Nghề làm gốm xuất hiện tại Đông Nam bộ trên dưới 200 năm trước. Trong vùng, bên cạnh hàng trăm cơ sở gốm sứ sản xuất theo phương pháp thủ công truyền thống với các lò nung bằng củi, than đá, nay đã áp dụng công nghệ sản xuất hiện đại.
Ký ức xưa
Theo lời kể của những người lớn tuổi ở làng gốm Tân Vạn (phường Tân Vạn, TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai), nghề làm gốm, lu xuất phát từ những thợ gốm người Hoa ở Biên Hòa. Nửa cuối thế kỷ 19, nhiều lò gốm gia dụng ở Tân Vạn đã bắt đầu hình thành. Những lò gốm cũ của người Hoa chuyên làm đồ gia dụng với những sản phẩm lu, hũ, chậu, ghè bằng gốm sành. Nguyên liệu chủ yếu là đất sét đỏ pha cát, nung ở nhiệt độ cao tạo xương sành dày, chắc và cứng.
Đến đầu thế kỷ 20, nghề gốm đã phát triển mạnh ở vùng Biên Hòa, nhưng chủ yếu là sản phẩm gốm gia dụng để sử dụng, chưa mang yếu tố trang trí mỹ thuật. Các lò sản xuất gốm mỹ nghệ thịnh hành kể từ khi Trường bá nghệ Biên Hòa được thành lập (năm 1903). Quy trình sản xuất, tạo mẫu, pha chế men màu, đặc biệt là khâu cải tạo nguyên liệu gốm… được nghiên cứu và thử nghiệm thành công. Năm 1923, các nghệ nhân Biên Hòa đã chế tạo thành công “gốm mỹ nghệ Biên Hòa”.
Từ đó, nhiều sản phẩm gốm đa dạng được sản xuất dùng trong sinh hoạt, trang trí, thờ cúng. Các làng nghề gốm sứ ở các xã, phường Tân Vạn, Bửu Hòa, Hóa An (TP Biên Hòa) có gần 100 xưởng lớn, nhỏ. Gốm mỹ nghệ Biên Hòa chỉ trong 3/4 thế kỷ đã lan tỏa đi khắp thành gốm Bình Dương, gốm TPHCM, gốm Vĩnh Long.
Cũng tại Đông Nam bộ, gốm Bình Dương nức tiếng với khách hàng gần xa. Những năm gần đây, sản xuất gốm sứ ở Bình Dương đã khởi sắc khi các cơ sở sản xuất gốm sứ và chính quyền địa phương cùng chung tay tháo gỡ khó khăn, áp dụng tiến bộ của khoa học kỹ thuật vào sản xuất và mở rộng thị trường xuất khẩu. Tỉnh Bình Dương hiện là trung tâm sản xuất gốm sứ, chiếm gần 70% tổng sản lượng của cả nước, với doanh thu hàng ngàn tỷ đồng mỗi năm.
Toàn tỉnh hiện có hơn 120 doanh nghiệp và cơ sở sản xuất gốm, trong đó, 2/3 sản phẩm gốm sứ ở Bình Dương được xuất khẩu ra 20 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Việc đầu tư máy móc thiết bị hiện đại kết hợp với phương pháp sản xuất thủ công đã tạo ra những sản phẩm gốm sứ đẹp về mẫu mã, độ bền cao và giá thành rẻ, có thể cạnh tranh với gốm sứ các nước.
Thương hiệu đặc trưng
Có thể nói, trong làng gốm sứ Bình Dương, nếu các Công ty Cường Phát, Minh Long 1… rất nổi tiếng trong các sản phẩm sứ tinh xảo thì Công ty Phước Dũ Long (thị xã Tân Uyên) lại được biết đến dòng sản phẩm ngoài trời, sân vườn loại lớn. Với diện tích nhà xưởng 16ha, anh Vương Siêu Tín, Giám đốc Công ty Phước Dũ Long, đã đầu tư hàng chục tỷ đồng để nâng cao công nghệ, mở rộng quy trình sản xuất, kinh doanh.
Cách đây hơn 10 năm, xuất phát từ thực tế đất làm gốm ngày càng khan hiếm, anh Tín hiểu rằng đầu ra cho sản phẩm rất lớn, nhưng tài nguyên luôn hữu hạn. Các nước và vùng lãnh thổ có truyền thống về gốm sứ liên tục đổi mới công nghệ khiến thị trường ngày càng khó tính hơn. Từ trăn trở đó, với niềm đam mê, tình yêu với gốm, với nghề cha ông để lại, anh quyết định đầu tư số tiền lớn cho dây chuyền xử lý đất.
“Tôi âm thầm học hỏi công nghệ, tích lũy vốn cả gia đình đầu tư hơn 40 tỷ đồng vào dây chuyền xử lý đất. Nói không ai tin chứ tôi dồn gần hết lợi nhuận bao nhiêu năm làm gốm để đầu tư vào máy móc, công nghệ để hiện đại hóa sản phẩm. Tôi mong gốm của Bình Dương được khẳng định trên thị trường quốc tế” - anh Vương Siêu Tín chia sẻ.
 |
Hàng gốm sứ ngày càng tinh xảo, trở thành vật trang trí. |
Trong tiết xuân đang về, doanh nhân Lý Ngọc Minh, Chủ tịch Hiệp hội Gốm sứ Bình Dương, một nghệ nhân có niềm đam mê cháy bỏng với các sản phẩm gốm sứ chia sẻ: “Tôi là thế hệ thứ 3 trong một gia đình có truyền thống làm đồ gốm sứ mỹ nghệ. Tôi luôn học hỏi những kinh nghiệm và kỹ thuật sản xuất đồ gốm sứ từ những người đi trước cùng với việc không ngừng tìm tòi, học hỏi những kỹ thuật tiên tiến nhất, giúp có được những sản phẩm chất lượng cao. Chính những nỗ lực trên đã tạo nên tên tuổi Minh Long 1 ngày nay.
Đặc điểm nổi trội của dòng gốm sứ cao cấp là ứng dụng công nghệ vẽ màu trên nhiệt độ cao 1.250ºC. Đây được coi là thành công duy nhất trên thế giới khi nhiều nhà sản xuất gốm sứ nổi tiếng trên thế giới mới chỉ vẽ màu trên nhiệt độ 850ºC. Công nghệ này khiến những đường nét vẽ tay của nghệ nhân trên tác phẩm còn nguyên vẹn, sự dịch chuyển màu sắc tạo cho sản phẩm có độ bóng, những hình ảnh chìm trong lớp men tạo ra chiều sâu của không gian 3 chiều trông rất sống động. Đến nay gốm sứ Minh Long đã chinh phục được những du khách khó tính nhất đến từ Hoa Kỳ, Nhật Bản, châu Âu...”.
