vận động cho gói hỗ trợ khu vực tại một cuộc họp Nhóm G20.
