Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken tin rằng sức mạnh toàn cầu của Mỹ dựa trên sự cân bằng lành mạnh giữa ngoại giao chủ động và sẵn sàng triển khai lực lượng khi cần thiết. Tuy nhiên, cựu tổng thống Mỹ Barack Obama đã không nghe theo lời khuyên của Blinken khi đưa ra quyết định quan trọng là không ra lệnh, nếu không có sự chấp thuận của Quốc hội, một cuộc tấn công quân sự nhằm vào chế độ Syria với cáo buộc sử dụng vũ khí hóa học.
Obama cũng không đưa ra phản ứng quyết định nào sau khi Trung Quốc bắt đầu quân sự hóa các đảo tranh chấp trên Biển Đông, sau khi Chủ tịch TQ Tập Cận Bình nói với Tổng thống Mỹ rằng nước này không có ý định làm như vậy.
Với tư cách là bạn thân lâu năm của Tổng thống Hoa Kỳ Joseph Biden, đồng thời là thành viên Nội các và nhà ngoại giao cấp cao nhất của Hoa Kỳ, Blinken cuối cùng đã có cơ hội trực tiếp giám sát chính sách đối ngoại của đất nước mình. Theo quan sát của ông, Mỹ đã tham gia vào các cuộc đấu trí cao với Trung Quốc, đặc biệt là ở Đông Nam Á.
Điểm nhấn trong đối sách năm 2021
Nhờ chính sách ngoại giao hiếu động trong năm qua, Mỹ đã tìm cách thiết lập lại mối quan hệ “rạn nứt” với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), thể chế hóa quốc phòng và hợp tác chiến lược với các cường quốc Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đồng thời chống lại “chính sách ngoại giao vắc xin” của Trung Quốc ở châu Á một cách hiệu quả.
Tuy nhiên, chính quyền Biden có nguy cơ phung phí những thành quả ban đầu trong năm đầu tiên nếu không thực hiện đúng cam kết thúc đẩy một thỏa thuận kinh tế toàn diện và thiết lập chiến lược “răn đe tích hợp” ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Bất chấp lời hùng biện mang tính trấn an rộng rãi và thời gian giữ chức vụ trong chính phủ, chiến thắng của Biden năm ngoái đã đặt ra nhiều câu hỏi hơn là câu trả lời về định hướng chính xác trong chính sách đối ngoại của Mỹ, đặc biệt là đối với Trung Quốc.
Một mặt, nhiều người - bao gồm cả Đài Loan, Việt Nam, Ấn Độ và Philippines - tự hỏi liệu chính quyền Dân chủ có tỏ ra ôn hòa hơn với Trung Quốc so với cựu Tổng thống Donald Trump hay không.
Trong khi đó, những người khác lại lo lắng về một chính sách đối ngoại thậm chí còn mang tính định hướng và đối đầu hơn về mặt tư tưởng. Rốt cuộc, Biden, khi mới nhậm chức, đã miêu tả sự cạnh tranh chiến lược của đất nước mình với Trung Quốc về mặt tồn tại, tuyên bố, “Chúng tôi đang cạnh tranh với Trung Quốc để giành chiến thắng trong thế kỷ 21”.
Biden cũng ủng hộ việc chủ động thúc đẩy dân chủ, nói rằng “Dân chủ không xảy ra một cách ngẫu nhiên. Chúng ta phải bảo vệ nó, chiến đấu vì nó, củng cố nó, làm mới nó ”. Do đó, Mỹ đăng cai tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh vì Dân chủ đầu tiên.
Tuy nhiên, theo quan điểm của Blinken, chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ là sự kết hợp giữa ngoại giao hiếu động và đường lối cứng rắn. Trong thời gian được đề cử vào vị trí ngoại trưởng Hoa Kỳ, ông đã thể hiện rõ sở thích của mình về sự kết hợp hiệu chỉnh giữa can dự (với các đồng minh) và răn đe (chống lại các đối thủ).
Thế gọng kiềm có thu được thắng lợi?
Trong khi nhấn mạnh sự khôn ngoan của chủ nghĩa đa phương và ủng hộ sự can dự ngoại giao với cả đồng minh và đối thủ, Blinken cũng khẳng định rằng “Trump đã đúng khi thực hiện một cách tiếp cận cứng rắn hơn với Trung Quốc”. Đây là chiến lược của chính quyền Biden ở Đông Nam Á, sân khấu mới của cạnh tranh Trung-Mỹ, trên ba cấp độ.
