Giải mã hiện tượng thua trên sân nhà

Những năm qua, ngành xây dựng Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ, nhanh chóng. Tuy nhiên hiện nay hầu hết dự án lớn đều do các nhà thầu quốc tế đảm nhận. Phải chăng các nhà thầu xây dựng Việt Nam đang thua ngay trên sân nhà? Ngày 2-6-2011, tại Hà Nội, Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) sẽ tổ chức hội thảo “Nhà thầu Việt - làm gì để thắng thầu?” để bàn thảo vấn đề này. ĐTTC đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Vũ Khoa, Chủ tịch VACC trước thềm hội thảo.

Làm chủ công nghệ vẫn không thắng thầu!

PHÓNG VIÊN: - Ông đánh giá thế nào về năng lực thực sự của các nhà thầu xây dựng Việt Nam hiện nay?

PGS.TS VŨ KHOA: - Sau 25 năm nước ta thực hiện đường lối đổi mới và hội nhập, ngành xây dựng Việt Nam đã phát triển nhanh chóng. Trước đây, khi thi công nhà máy xi măng Bỉm Sơn hay thủy điện Sông Đà…, chúng ta phải thuê hàng nghìn chuyên gia nước ngoài sang hướng dẫn về quản lý, thi công và công nghệ. Ngày nay, mọi lĩnh vực thi công phức tạp như các công trình giao thông, thủy lợi, cơ sở hạ tầng… đều do người Việt Nam đảm nhận và làm chủ công nghệ.

Các thương hiệu lớn như Licogi, Vinaconex, Cofico, Sông Đà… xuất hiện, là niềm vui mừng và thành tựu rất lớn của ngành. Thí dụ, Tổng công ty LILAMA hiện đang thực hiện tổng thầu EPC các nhà máy thủy điện, nhiệt điện từ 750-1.200MW, đảm nhiệm công trình lọc hóa dầu…

Trước đây, ngành giao thông của chúng ta không thi công được cầu, nay các chuyên gia, kỹ sư và công nhân ngành giao thông đã thiết kế, thi công thành công cầu Bãi Cháy, các cầu bê tông đúc sẵn, dự ứng lực, đường sắt, đường bộ, các cảng và sân bay…

Dựa trên thực tế này có thể đánh giá: Lực lượng các nhà thầu Việt Nam đã phát triển cả hùng hậu về số lượng lẫn năng lực, tài chính, đã ứng dụng tốt tiến bộ khoa học vào sản xuất các công trình lớn.

- Tuy nhiên, hiện nay hầu hết các dự án xây dựng lớn đều do nhà thầu nước ngoài đảm nhận. Một số dư luận cho rằng các nhà thầu xây dựng Việt Nam đang thua ngay tại sân nhà. Ông lý giải ra sao về nghịch lý này?

- Đây cũng là điều quan tâm lớn nhất của VACC và cũng là lý do để chúng tôi quyết định tổ chức hội thảo “Nhà thầu Việt - Cần gì để thắng thầu?” vào ngày 2-6 tại Hà Nội. Không chỉ VACC mà tất cả chúng ta đều nhận ra nghịch lý này và đều cùng trăn trở: Các nhà thầu Việt cần gì, cần làm gì để thắng thầu ngay trên sân nhà? Ngoại trừ các dự án có nguồn vốn tài trợ ODA bị vướng quy định ràng buộc từ đầu rằng quốc gia nào tài trợ thì nhà thầu của họ phải làm chủ thầu, còn doanh nghiệp Việt Nam làm thầu phụ.

Ở các gói thầu khác, trình độ và năng lực của chúng ta có nhưng vẫn không thắng thầu cần phải được xem xét một cách tổng thể… Bởi vậy, hội thảo “Nhà thầu Việt - Cần gì để thắng thầu” sẽ tập trung vào quá trình thương thảo hợp đồng giữa nhà đầu tư, cơ quan quản lý và nhà thầu để tìm ra nguyên nhân, tiếng nói từ nhiều phía.

Cần sự trợ lực từ nhiều phía

- Một số ý kiến cho rằng, năng lực quản trị của các nhà thầu Việt còn yếu nên chưa đảm trách được các công trình quan trọng. Và đó cũng là lý do khiến các nhà thầu Việt thua trên sân nhà ở những gói thầu quan trọng nhất. Ông đánh giá thế nào về nhận định này?

- Nhìn nhận một cách công bằng, có một số công trình hoàn toàn mới, nhà thầu Việt Nam không thể thi công được, như Nhà máy Lọc dầu Dung Quất. Tuy nhiên, trên thực tế các nhà thầu nước ngoài chỉ hướng dẫn, còn đa phần vẫn do nhà thầu trong nước đảm trách thi công.

