Cụ thể, kể từ 31-12-2020 NHNN dừng công bố giá mua ngoại tệ USD/VNĐ và dừng mua USD trên thị trường giao ngay. Từ ngày 4-1, NHNN nới thời gian hợp đồng kỳ hạn USD lên 6 tháng thay vì 3 tháng như trước, với mức tỷ giá USD/VNĐ là 23.125 đồng. Bên cạnh đó, các NHTM chỉ được phép hủy ngang 1 lần và toàn bộ giá trị giao dịch hợp đồng kỳ hạn.
Động thái này của NHNN được xem là bước đầu tiên nhằm mục tiêu tháo mác thao túng tiền tệ Bộ Tài chính Mỹ gán lên Việt Nam vào tháng 12-2020. Bằng cách tham gia tích cực hơn trong việc mua USD theo hợp đồng kỳ hạn, NHNN có thể quản lý thanh khoản của hệ thống NH, đồng thời can thiệp trên thị trường giao ngay, không làm ảnh hưởng đến số liệu dự trữ ngoại hối.
Bởi với kỳ hạn 6 tháng có thể giúp NHNN tránh được việc vi phạm tiêu chí thứ 3 là can thiệp 1 chiều vào thị trường ngoại hối trong vòng 6 tháng của 12 tháng gần nhất.
Do dự trữ ngoại hối của Việt Nam đã tăng đáng kể trong năm qua, có vẻ đã đủ đối với quốc gia có cơ chế tỷ giá hối đoái quản lý theo tiêu chí của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF). Theo NHNN, dự trữ ngoại hối đạt khoảng 100 tỷ USD vào cuối năm 2020, tăng 26,5% so với cùng kỳ, tương đương 21 tỷ USD.
Theo tiêu chí của IMF, dự trữ ngoại hối ở trong khoảng 100-150% của tiêu chí đánh giá dự trữ ngoại hối đầy đủ (ARA), được xem là ngưỡng dự trữ ngoại hối đủ đối với một quốc gia. Dựa trên đánh giá gần nhất của IMF (năm 2018), ước tính dự trữ ngoại hối của Việt Nam hiện ở mức 100% của tiêu chí ARA, hàm ý rằng NHNN sẽ ít chịu áp lực tích trữ thêm ngoại tệ.
Như vậy chính sách mới cho thấy NHNN sẵn lòng giảm sự can thiệp 1 chiều trên thị trường ngoại hối. Nói cách khác, nhà điều hành có thể tiến tới cho phép sự linh hoạt hơn trong biến động tỷ giá trong ngắn và trung hạn nhờ sự gia tăng trong dự trữ ngoại hối.
Song phản ứng của tỷ giá trên thị trường chính thức và phi chính thức đối với quyết định của NHNN vẫn trái chiều. Từ đầu năm 2021 đến nay, tỷ giá chính thức giảm từ 55-85 đồng về mức tỷ giá mua/bán lần lượt 22.950 đồng và 23.160 đồng.
Trong khi đó, tỷ giá phi chính thức tăng từ 50-170 đồng lên mức tỷ giá mua/bán lần lượt 23.400 đồng và 23.450 đồng. Như vậy khi NHNN dừng mua ngoại tệ giao ngay, trạng thái ngoại tệ ròng của nhiều NHTM có thể mất cân bằng, dẫn đến sự tăng giá đối với tỷ giá chính thức.
Trong khi đó, thị trường phi chính thức có thể diễn giải hành động của NHNN là bước đi tiêu cực, dẫn đến sự mất giá tạm thời của tỷ giá trên thị trường tự do.
Trong năm 2020, tỷ giá hối đoái thực có hiệu lực (REER) đã giảm khoảng 5,8% do đồng Việt Nam “neo” theo đồng USD đang yếu dần. Tuy nhiên, dựa trên tính toán REER, tiền đồng có vẻ vẫn đang bị định giá cao khi dựa vào chỉ số lạm phát.
Năm 2021, kỳ vọng gia tăng thặng dư thương mại và dòng vốn đầu tư sẽ tạo áp lực tăng giá đối với VNĐ trong bối cảnh USD tiếp tục suy yếu. Nếu NHNN muốn duy trì ổn định tỷ giá, nhà điều hành vẫn phải can thiệp vào thị trường ngoại hối bằng nhiều cách.
Việc đàm phán song phương giữa Việt Nam và Mỹ sẽ thúc đẩy sự thay đổi trong chính sách can thiệp vào tỷ giá, thay vì là sự thay đổi cơ chế tỷ giá của Việt Nam. Ngoài ra, sự tăng giá nhẹ của VNĐ có thể được coi là phù hợp để tháo mác thao túng tiền tệ Mỹ đã gán cho Việt Nam.
Trong diễn biến có liên quan về cuộc điều tra của Bộ Tài chính Mỹ đối với việc định giá tiền đồng, kết quả của buổi điều tra gần đây khá khả quan, với 18/22 thành viên tham dự ủng hộ Việt Nam.
Đa số ý kiến đều cho rằng Bộ Tài chính Mỹ không nên áp đặt các biện pháp trừng phạt, nên chọn cách tiếp cận đàm phán song phương để giải quyết những quan ngại về vấn đề định giá của VNĐ.
