Thủ tướng Chính phủ vừa có chỉ thị yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tăng cường thực hiện và chấn chỉnh công tác về quản lý đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với nhiều giải pháp quyết liệt. Trong bối cảnh nền kinh tế đang được tái cơ cấu theo hướng bền vững, đây là bước đi cần thiết để khai thác hiệu quả nguồn lực từ khu vực này và chấn chỉnh những tồn tại, bất cập trong công tác quản lý nhiều năm qua.
> Quyết liệt chống chuyển giá
Tín hiệu tích cực
Những năm gần đây, nguồn vốn FDI vào Việt Nam đã có nhiều tác dụng tích cực, góp phần quan trọng vào quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Chính sách thu hút FDI đã được Nhà nước thực hiện ngay từ khi nước ta tiến hành cải cách kinh tế và được thể chế hóa bằng các văn bản pháp luật.
Xu hướng chủ đạo trong các chính sách FDI là nới rộng quyền, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư, thu hẹp sự khác biệt giữa đầu tư nước ngoài và đầu tư trong nước.
Cơ cấu đầu tư FDI hiện nay mất cân đối và phân bổ không đồng đều. Phần lớn các dự án FDI tập trung ở các trung tâm kinh tế, nơi có điều kiện hạ tầng thuận lợi, nguồn lao động dồi dào và nhiều lợi thế khác. Cơ cấu FDI theo ngành cũng chưa hợp lý, chưa kéo được FDI vào những lĩnh vực cần phát triển ưu tiên như nông nghiệp, hạ tầng giao thông, năng lượng, công nghệ cao... nhằm tạo ra cơ sở phát triển vững chắc theo lộ trình phát triển. Ông ĐỖ NHẤT HOÀNG, |
Nhà nước khuyến khích tập trung thu hút FDI vào những ngành và lĩnh vực lợi thế của các công ty đa quốc gia, như các ngành công nghệ cao, công nghệ nguồn, công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, vật liệu mới, viễn thông…
Thu hút đầu tư vào các ngành Việt Nam có lợi thế cạnh tranh như dệt may, da giày, công nghiệp chế biến; các ngành có khả năng sinh lợi cao như du lịch, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm và một số ngành dịch vụ khác.
Một trong những mục tiêu quan trọng của FDI là tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho người lao động, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, từng bước mở cửa thị trường, thực hiện đúng lộ trình mở cửa theo cam kết hội nhập WTO.
Theo số liệu của Bộ Kế hoạch - Đầu tư, trong giai đoạn 2005-2010 Việt Nam đã thu hút được 155 tỷ USD vốn đăng ký FDI, với số vốn thực hiện đạt 47 tỷ USD, bằng 30,9% lượng vốn đăng ký. Còn ước tính trong 9 tháng năm 2011, cả nước thu hút được trên 10 tỷ USD vốn FDI (cả đăng ký mới và tăng thêm), giải ngân đạt khoảng 8 tỷ USD.
Với diễn biến như vậy, nhiều khả năng cả năm 2011 nước ta vẫn có thể thu hút được 20 tỷ USD vốn FDI. Điểm tích cực dễ nhìn thấy trong dòng vốn FDI vào Việt Nam năm 2011 là mặc dù vốn đăng ký giảm đi so với những năm trước nhưng về cơ cấu đã có sự thay đổi. Các dự án về công nghiệp, chế biến, chế tạo vẫn tăng đều và hiện đang đứng đầu trong số các lĩnh vực thu hút đầu tư.
Những “căn bệnh” cũ
Chúng ta cần có lập trường vững vàng trong thu hút FDI. Nếu cứ ưu đãi “lặt vặt”, tràn lan, thì nhà đầu tư nào cũng thích nhưng chỉ thu hút được những nhà đầu tư không tạo nguồn lực đột phá trong việc phát triển kinh tế-xã hội. Hơn thế, nếu chỉ dùng ưu đãi để gọi vốn, nhà đầu tư sẽ có xu hướng đòi thêm. Cuối cùng, lợi ích thu được đối với nước ta là tối thiểu. TS. TRẦN ĐÌNH THIÊN, |
Đã có những tín hiệu tích cực từ dòng vốn FDI, nhưng nhìn tổng thể, nhiều bất cập vẫn đang tồn tại, làm hạn chế hiệu quả khu vực FDI đối với nền kinh tế. Đó là tình trạng cấp giấy chứng nhận đầu tư không phù hợp quy hoạch còn diễn ra ở một số địa phương; đặc biệt là trong các dự án sân golf, trồng rừng, sản xuất thép, khai thác khoáng sản...
Nhiều dự án chưa được thẩm tra, xem xét kỹ các tiêu chí về kỹ thuật, công nghệ, môi trường, lao động... dẫn đến chất lượng các dự án chưa cao, thiếu sự liên kết giữa vốn FDI và doanh nghiệp (DN) trong nước.
Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện nghĩa vụ của nhà đầu tư về tiến độ góp vốn, huy động vốn, cũng như hoạt động xây dựng, chuyển giao công nghệ, thực hiện nghĩa vụ đối với người lao động và nghĩa vụ tài chính đối với nhà nước chưa tốt, thiếu sự phối hợp giữa bộ, ngành, địa phương... Bởi vậy, chấn chỉnh công tác quản lý FDI là yêu cầu bức thiết đang được đặt ra.