Tôi tin rằng trong một thời gian ngắn nữa, với những kinh nghiệm học hỏi được từ quá trình này, các nhà thầu Việt sẽ có thể đảm trách được các công trình quan trọng có quy mô và yêu cầu trình độ kỹ thuật cao hơn nữa. Trong trường hợp nhà thầu Việt có đủ kinh nghiệm, vốn lớn, thương hiệu mạnh như các tập đoàn xây dựng hàng đầu trong nước nhưng vẫn chỉ được làm thầu phụ, cơ quan chức năng thương thảo hợp đồng và cơ quan quản lý nhà nước phải lựa chọn các phương thức thương thảo hợp đồng với điều kiện không bị ràng buộc, hoặc ràng buộc càng ít càng tốt để tạo điều kiện cho nhà thầu Việt bước vào sân chơi này.

- Theo ông, hạn chế lớn nhất của nhà thầu Việt Nam hiện nay là gì?

- Chính là cạnh tranh trên sân nhà! Bản thân các nhà thầu phải tự phấn đấu đào tạo nguồn nhân lực chuyên gia giỏi, ngoại ngữ tốt, kỹ thuật máy móc hiện đại và khẳng định bằng chất lượng và tiến độ công trình. Có những yếu tố này, thực tế có những nhà thầu Việt không cần tham gia đấu thầu cũng được các nhà thầu quốc tế tin tưởng chỉ định làm thầu phụ. Về phía hỗ trợ của cơ quan quản lý nhà nước, những công trình vốn ngân sách nhất quyết phải cho nhà thầu Việt thi công. Công trình vốn tài trợ của quốc tế cần phải thương thảo sắc bén, tránh ràng buộc điều kiện về lựa chọn nhà thầu. Từ đó, nhà thầu Việt mới có được một sân chơi bình đẳng.

Gây dựng thương hiệu lớn

- Ông đánh giá thế nào về thương hiệu các nhà thầu Việt hiện nay?

- Các doanh nghiệp ngành xây dựng chưa thực sự chú trọng đầu tư bài bản trong xây dựng thương hiệu của mình. Năm 2010 chỉ có Vinaconex và Hòa Bình Corporation là hai thương hiệu của ngành đạt danh hiệu “Thương hiệu quốc gia”. Điều này là còn ít so với quy mô các công trình trên cả nước mà các doanh nghiệp nội địa đang triển khai. Tôi mong rằng các nhà thầu cố gắng đạt Thương hiệu quốc gia nhiều hơn nữa, đồng thời, luôn luôn củng cố uy tín, phát triển bền vững.

Cầu Bãi Cháy do các chuyên gia, kỹ sư Việt Nam thiết kế, thi công. Ảnh: LÃ ANH

Tất nhiên đó là cả một quá trình tạo dựng, giữ gìn liên tục và không bao giờ chấp nhận dừng lại trên mọi phương diện: bảo đảm tiến độ, chất lượng công trình bảo đảm an toàn trong thi công, bảo vệ môi trường… Đến một lúc nào đó, các thương hiệu này không những làm tốt công trình trong nước mà còn phải vươn tầm ra nước ngoài như các nhà thầu trong khối ASEAN, các nhà thầu châu Á… Lợi thế của ta là nhân công rẻ, có kỹ thuật, kỷ luật… Phải biến lợi thế đó bằng việc thi công các công trình có tầm vóc ở các nước.

- Từ những mong muốn này, VACC có vai trò gì trong việc giúp đỡ các nhà thầu hội viên của mình?

- VACC hướng tới việc tạo ra những mối liên kết mạnh mẽ hơn giữa các thành viên, cùng phát triển vì một cộng đồng nhà thầu xây dựng Việt Nam nói chung. Hội sẽ tạo diễn đàn, cung cấp thông tin, trao đổi kinh nghiệm giữa các nhà thầu, làm cầu nối với chính quyền, cơ quan quản lý thông qua diễn đàn hội thảo, tọa đàm, đưa thông tin lên báo chí, các website… để các doanh nghiệp tham khảo, nắm bắt cơ hội. Ngoài ra, VACC hỗ trợ đào tạo nhân lực trình độ cao, thiết lập các quan hệ xúc tiến thương mại với hiệp hội nhà thầu các quốc gia trong khu vực cũng như quốc tế, các đối tác nước ngoài…, qua đó giúp các thành viên hội nhập với nhà thầu ASEAN, hướng tới mục tiêu chung trong việc xây dựng các doanh nghiệp xanh, phát triển bền vững.

- Xin cảm ơn ông.