Đầu tiên, chính quyền đã tìm cách thiết lập lại các mối quan hệ đã rạn nứt với các nước ASEAN thông qua can thiệp ngoại giao. Mặc dù khởi đầu chậm chạp, với những sự kiện không liên quan liên tục gây ảnh hưởng đến sự tham gia của Blinken với các đồng minh trong khu vực, Mỹ đã giành lại được đầy đủ thiện chí giữa các cường quốc Đông Nam Á chủ chốt trong năm qua.
Vào nửa cuối năm 2021, ba quan chức hàng đầu của Hoa Kỳ - Phó Tổng thống Kamala Harris, Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin và Blinken, đã đến thăm các thành viên cốt lõi của ASEAN là Indonesia, Singapore, Malaysia, Việt Nam và Philippines.
Harris và Austin đã đến Singapore và Việt Nam, những đối tác chiến lược đáng tin cậy nhất của Hoa Kỳ trong khu vực, chỉ trong vòng vài tuần gần nhau. Vào tháng 10, Biden đã đích thân tham dự một hội nghị thượng đỉnh ảo với những người đồng cấp ASEAN, cuộc gặp trực tiếp đầu tiên thuộc loại này trong nhiều năm, cũng như Blinken đã tổ chức một số hội nghị thượng đỉnh trực tuyến với các đối tác Đông Nam Á.
Thứ hai, Mỹ và Trung Quốc tham gia vào cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực “ngoại giao vắc xin”. Trong khi Bắc Kinh tỏ ra chủ động hơn hồi đầu năm, vận chuyển và hợp tác sản xuất hàng triệu vắc xin Covid-19 với các đối tác ASEAN, chính quyền Biden đã bù đắp khoảng thời gian đã mất bằng cách tài trợ 23 triệu vắc xin do Mỹ sản xuất cho các nước Đông Nam Á.
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã rất phấn khởi trước việc tặng vắc xin Covid-19 của Hoa Kỳ đến mức ông không chỉ công khai cảm ơn Biden, mà còn quyết định khôi phục hoàn toàn thoả thuận Lực lượng thăm viếng Philippines - Hoa Kỳ, vốn đã bị lấp lửng giữa những bất đồng song phương về vấn đề nhân quyền.
Cuối cùng, chính quyền Biden đã cố gắng chống lại ảnh hưởng kinh tế ngày càng tăng của Trung Quốc và mở rộng lực lượng hải quân ở các vùng biển lân cận bằng hai sáng kiến. Blinken cam kết một “khuôn khổ kinh tế toàn diện tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” để tăng cường thương mại và đầu tư của Hoa Kỳ trong khu vực và cung cấp một giải pháp thay thế cho “Sáng kiến Vành đai và Con đường” của Trung Quốc. Hơn nữa, Mỹ cũng đã tuyên bố sẽ thúc đẩy một học thuyết mới về “răn đe tích hợp” bằng cách tối ưu hóa mạng lưới quan hệ đồng minh và đối tác quốc phòng của mình trong khu vực.
Nhưng trong khi các sáng kiến này có vẻ vừa bao trùm vừa mang tính xây dựng, chính quyền Biden có thể sẽ khiến các đồng minh trong khu vực thất vọng nếu không thực hiện được vào năm tới.
Rốt cuộc, Mỹ vẫn chưa cung cấp thông tin cập nhật về thỏa thuận thương mại tự do kỹ thuật số được đề xuất cho châu Á, cũng như không đề xuất thay thế cho Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương, vốn đã bị chính quyền Trump tạm dừng.
Và trong phạm vi của thế trận “răn đe tích hợp”, không có khả năng các đồng minh Đông Nam Á như Philippines và các đối tác chiến lược như Singapore và Việt Nam quan tâm đến việc tham gia bất kỳ liên minh phòng thủ tiềm năng nào chống lại Trung Quốc.
Nhìn chung, năm 2021 chứng kiến sự giao tranh đa chiều giữa Mỹ và Trung Quốc trên khắp Đông Nam Á và rộng hơn là Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, sau khi nâng cao kỳ vọng về một nước Mỹ tái gắn kết, chính quyền Biden chắc chắn sẽ phải chịu áp lực ngày càng lớn trong năm tới để bổ sung nội dung vào các sáng kiến nhằm chống lại Trung Quốc.