Trong một báo cáo vừa được công bố hồi đầu tháng 9-2011, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đã đưa ra một bức tranh tổng thể về khu vực kinh tế FDI với nhiều bất cập được nêu ra. Đây là những “căn bệnh” cũ đã được chỉ mặt từ lâu, nhưng việc chữa trị rất chậm chạp.
Theo phân tích của CIEM, trong 3 năm gần đây, khu vực FDI bị coi là khu vực có hiệu quả thấp, với nhiều DN lỗ, hoặc các DN ra đời thực chất chỉ là “phân xưởng gia công” của công ty mẹ ở nước ngoài. Khu vực FDI cũng chưa tạo ra được tác động lan tỏa lớn trong nền kinh tế, việc liên kết với khu vực kinh tế nội địa rất lỏng lẻo.
Bằng chứng là công nghiệp phụ trợ của Việt Nam đến nay vẫn còn rất yếu, trong nhiều lĩnh vực để sản phẩm có thể xuất khẩu được phải nhập khẩu tới 70-80% nguyên vật liệu.
Đến nay, hiện tượng chuyển giá của DN FDI ngày càng phổ biến, là một thực tế nhức nhối. Không ít DN FDI tận dụng yếu tố lao động giá rẻ trong nước đã đầu tư vào các ngành công nghiệp gia công với công nghệ lạc hậu, thậm chí với máy móc thanh lý tại các nước khác để tạo ưu thế về chi phí sản xuất giá thấp.
Các DN này không chỉ thu lãi trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam, mà còn tạo điều kiện cho các công ty ở chính quốc tăng lợi nhuận khi tính giá cao đối với nguyên phụ liệu nhập khẩu, bản quyền, tư vấn... Phía đối tác thực hiện chiến lược chuyển giá bằng hình thức tăng giá đầu vào, giảm giá đầu ra, gây thiệt hại không nhỏ cho phía đối tác Việt Nam. Cuối cùng, lợi nhuận thực đã "chảy" ra ngoài.
Kiên định lập trường
 |
Sản xuất dụng cụ y tế tại Công ty TNHH Nikkiso Việt Nam (100% vốn Nhật Bản) |
Ông Phan Hữu Thắng, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu FDI (thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội), cho rằng một vấn đề lớn cần được giải quyết là câu chuyện về phân cấp thu hút đầu tư FDI. Hiện nay, việc phân cấp quản lý đầu tư cho các địa phương được đẩy mạnh nhằm tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, khuyến khích tính năng động của các địa phương, giảm thiểu đầu mối trong xét duyệt dự án và cấp phép đầu tư.
Tuy nhiên, trong điều kiện hệ thống quy hoạch chưa đồng bộ, năng lực quản lý FDI tại nhiều địa phương còn yếu, thiếu cơ chế giám sát, việc phân cấp mạnh đã tạo sự cạnh tranh không lành mạnh trong kêu gọi, mời chào, thu hút FDI. Sự phân cấp quá sâu cũng góp phần gây ra tình trạng nền kinh tế quốc dân bị chia cắt, với 63 nền kinh tế địa phương cùng cạnh tranh.
Thực tế hiện nay việc thẩm định các dự án FDI ở nhiều địa phương đang "thoáng" tới mức bỏ qua 3 yếu tố mấu chốt: quỹ đất; vấn đề đào tạo và sử dụng lao động tại chỗ; chất lượng sản phẩm đầu ra. Đây là bất cập lớn cần điều chỉnh lại. Ngoài ra, một số địa phương không thẩm tra kỹ về năng lực của các nhà đầu tư trong các dự án có quy mô lớn, chạy đua trong việc cấp phép các dự án có quy mô hàng tỷ USD.
Chính vì thế, cần lưu ý nâng cao hiệu quả chế độ phân cấp quản lý vốn FDI, bao gồm việc phân cấp cấp giấy chứng nhận đầu tư; quản lý hoạt động DN FDI và phân cấp quản lý một số lĩnh vực (môi trường, đất đai, xây dựng, khoáng sản, công nghệ, thương mại, giáo dục đào tạo, y tế) như quy định nhưng phải đảm bảo quản lý chặt chẽ, hiệu quả, gắn với việc thực hiện cơ chế kiểm tra, giám sát.
Quan điểm của Chính phủ gần đây về quản lý FDI đã tập trung theo hướng chú trọng vào chất lượng hơn là số lượng. Điển hình như việc mới đây Tập đoàn Nokia xin cơ chế ưu đãi “DN công nghệ cao” cho dự án sản xuất điện thoại di động trị giá 200 triệu EUR tại Bắc Ninh.
Tuy nhiên, trong văn bản giao UBND tỉnh Bắc Ninh xem xét, Chính phủ đã nêu rõ việc cấp giấy chứng nhận đầu tư cho Nokia theo các quy định ưu đãi của pháp luật hiện hành đối với DN chế xuất đầu tư. Khi nào đủ điều kiện công nghệ cao thì sẽ đăng ký để cấp ưu đãi theo DN công nghệ cao sau.
Theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch-Đầu tư Đặng Huy Đông, Thủ tướng Chính phủ đã giao cho Bộ Kế hoạch-Đầu tư chủ trì xây dựng đề án định hướng nâng cao hiệu quả thu hút, sử dụng và quản lý FDI giai đoạn 2011-2020. Trong đó, sẽ đề xuất cụ thể chính sách ưu đãi đầu tư theo lĩnh vực và địa bàn đầu tư. Đây sẽ là cơ hội để thay đổi tư duy về công tác quản lý FDI, chuyển sang một thời kỳ mới hướng về chất lượng và hiệu quả mà khu vực kinh tế này mang lại.
