So với một loạt những “chiêu độc” để gian lận, lũng đoạn trong ngành tài chính-ngân hàng thế giới, thì việc tiếp cận với chuyển giá dễ dàng hơn rất nhiều. Vậy tại sao đến giờ này chúng ta vẫn đau đầu trong việc chống chuyển giá?
 |
Nhiều nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán thua lỗ vẫn phải đóng thuế, hoặc những bất cập trong cách tính thuế đến giờ vẫn chưa có giải pháp làm vừa lòng tất cả các bên.
Có lẽ ai đã từng đầu tư, sản xuất, kinh doanh đều biết rằng, “qua mặt” cơ quan thuế là chuyện không đơn giản. Chưa kể, nếu bị một hoặc một vài cán bộ (cá biệt) ngành này nhũng nhiễu thì DN, hay hộ kinh doanh cũng chỉ biết “khóc ròng”.
Tham khảo ý kiến của không ít chuyên gia kinh tế, kế toán-kiểm toán, cũng như lãnh đạo DN về việc chúng ta có chống chuyển giá được hay không? Tất cả câu trả lời: Được. Nhưng vấn đề không phải là được hay không mà nằm ở quyết tâm có muốn làm hay không.
Theo một chuyên gia kiểm toán có nhiều kinh nghiệm, 3 vấn đề cần quan tâm khi DN có dấu hiệu chuyển giá bao gồm: chi phí phân bổ từ tập đoàn (công ty mẹ), máy móc và những yếu tố đặc thù. Để xác định mức độ hợp lý cho 2 loại chi phí đầu tiên không quá khó.
Tập đoàn mẹ rót cho công ty con bao nhiêu tiền đều thể hiện qua sổ sách, chứng từ ngân hàng; giá trị máy móc có thể so sánh với giá thế giới hoặc các đơn vị thẩm định uy tín xác định.
Do thuế suất của các quốc gia khác nhau, nên rất dễ xảy ra khả năng các tập đoàn đa quốc gia sẽ dồn lãi cho các công ty đóng ở những nơi thuế suất thấp và chuyển lỗ đến các quốc gia có thuế suất cao hơn để không phải chịu thuế.
Một thí dụ đơn giản: Tập đoàn C đặt công ty con tại 2 quốc gia A và B. Nếu A thuế suất thấp hơn B, C sẽ chỉ phân bổ chi phí cho công ty con tại đây 2 triệu USD trong khi phân bổ cho công ty tại B lên đến 5-10 triệu USD. Đến đây sẽ có thắc mắc C phân bổ cho A ít làm sao để có đủ chi phí?
Chỉ cần công ty tại B thực hiện một hợp đồng mua bán gì đó với công ty tại A với số tiền nhất định, chẳng hạn 5 triệu USD, cũng đồng nghĩa với việc công ty tại A có thêm 5 triệu USD lợi nhuận để chuyển thành chi phí. Để giải quyết cho bài toán nêu trên, cần có 2 gọng kìm giám sát là: tính hợp lý trong việc phân bổ chi phí (tập đoàn mẹ và công ty con) và thuế nhà thầu (giữa 2 công ty con tại 2 quốc gia A và B).
Nếu có chính sách thuế nhà thầu hợp lý, cho dù các tập đoàn có “chạy” được thuế thu nhập DN vẫn sẽ bị thuế nhà thầu giữ lại. Còn để xem xét tính hợp lý của chi phí, có khá nhiều cách, chẳng hạn xem xét tổng doanh thu (doanh thu hợp nhất) của tập đoàn mẹ, thông tin này không khó tiếp cận, sau đó xem xét doanh thu của công ty con tại quốc gia chiếm bao nhiêu %, từ đó lấy tỷ lệ này áp vào chi phí để so sánh.
Trong trường hợp tập đoàn mẹ lấy lý do “đầu tư mở rộng thương hiệu”, có thể yêu cầu công khai một trường hợp tại quốc gia có điều kiện tương đương nhằm so sánh chi phí.
Về vấn đề các yếu tố đặc thù, chẳng hạn trong trường hợp của Coca-Cola Việt Nam là tiền mua hương liệu, cũng có thể sử dụng cách thức nêu trên để xác định rõ sự phi lý. Hiện nay, giá hương liệu chiếm tỷ trọng trên dưới 70% giá bán của Coca-Cola tại Việt Nam.
Tỷ lệ biên lợi nhuận gộp (gross margin) của tập đoàn mẹ Coca-Cola tại Hoa Kỳ lên đến 40,45%, tức tỷ trọng giá vốn hàng bán (trong đó có cả hương liệu) sẽ chiếm xấp xỉ 60% giá bán. Vậy tại sao chỉ riêng hương liệu tại Việt Nam lại chiếm đến 70% giá bán?
Nếu Coca-Cola lập luận giữ giá bán thấp (nên tỷ trọng chi phí cao) để mở thị phần, có thể yêu cầu công khai giá bán nguyên vật liệu tại các thị trường tương đương Việt Nam để so sánh.
Rõ ràng, việc chống chuyển giá với các tập đoàn đa quốc gia, lịch sử hoạt động hàng trăm năm không hề đơn giản. Các giải pháp đưa ra phải có tính tổng thể, thay vì chỉ đưa ra một vài giải pháp đơn lẻ và nhận định một cách võ đoán, phi lý vì đây là những vấn đề mang tầm quốc tế.
Những ngày qua, lãnh đạo một số cơ quan quản lý đã nói đến việc cập nhật các tiêu chuẩn để chống chuyển giá, nhưng hầu như không thấy nêu lên một giải pháp cụ thể nào. Đến thời điểm này, liệu có nên nói lý thuyết suông nữa hay không?
